|
== Historia ==
ChanatPaństwo kokandzkie powstałpowstało w [[1709]] roku, kiedy teren [[Kotlina Fergańska|Kotliny Fergańskiej]] oddzieliły się od chanatu Buchary nieustannie toczącego wojny z [[Chanat Chiwy|chanatem Chiwy]]. Pierwszy chanwładca miał zostać wybrany w wyniku elekcji dokonanej przez radę starszych i szlachiców złożoną z przedstawicieli okolicznych miasteczek – w wyniku elekcji na tron wstąpił Szachruch-bej. Jego panowanie trwało przez 12 lat aż do śmierci w [[1721]] roku, chanatKokand do wtedy podporządkował sobie terytoria obejmujące rejony [[Margʻilon]]u, [[Isfara|Isfary]] i Kokandu. Następcą Szachruch-beja był Abduraim, który do [[1732]] roku rezydował w wiosce Dikan-toda jako ośrodku władzy, następnie przeniósł stolicę z powrotem do Kokandu, gdzie przeprowadził przebudowę miasta. W tym samym czasie Akbuta-bej, władca [[Chodżent]]u z plemienia Juz przypuścił atak w celu przejęcia władzy Kokandunad Kokandem – w rezultacie przegrał i utracił władzę nad swoją domenądomenę na rzecz Abduraima, przy tym tracąc życie. Kolejną zdobyczą był [[Andiżan]]. Okres władzy Abduraima zakończył się chorobą psychiczną i w rezultacie udanym zamachem na jego życie w [[1733]] roku, zorganizowanym przez jego nadwornych urzędników, którzy chcieli zabić niewydolnego mentalnie władcę. Następnym władcą z inicjatywy spiskowców został Abdukarim-bej, brat Abduraima, mimo że spadkobiercą powinien zostać syn Abduraima – Irdana-bej<ref name="ferghanav">{{Cytuj książkę | nazwisko = Starr| imię = S. Frederick| nazwisko2 = Beshimov| imię2 = Baktybek| nazwisko3 = Bobokulov| imię3 = Inomjon I.| nazwisko4 = Shozimov| imię4 = Pulat| tytuł = Ferghana Valley: The Heart of Central Asia| url = https://books.google.pl/books?id=7NHfBQAAQBAJ| wydanie = 2015| wydawca = Routledge| miejsce = Nowy Jork| isbn = 978-0-7656-2998-2| język = en| data dostępu = 2017-11-12 }}</ref>.
W [[1746]] roku Chiny podporządkowały sobie Kaszgar, pokonując kontrolujących [[Dżungaria|Dżungarię]] [[Kałmucy|Kałmuków]], którzy zostali w ten sposób wypchnięci na wschód i rozpoczęli inwazję na chanat kokandzkiKokand. Abdukarim-bej wysłał specjalne oddziały pod dowództwem Kipczak-bacziego, by zatrzymać postępy Kałmuków, jednak dowódca zginął w walce a armia rozpierzchła się. Zwycięska okazała się ofensywa chana [[Istarawszan|Ura-Tiube]], który wysłał swoją armię do pomocy jak tylko dowiedział się o inwazji – po krwawej bitwie kałmuccy najeźdźcy musieli uznać wyższość przeciwnika i wycofać się z Kotliny Fergańskiej<ref name="ferghanav" />.
W roku [[1750]] Abdukarim-bej zmarł, schedę po nim przejął syn Abdurachman, lecz po roku został obalony w wyniku spisku, na czele którego stał Irdana-bej. Władza syna Abduraima odznaczała się agresywną polityką zagraniczną – podporządkował wcześniej utraconą Isfarę oraz przeprowadził zamach na życie jej władcy, Abdurachmana-batira, którego syn Narbut-bej przypadkiem ocalił swoje życie, przebywając w innym miejscu – u swojej babci. Następnie Irdana-bej wyruszył na Ura-Tiube. Kampania spełzła na niczym, a wycofująca się armia pod jego dowództwem została częściowo wzięta w niewolę, sam zdołał zbiec z powrotem do Kokandu. Pazyl-bej, dowódca zwycięskiej armii, dokonał egzekucji wielu ze schwytanych kokandzkich żołnierzy i z ich obciętych głów zbudował piramidę, tzw. ''kala-minar''. Kolejna wyprawa na obecny Istarawszan zakończyła się już sukcesem – Irdana zlecił zastąpienie starego ''kala-minaru'' nowym, tym razem skomponowanym z głów wszystkich jeńców z Ura-Tiube. W [[1758]] chanat kokandzki był wyczerpany poliytką wojenną, na skutek tego Irdana-bej uległ rosnącej presji ze strony chińskiego sąsiada i uznał jego zwierzchnictwo. 4 lata później chiński ambasador przekazał chanowi kazachskiej Hordy Środkowej żądania dostarczenia ludzi, koni, bydła oraz taranów – miały być one wykorzystane w kampanii przeciwko Samarkandzie i Turkiestanowi. Dowiadując się o tym, Irdana wraz z ówczesnymi władcami Ura-Tiube i Chodżentu poprosili listownie władcę [[Afganistan]]u [[Ahmed Szah Abdali|Ahmeda Szaha Abdaliego]] o obronę świata islamskiego przed inwazją innowierców. Wynikiem tego było zawiązanie sojuszu, który powstrzymał Chiny przed planowanym przejęciem [[Taszkent]]u, [[Sajram]]u, Suzaku czy Turkiestanu<ref name="ferghanav" />.
Następca Irdany rządził 3 miesiące, został zabity na skutek intrygi dworskiej, na jego miejscu spiskowcy osadzili Narbuta-beja, którego pierwsze działania z kokandzkiego tronu polegały na zapobieżeniu separatystycznym tendencjom wewnątrz chanatupaństwa – oddzielić próbowali się rządzący [[Namangan]]em oraz [[Chust (Uzbekistan)|Chustem]], przejął także kontrolę nad Chodżentem, oraz wykorzystał także śmierć władcy Ura-Tiube i [[Dżyzak]]u na dołączenie tych terytoriów do domeny chanatuKokandu. Wedle relacji rosyjskiego podróżnika Filipa Efremowa, Narbuta-bej utrzymywał wrogie relacje z chanatem Buchary, ale chronił go sojusz z Chinami, który wydatnie wpływał na stabliność kraju i rządów Narbuta-beja. Wedle przekazów, w tym okresie Kokand miał świetnie prosperować, w regionie powstawały nowe kanały irygacyjne, rozwijały się rzemiosło i handel. Narbuta wprowadzał dogodne prawo dla kupców, ceny towarów były niskie i nie było problemów z infllacją, przez cały okres jego rządów nie dochodziło do buntów. Główną walutą kraju była tanga, której mniejszym nominałem w tym czasie został pulus<ref name="ferghanav" />.
WNarbuta-bej umarł w [[18091801]] roku, chanata kokandzkiwładzę po nim przejął jego syn Alim, który kontynuował politykę ekspansji. Dołączył dolinę rzeki [[Ohangaron (rzeka)|Angren]], [[Szymkent|Czymkent]] i Sajram. W [[1809]] roku anektował Taszkent z całym otaczającym go regionem<ref name="britannica">{{Cytuj stronę | url = https://www.britannica.com/place/Tashkent#ref34074| tytuł = Tashkent, national capital, Uzbekistan| opublikowany = Encyclopaedia Britannica| język = en| data dostępu = 2017-10-09}}</ref>, dzięki czemu przejął kontrolę nad kluczowym odcinkiem szlaku handlowego do Rosji. Alim był pierwszym władcą Kokandu, który przyjął tytuł chana – od wtedy państwo kokandzkie oficjalne nazywane było chanatem kokandzkim, a jego władca – Alim-chanem. Za jego panowania znacznie wzrosło znaczenie jego państwa w regionie, stworzył też armię najemników składającą się z tadżyckim górali z Badachszanu, Szighnanu i Karateginu oraz Irańczyków – oddziały te pozwoliły mu scentralizować władzę nad krajem i zostały trzonem przyszłej dużo bardziej rozbudowanej armii. W roku [[1821]] doszło do potężnej rebelii [[Kazachowie|Kazachów]], którą z trudem udało się stłumić. W [[1841]] roku chanat został zaatakowany i zaanektowany przez [[chanat Buchary]]. Jednakże solidarna walka mieszkańców chanatu doprowadziła do odzyskania niepodległości w rok później<ref name="niewiem" /><ref name="ferghanav" /><ref name="pwn" />.
Po przegranej [[Wojna krymska|wojnie krymskiej]] Imperium Rosyjskie objęło sobie za cel podporządkowanie chanatu kokandzkiego, wojna rozpoczęła się w [[1862]] roku i trwała aż do traktatu pokojowego z [[1865]] roku, który uczynił z chanatu protektorat Rosji. W jego wyniku chanat utracił Taszkent i [[Chodżent]]<ref name="pwn">{{Cytuj stronę | url = https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/kokandzki-chanat;3923727.html| tytuł = kokandzki chanat| opublikowany = PWN| język = pl| data dostępu = 2017-10-04}}</ref>.
|
