Okręg Marmarosz: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
drobne merytoryczne, źródła/przypisy
Klarqa (dyskusja | edycje)
wikizacja, drobne redakcyjne, drobne techniczne/prace nad art. -projekt Etnografia Karpat
Linia 51:
== Zabytki ==
* [[Drewniane cerkwie Marmaroszu]] (m.in. w [[Șurdești]])
* [[Bramy maramurskie|Drewniane bramy]] (osobny artykuł) regionu Marmarosz. Obok drewnianych cerkwi i tradycyjnych domostw, jeden z przejawów bogatej sztuki snycerskiej w [[Karpaty|karpackiej]] Rumunii<ref>{{Cytuj|autor=Mihai Dăncuş|tytuł=Muzeul Satului Maramuresan|data=2011|isbn=978-606-604-258-1}}</ref>. Typowa brama  budowana jest w podziale na dwie części: dwuskrzydłowe wrota i furtkę dla pieszych. Pierwotnie podział ten opierał się na 3 kolumnach. Z czasem modne stały się bramy budowane z większym rozmachem, oparte na większej ilości kolumn, np. 6. Również ilość zdobionych pól zwiększyła się z 3 do 5 współcześnie<ref name=":2">{{Cytuj|autor=P. Bursan|tytuł=wywiad terenowy, projekt Etnografia Karpat (Wikimedia Polska, PME w Warszawie)|data=2016|miejsce=Archiwum Naukowe PME w Warszawie}}</ref>.

===== Symbolika i motywy w snycerce regionu =====
Powierzchnia bramy wraz z górnym [[plateau]], to powierzchnia o bogatej ornamentyce, sięgającej czasów przedchrześcijańskich. Znaki solarne i księżyc, pleciony sznur – symbol dobrobytu, tzw. karpacka rozeta (symbol powszechny na całym obszarze osadnictwa [[Wołosi|wołoskiego]] w Karpatach, również symbol słońca), winna latorośl i żołądź<ref>{{Cytuj|tytuł=ROMANIA - Traditions and Folklore - Travel and Tourism Information|data dostępu=2017-10-11|opublikowany=romaniatourism.com|url=http://romaniatourism.com/traditions-folklore.html|język=en}}</ref>, romb symbolizujący pracowitą pszczołę czy drzewo życia pełnią funkcje strażników domostwa, mają też zapewnić mieszkańcom domu dobrobyt i życiowe powodzenie<ref name=":0">{{Cytuj|autor=Stanisław Figel, Piotr Krzywda|tytuł=Bukowina i Maramuresz. Przewodnik po północnej Rumunii|data=2010|isbn=978-83-6246-062-5}}</ref>. W symbolice tej pojawia się też ryba – symbol czystości, kruk i orzeł – zwierzęta symboliczne i legendarne, obecne w średniowiecznych legendach rumuńskich oraz w ich symbolice narodowej. Występuje również krzyż  - oczywisty symbol wiary chrześcijańskiej, ale też wierzeń pierwotnych. W [[Muzeum Etnografii i Sztuki Ludowej w Baia Mare]] znajdują się też strażnicy w formie antropomorficznej: dwa słupy z ludzkimi głowami ustawiane przy wejściu do domu. Legenda głosi, że są to bliźniacy, z których jeden zginął na wojnie. Odwzorowany wraz z bratem w postaci drewnianej rzeźby stanął przed domem rodzinnym, aby go strzec. Wydaje się, że te antropomorficzne figury mogą mieć związek w archaicznym kultem przodków. Z czasem obok symboli magicznych bramy zaczęły być ozdabiane także płaskorzeźbą o tematyce historycznej lub historyczno - legendarnej (np. postać wojewody [[Dragosz (wojewoda)|Dragosza]] na koniu, w towarzystwie suki Moldovy, walczącego z turem; kniaź [[Bogdan I|Bogdan]] wyruszający na podbój [[Mołdawia|Mołdawii]])<ref name=":0" />. Najczęściej spotykanym motywem snycerskim jest motyw jodły, który mógł być lokalnym [[Totem (religia)|totemem]]<ref name=":1">{{Cytuj|autor=Romulus Vulcanescu|tytuł=Kolumna niebios|data=1979}}</ref>. Na jej, ale też innych drzew, świętość wskazują  relikty etnograficzne. W czasach przedchrześcijańskich drzewo święte sadzono pośrodku wsi, uznając to miejsce za centrum świata. Pod drzewem spotykali się mieszkańcy wsi w ważnych momentach, a także na naradę, modlitwę czy praktyki magiczne. Drzewo takie było odpowiednikiem niewidzialnego [[Drzewo kosmiczne|drzewa kosmicznego]], na którym miały opierać się niebiosa, a w którego korzeniach mieścił się świat istot podziemnych. Jak zauważają etnografowie, symbol może nieść wiele znaczeń. To samo drzewo kosmiczne było też drzewem życia, a w tym charakterze stawało się drzewem narodzin, drzewkiem weselnym, a wreszcie i drzewem śmierci. Każda z tych form ma swe odzwierciedlenie w wierzeniach i obyczajach rumuńskich. I na przykład drzewo życia, to w wyobrażeniach rumuńskich głównie jabłoń, której „owoce zawierają eliksir życia i stanowią panaceum na wszystkie choroby i kalectwa. Niezależnie od tego, czy są ze złota, srebra, czy z nieznanych stopów, owoce przywracają młodość tym, co je spożywają i oświecają umysł ludzki. W poszukiwaniu tego drzewa podejmowano fantastyczne wyprawy i prowadzono legendarne walki <ref name=":1" />. Z czasem drzewo zastępowane jest formami pochodnymi: kolumnami czy słupami o różnym kształcie, nadal, jednak z piękną, symboliczną snycerką. Również [[krzyż]] – symbol chrześcijaństwa w Rumunii zawiera w sobie starożytną symbolikę. Jedną z form kolumny niebios są słynne rumuńskie [[trójce]], czyli  potrójne krzyże o jednym ramieniu poprzecznym, ozdobione symboliczną snycerką i zadaszone. Stawiane przy cmentarzach i cerkwiach, na rozstajach dróg, i granicach, pilnowały tych niezwykłych, a czasem i niebezpiecznych, z punktu widzenia wierzeń chłopskich, miejsc. Te przydrożne pomniki pełniły też funkcje [[Zegar słoneczny|zegarów słonecznych]] określających nie tylko rzeczywiste pory dnia i pory wschodu księżyca, ale też magiczne dobre i złe godziny. Przy nich składano przysięgi, ogłaszano testamenty i zobowiązania, wskazywały też wspólne użytki, wyznaczały własność prywatną - były  więc oznakami wiejskiej jurysdykcji.<ref name=":1" />

Vulcanescu mówi wręcz: „ (…) skłonni jesteśmy przyjąć, że nazwa trójcy, nadana owej namiastce kolumny niebios, bardziej odpowiada pierwotnemu pojęciu potrojonej kolumny aniżeli późniejszemu zaszczepieniu trzech połączonych krzyży na jednym”. Według autora analizy, trójca jest pomnikiem ku czci świętego światła słońca w trzech hipostazach:   jako promień słoneczny, błyskawica i ogień. Wracając do korzeni tego symbolu, jest więc trójca postacią totemu słońca<ref name=":1" />. Współcześnie rzadziej widujemy, tak niegdyś rozpowszechnione, trójce. Jednak nadal Rumunii fundują sobie ozdobne bramy, bramy robione są też dla środowisk rumuńskiej emigracji, a nawet jako symbol kultury maramurskiej przed siedzibami administracyjnymi. Snycerze, także pod wpływem opinii etnografów, starają się zachować  na nich tradycyjną symbolikę<ref name=":2" />.
 
== Galeria ==