Kleszcze (pajęczaki): Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Ixodes ricinus.jpg|thumb|240px|Samica [[kleszcz pospolity|leszczakleszcza pospolitego]] (''Ixodes ricinus'')]]

[[Plik:Kleszcz..jpg|thumb|240px|leszczKleszcz pasożytujący na [[Kot domowy|kocie domowym]]]]

'''Kleszcze''' (Ixodida) – [[rząd (biologia)|rząd]] (lub [[takson]] innej rangi) [[pajęczaki|pajęczaków]] z [[gromada (biologia)|podgromady]] [[Roztocze (pajęczaki)|roztoczy]]. Zalicza się tu około 900 opisanych [[gatunek (biologia)|gatunków]], zgrupowanych w 3 rodzinach: [[obrzeżkowate|obrzeżkowatych]] (leszczekleszcze miękkie), [[kleszczowate|leszczowatychkleszczowatych]] i [[Nuttalliella namaqua|Nuttalliellidae]] (dwie ostatnie znane jako [[kleszcze właściwe|leszczekleszcze twarde]]). Mają [[gnatosoma|gnatosomę]] wyposażoną w lancetowaty i ząbkowany [[hypostom roztoczy|hypostom]] oraz nożycowate [[szczękoczułki]], a stopy pierwszej pary odnóży zaopatrzone w [[narząd Hallera]]. Wszystkie są obligatoryjnymi, czasowymi [[Pasożyt zewnętrzny|pasożytami zewnętrznymi]] [[kręgowce|kręgowców]]. W ich [[cykl życiowy|cyklu rozwojowym]] występują kolejno: [[jajo (biologia)|jajo]], [[larwa]], 1–8 stadiów [[Nimfa (larwa)|nimfalnych]] oraz osobnik dorosły. Są nosicielami wielu groźnych chorób, przez co mają duże znaczenie medyczne i weterynaryjne.

Długość ciała leszczykleszczy wynosi od ułamków milimetra do 30 mm (większość nie przekracza 15 mm){{r|brt|Siuda}}, a jego zarys jest owalny lub okrągławy. Osobniki głodne są spłaszczone grzbieto-brzusznie, najedzone stają się bardziej wypukłe. Ciało składa się z [[gnatosoma|gnatosomy]] i [[idiosoma|idiosomy]]{{r|Siuda}}.

Na idiosomie znajdują się 4 pary (u nimf i dorosłych) lub 3 pary (u larw) odnóży, z których [[stopa (anatomia)|stopy]] pierwszej pary wyposażone są w [[narząd Hallera]], służący wykrywaniu żywiciela. W rejonie trzeciej lub czwartej pary odnóży leży para [[przetchlinka|przetchlinek]]. [[Oskórek]] idiosomy jest rozciągliwy, celem pomieszczenia znacznych ilości pokarmu, jednak, zwłaszcza u leszczykleszczy twardych, wyposażony jest w ochronne tarczki. U wszystkich grup występują tarczki oddechowe (z przetchlinkami) i zwór analny (z [[odbyt]]em). Na idiosomie często znajdują się także oczy lub inne [[fotoreceptory]]{{r|Siuda}}.

Wszystkie leszczekleszcze są obligatoryjnymi, czasowymi [[Pasożyt zewnętrzny|pasożytami zewnętrznymi]] [[kręgowce|kręgowców]]. W ich [[cykl życiowy|cyklu rozwojowym]] występują kolejno: [[larwa]], stadia [[Nimfa (larwa)|nimfalne]] (jedno u leszczowatychkleszczowatych, 2–8 u obrzeżkowatych) oraz osobnik dorosły. [[Jajo (biologia)|Jaja]] i poszczególne [[linienie|linienia]] odbywają najczęściej poza ciałem żywiciela. Wyjątkiem są nieliczne leszczekleszcze pozagniazdowo-stacjonarne, u których wszystkie linienia odbywają się na ciele gospodarza{{r|Siuda}}.

Liczba żywicieli w cyklu może być różna. U obrzeżkowatych jest ich wielu, przy czym larwa żeruje kilka–kilkanaście dni, a nimfy i dorosłe góra 2 godziny, w dodatku samice mogą żerować wielokrotnie, po każdym żerowaniu składając nową porcję jaj. U leszczowatychkleszczowatych żywicieli jest od 1 do 3. W cyklu trójżywicielowym po jednym na każde stadium, a w dwużywicielowym wspólnego gospodarza mają larwa i nimfa{{r|Siuda}}.

Większość obrzeżkowatych to leszczekleszcze gniazdowo-norowe, które cykl życiowy przechodzą w gnieździe gospodarza. Natomiast większość leszczowatychkleszczowatych to leszczekleszcze pozagniazdowe, które występują w wolnym środowisku (np. na łąkach i w lasach) i aktywnie wyszukują przemieszczających się żywicieli{{r|Siuda}}.

Zasadniczo żaden z gatunków leszczykleszczy nie jest pasożytem człowieka. Większość leszczykleszczy z rodziny Ixodidae żyje na polach lub w lasach, niektóre, jak leszczkleszcz psi ''[[Rhipicephalus sanguineus]]'' są pasożytami zwierząt domowych. Nacinają ciało żywiciela i ssąc krew wprowadzają do ciała [[neurotoksyny]], niekiedy prowadząc do paraliżu i śmierci{{r|brt}}.

leszczeKleszcze są [[wektor (medycyna)|wektorami]] dla wielu chorób; m.in. [[borelioza|boreliozy]], [[anaplazmoza|anaplazmozy]], [[tularemia|tularemii]], [[gorączka krwotoczna Ebola|gorączki krwotocznej]]{{r|brt}}.

leszczeKleszcze są [[gatunek kosmopolityczny|kosmopolityczne]], ale najliczniej zamieszkują tropiki i subtropiki{{r|brt|Siuda}}. W Europie występuje około 70 gatunków, z czego w Polsce na stałe 19{{r|Siuda}} (zobacz: [[kleszcze Polski|leszcze Polski]]). W Polsce licznie występuje [[kleszcz pospolity|leszcz pospolity]] (leszczkleszcz pastwiskowy) (''Ixodes ricinus''){{r|brt}}.

Najstarsze znane szczątki leszczykleszczy znalezione zostały w [[bursztyn]]ie i pochodzą sprzed około 99 milionów lat, z [[kreda (okres)|kredy]]. Należą do dwóch wymarłych rodzajów. Wszystkie pozostałe kopalne leszczekleszcze, również kredowe, przypisane są do rodzajów współczesnych. Nie jest jasne kiedy i na jakim kontynencie leszczekleszcze wyewoluowały. Współczesne hipotezy obejmują [[Gondwana|Gondwanę]] w [[perm]]ie, [[Afryka Wschodnia|Afrykę Wschodnią]] w [[karbon]]ie i [[Australia|Australię]] w [[dewon]]ie. Jako ich żywicieli w [[mezozoik]]u rozważa się [[żółwie]], [[synapsydy|gady ssakokształtne]] i opierzone [[dinozaury]]{{r|Dunlopetal}}.

Dotychczas opisano około 900 gatunków współczesnych leszczykleszczy{{r|Dunlopetal|Siuda}} (871 do 2011 roku{{r|tax}}). Klasyfikuje się je w trzech rodzinach{{r|Dunlopetal|tax}}:

* [[Obrzeżkowate|Argasidae]] <small>Koch, 1844</small> – obrzeżkowate, leszczekleszcze miękkie

* [[Kleszczowate|Ixodidae]] <small>Dugès, 1834</small> – leszczowatekleszczowate

Jedna z hipotez łączy leszczowatekleszczowate z Nuttalliellidae w klad [[kleszcze właściwe|leszczykleszczy właściwych]] Ixodina, a obrzeżkowate umieszcza w monotypowym Argasina{{r|Siuda}}. Wyniki badań molekularnych z 2014 wskazują jednak, że leszczowatekleszczowate są bliżej spokrewnione z obrzeżkowatymi, a Nuttalliellidae stanowią [[klad bazalny]]{{r|Gu}}.

* [http://www.mediweb.pl/firstaid/wyswietl.php?id=1319 O leszczachkleszczach na MediWeb.pl]