Ferdousi: Różnice pomiędzy wersjami

Poza jego "kunją" Abol Ghasem i literackim pseudonimem ("tachallos") Ferdousi nie wiemy nic pewnego o jego imieniu i tożsamości jego rodziny. W różnych źródłach jego imię jest podawane jako Mansur, Hasan, lub Ali. Spośród rozmaitych stwierdzeń tego rodzaju za najbardziej wiarygodne należy uznać to poczynione przez [[Fath-e Ali Bondari|Fath-e Alego Bondariego]], który przełożył ''Szahname'' na [[język arabski|arabski]] w latach 1223 -– 1226. Według niego Ferdousi nazywał się "al-Amir al-Hakim Abol Ghasem Mansur-e al-Hasan al-Ferdousi at-Tusi". Nie wiemy, czemu poeta przyjął pseudonim Ferdousi ("[człowiek] z Raju"). Według jednej z późniejszych legend miał mu go nadać [[Mahmud z Ghazny]] (998 -– 1030), zachwycony jego poezją. Według [[Nezami Aruzi|Nezamiego Aruziego]] (XI–XII w.) Ferdousi miał się urodzić w wiosce Baż, w dystrykcie Tabaran w pobliżu [[Tus]]u. Wszystkie źródła zgadzają się co do jego pochodzenia z Tusu (dzis. [[Meszhed]]). Wzmianki w ''Szahname'' pozwalają stwierdzić, że Ferdousi urodził się w roku 940. Pochodził z zamożnej rodziny miejscowych [[dehkan]]ów i był [[szyizm|szyitą]], chociaż nie jest jasne, do którego z odłamów szyizmu należał<ref name="Iranica">{{cytuj stronę| url = http://www.iranica.com/articles/ferdowsi-i | tytuł = FERDOWSI, ABU'L-QĀSEM i. Life | data dostępu = 14 sierpnia 2011 | autor = Djalal Khaleghi-Motlagh | opublikowany = Encyclopaedia Iranica| język = en}}</ref><ref>{{Cytuj książkę | nazwisko= Składanek | imię=Bogdan | tytuł= Historia Persji. T. 2, Od najazdu Arabów do końca XV wieku | data=2003 | wydawca=Dialog | miejsce=Warszawa | isbn=83-88938-32-0 |strony=165}}</ref>.

Nasze informacje o życiu poety po roku 1010 ograniczają się w zasadzie do tego, co przekazał Nezami Aruzi. Według niego po skończeniu ''Szahname'' Ferdousi udał się do Ghazny (dzis. [[Ghazni]]), gdzie dzięki pomocy wezyra [[Ahmad-e Hasan Mejmandi|Ahmada-e Hasana Mejmandiego]] (zm. 1032) udało mu się przedstawić swoje dzieło Mahmudowi. Nie zostało ono jednak pozytywnie przyjęte przez sułtana z powodu religijnej orientacji Ferdousiego oraz kalumnii innych poetów. W rezultacie zamiast pierwotnie obiecanego jednego [[dinar]]a za każdy wers Ferdousi otrzymał jedynie jeden [[dirhem|dirham]]. Znieważony różnicą pomiędzy tym wynagrodzeniem a łaskami, jakie spotykały dworskich panegirystów, Ferdousi udał się do łaźni, by następnie wypić piwo i podzielić całą sumę otrzymaną od Mahmuda pomiędzy łaziebnego i sprzedawcę piwa. Bojąc się zemsty sułtana, Ferdousi opuścił Ghaznę jeszcze w nocy i ukrywał się przez pół roku w [[Herat (miasto)|Heracie]], by następnie znaleźć schronienie w [[Tabarestan]]ie przy Espahbadzie Szahrijarze z miejscowej dynastii [[Bawandydzi|Bawandydów]]. Późniejsze tradycje na temat podróży poety do [[Bagdad]]u i [[Isfahan (miasto)|Isfahanu]] należy uznać za całkowicie legendarne. W Tabarestanie Ferdousi miał ułożyć mającą 100 linijek satyrę na Mahmuda, którą jednak władca Tabarestanu kupił od niego za sto tysięcy dirhamów i zniszczył, tak że przetrwało tylko sześć przekazanych ustnie linijek, które zapisał Nezami Aruzi. Mahmud miał żałować swojego zachowania wobec poety i za rekomendacją Mejmandiego wysłać dla Ferdousiego wielbłądy z ładunkiem indygo wartości dwudziestu tysięcy dinarów, ale kiedy dotarły one do Tusu przez bramę Rudbar, ciało Ferdousiego było wyprowadzane z miasta przez bramę Razan. Odmówiono mu pochówku na muzułmańskim cmentarzu jako szyicie i ostatecznie musiał być pochowany w swoim sadzie. Pozostała po Ferdousim córka odmówiła przyjęcia przeznaczonej dla jej ojca zapłaty i Mahmud zdecydował by zbudować za te pieniądze [[karawanseraj]]. Według [[Daulatszah Samarkandi|Daulatszaha]] (zm. 1494) Ferdousi zmarł w roku 1020, zaś według [[Hamdallah Mostaufi Kazwini|Hamdallaha Mostaufiego]] (XIV w.) i [[Fasih Chafi|Fasiha Chafiego]] (zm. 1442) stało się to w roku 1025<ref name="Iranica"/><ref name="Islam919">{{Cytuj książkę | autor r=Cl. Huart | rozdział=al-Fīrdawsī | nazwisko=Lewis | imię=B. | nazwisko2=Pellat | imię2=Ch. | nazwisko3=Shacht | imię3=J.| autor link= | inni= | tytuł=The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume II | data=1991 | wydawca=E.J. Brill | miejsce=Leiden | isbn=90-04-07026-5 | strony=919}}</ref>.

Według późniejszej legendy, która ma swoje źródło we wstępie do edycji ''Szahname'' napisanym przez [[Timurydzi|timurydzkiego]] księcia [[Bajsonghor]]a (zm. 1433), Ferdousi, obsypany honorami, miał przez dłuższy czas pozostawać na dworze Mahmuda, zanim ten zmienił swój stosunek do niego. Wiodącym motywem ''Szahname'' jest walka pomiędzy [[Iran]]em a Turanem, krajem koczowników, który w czasach Ferdousiego był utożsamiany z "krajem [[ludy tureckie|Turków]]", czyli [[Turkiestan (region)|Turkiestanem]]. Wbrew późniejszej tradycji Mahmud nie odrzucił jednak poematu ze względu na swoje tureckie pochodzenie. Należy zauważyć, że napisane przez szyitę i gloryfikujące przedmuzułmańską przeszłość Iranu ''Szahname'' zawierało treści sprzeczne z ortodoksyjnie sunnicką ideologią dworu Mahmuda. Ponadto ten ostatni doceniał jedynie wiersze [[liryka|liryczne]], w szczególności zaś panegiryki poświęcone jego osobie. Z punktu widzenia ghaznawidzkiej poezji dworskiej twórczość Ferdousiego "była -– zarówno od strony treści, jak i formy -– twórczością prymitywną, mało elegancką, a jej oryginalność nie zachwycała. Obecnie na te kwestie inaczej patrzymy. ''Szah name'' jest dziś ogromnie popularnym poematem, właściwie spisaną wierszem mityczną historią Iranu, mającym wpływ w wielu sprawach na światopogląd Irańczyków. W Ferdousim literaturoznawcy widzą założyciela podwalin współczesnej perszczyzny"<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko= Składanek | imię=Bogdan | tytuł= Historia Persji. T. 2, Od najazdu Arabów do końca XV wieku | data=2003 | wydawca=Dialog | miejsce=Warszawa | isbn=83-88938-32-0 |strony=220}}</ref>.

* {{Cytuj książkę | autor r=Cl. Huart | rozdział=al-Fīrdawsī | nazwisko=Lewis | imię=B. | nazwisko2=Pellat | imię2=Ch. | nazwisko3=Shacht | imię3=J.| autor link= | inni= | tytuł=The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume II | data=1991 | wydawca=E.J. Brill | miejsce=Leiden | isbn=90-04-07026-5 | strony=}}

[[Kategoria: Poeci średniowiecza]]