Podole: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Kalamarnica (dyskusja | edycje)
wikizacja, ilustracja
Linia 35:
 
Wyprawa królewicza [[Jan I Olbracht|Jana Olbrachta]], przygotowywana przeciw Turkom w 1487 roku, została zmuszona do zwrócenia się przeciwko Tatarom zawołżańskim, których Turcja wysłała przeciwko Polsce. Królewicz Olbracht pobił ich [[8 września]] w [[Bitwa pod Kopystrzyniem|bitwie pod Kopystrzyniem]]<ref name="Szczur" />.
[[Plik:Poloniae finitimarumgue locarum descriptio.jpg|mały|Mapa Podola z 1571 r.]]
 
Z rąk Jagiellonów prawa miejskie otrzymały m.in. [[Kamieniec Podolski]], [[Winnica (miasto)|Winnica]], [[Chmielnik (Ukraina)|Chmielnik]], [[Smotrycz (osiedle)|Smotrycz]], [[Jarmolińce]], [[Czortków]], [[Bar (obwód winnicki)|Bar]], [[Chmielnicki|Płoskirów]], [[Bracław]], [[Czarny Ostrów (obwód chmielnicki)|Czarny Ostrów]] i [[Pohrebyszcze]].
 
=== Po unii lubelskiej (1569-1793) ===
{{Galeria
[[Plik:Podział administracyjny I RP.png|mały|[[Województwo podolskie]] i [[Województwo bracławskie|bracławskie]] [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej]] w roku 1619.]]
|Nazwa=Położenie Podola w [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej]]
|wielkość=218
|Plik:RON województwo podolskie map.svg|{{Legenda|#ed3b3b|[[Województwo podolskie]]}}
|Plik:RON województwo bracławskie map.svg|{{Legenda|#ed3b3b|[[Województwo bracławskie]]}}
}}
Po [[Unia lubelska|unii lubelskiej]] (1569) Podole znalazło się całkowicie w składzie [[Korona Królestwa Polskiego|Korony Królestwa Polskiego]], w wyniku inkorporacji wschodniej jego części, tzw. Podola ukrainnego ([[województwo bracławskie]] ze stolicą w [[Bracław]]iu i głównym miastem [[Winnica (miasto)|Winnicą]]). Podole obejmowało w przybliżeniu województwa podolskie i bracławskie.
 
Linia 71 ⟶ 76:
Kamieniec Podolski jest położony na [[Wyżyna Podolska|Wyżynie Podolskiej]] 48°40′56″N i 26°34′57″E.
 
== BudowaWarunki geologicznanaturalne ==
[[Plik:Smatryč.jpg|200px|prawo|mały|Smotrycki kanion]]
=== Budowa geologiczna ===
Stare miasto w Kamieńcu leży na owalnym płaskowyżu o powierzchni 120 ha, otoczonym głębokim, skalistym wąwozem rzeki [[Smotrycz]]. W wysokich zboczach głęboko wciętej [[Dolina|doliny]] leżą poziomo gruboławicowe szare wapienie, które powstały w płytkim, ciepłym [[morze|morzu]]. W wapieniach występują szczątki szkieletów [[fauna|fauny]]. Szczególnie liczne są [[koralowce]], widoczne na zwietrzałych powierzchniach [[skała|skał]]. [[skała|Skały]] te zaliczono do górnego [[sylur]]u (ludlow) wykształconego tu w facji wapiennej. [[Wyżyna Podolska]] zbudowana jest z [[prekambr]]yjskich [[granit]]ów i [[gnejs]]ów, przykrytych płytowo zalegającym kompleksem skał [[mezozoik|mezozoicznych]] i [[kenozoik|kenozoicznych]]. Powierzchnia falista i pagórkowata, silnie rozczłonkowana głębokimi [[dolina]]mi [[rzeka|rzek]] o charakterze [[Jar (geografia)|jarów]].
 
=== Gleby ===
Na Podolu [[gleba|glebę]] stanowi [[Czarnoziemy|czarnoziem]], bardzo urodzajny, miejscami z domieszką większej lub mniejszej ilości [[piasek|piasku]] i [[glina|gliny]]. Podole można rozdzielić na dwie części: południową, posiadającą glebę czarną, tłustą, bez dodatku piasku lub też z domieszką takowego; urodzaje tu bywają wielkie w czasie [[lato|lat]] wilgotnych, ale też często ulegają [[susza|suszom]]. Druga część pagórkowata, poprzerzynana [[rzeka|rzeczkami]] i [[strumień|strumieniami]], pokryta [[las]]ami, posiada albo czysty czarnoziem, albo też z domieszką piasku lub gliny. Czysty czarnoziem po lewej stronie [[Boh]]u i w powiatach zachodnich i południowo-zachodnich, a także nad [[Dniestr]]em, gliniasty zaś po prawej stronie Bohu, szczególnie w pow. latyczowskim i lityńskim. [[Piasek|Piaski]] spotykają się tylko około [[Winnica (miasto)|Winnicy]] i [[Sawrań (miasto)|Sawrania]]. Praca na roli stanowi główny przedmiot zajęcia mieszkańców Podola.
 
=== Klimat ===
Na terenie Podola panuje klimat umiarkowanie kontynentalny z ciepłym latem, łagodną zimą i dostateczną ilością opadów. Wysokość słońca nad horyzontem w czerwcu w południe osiąga 63-65°, w grudniu 16-18°. Długość dnia zmienia się od 8 do 16,5 godzin. Podole jest położone w głębi kontynentu, dlatego na jego klimat mają wpływ masy powietrzne, które przynoszą suchą pogodę. Wiosną i na początku jesieni przenika arktyczne powietrze, które przynosi nagłe ochłodzenie się powietrza.
 
=== Wody podziemne i gruntowe ===
[[Plik:Smatryč.jpg|200px|prawo|mały|Smotrycki kanion]]
10 km poniżej Kamieńca Podolskiego znajduje się „Smotrycki kanion”, którego wapienne brzegi sięgają 50 m wysokości. Na Podolu znajduje się bardzo mała liczba jezior naturalnych. Na południu znajduje się Dniestrowski zbiornik retencyjny. Tworzone są sztuczne stawy i zbiorniki dla hodowli ryb i pracy wodociągów. Największa liczba źródeł mineralnych znajduje się w okolicach Satanowa, Kamieńca Podolskiego i Połonnego.
 
=== Szata roślinna i zwierzęca ===
Najliczniejszą grupą wśród roślin są leśne i stepowe. Większą część współczesnych lasów zajmują lasy liściaste – grabowe i dębowe. Stepowa szata roślinna w naturalnym wyglądzie zachowała się tylko przy rzekach Smotrycz i Dniestr. Rozległe stepy teraz są całkowicie wykorzystywane przez rolnictwo. Od pradawnych czasów aż po dzień dzisiejszy na terenie Podola mieszkańcy uprawiają też pszenicę, burak cukrowy, żyto, kukurydzę, jęczmień, owies, proso, grykę, słonecznik, konopie i len.
Lasy są zamieszkane przez lisy, sarny, łosie, dziki, kuny leśne, wiele gatunków ptaków. Istnieje kilka gatunków gadów. Wśród dolin rzecznych są rozpowszechnione skowronki. Zbiorniki wodne są zamieszkane przez szczupaki, karpie, okonie, leszcze, sumy i płocie. W rolnictwie rozpowszechnione są bydło, świnie, owce, konie, kozy, króliki, kury, gęsi, kaczki i indyki.
 
=== Zanieczyszczenie środowiska ===
Jednym z problemów ekologicznych jest zanieczyszczenia wody. Wiele fabryk wykorzystuje wodę dla potrzeb gospodarczych. Dlatego główne źródła zanieczyszczeń to ścieki fabryczne i odpady komunalne. Na obszarach wiejskich głównymi zanieczyścicielami są gospodarstwa wiejskie.n Zanieczyścicielami powietrza są przede wszystkim przedsiębiorstwa przemysłowe i środki transportu. Corocznie wyrzucają one do powietrza ponad 700 tys. t szkodliwych substancji. Większość ich wyłapują i dezynfekują, ale i tak do atmosfery dostaje się dużo nieoczyszczonego kurzu i gazów.
 
=== Ochrona środowiska ===
Jednym ze środków w zakresie ochrony przyrody jest tworzenie obszarów chronionych, które obejmują botaniczne, zoologiczne, geologiczne i hydrologiczne obiekty. Wśród nich botaniczny rezerwat “Paniwecka dacza”, gdzie rośnie 12 gatunków roślin, wymienionych w “Czerwonej księdze Ukrainy”. Na terenie Podola położony jest Park Narodowy “Podolskie Towtry”. Ważną rolę w poprawie żyzności gleby odgrywa wykorzystanie gleboochronnych technologii. Składają się one z następujących po sobie działań w ciągu roku. Stosowanie tych technologii pozwala zwiększyć objętość wody stopu i deszczu na 80%. To znacznie zmniejsza wynoszenie składników pokarmowych z gleby. Najbardziej skutecznym sposobem walki z erozją gleby jest sadzenia lasów.
 
Linia 175 ⟶ 181:
Plik:Новий палац в Тульчині DSC 0775.JPG|Nowy Pałac Potockich w [[Tulczyn]]ie
Plik:Палац Потоцьких, Дашів (смт).JPG|Pałac Potockich w [[Dasziw|Daszowie]]
Plik:НараївкаSobanski Palace 8 Obodivka Ukraine.jpgJPG|Pałac MeleniewskichSobańskich w [[NarajówkaObodiwka (rejonobwód hajsyńskiwinnicki)|NarajówceObodówce]] (niezachowany)
Plik:Verhivka Palace 3 Ukraine.JPG|Pałac Sobańskich w [[Wierzchówka|Wierzchówce]]
Plik:Raszkow1.jpg|[[Pałac w Raszkowie|Pałac Juriewiczów w Raszkowie]] (niezachowany)
Plik:Заліщики Палац барона Бруністе 1.jpg|[[Pałac w Zaleszczykach|Pałac Brunickich w Zaleszczykach]]
</gallery>
 
=== Kościoły ===
<gallery mode="packed-hover" widths="180" heights="150" caption="Wybrane kościoły i klasztory z czasów I Rzeczypospolitej">
Plik:KamPod Katedra IMG 1852.jpg|[[Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Kamieńcu Podolskim|Katedra śś. Piotra i Pawła w Kamieńcu Podolskim]]
Plik:Костел Успiння Дiви Марiї DSC 1477.JPG|Klasztor dominikanów w [[Latyczów|Latyczowie]]
Plik:Vinnytska Shargorod Kostel Floriana-1.jpg|Kościół św. Floriana w [[Szarogród|Szarogrodzie]]
Plik:Вінниця - Домініканський костьол DSC 4301.JPG|Kościół dominikanów w [[Winnica (miasto)|Winnicy]]
Plik:Бар - Покровська церква з келіями (Кармелітський монастир) DSCF9887.JPG|Klasztor karmelitów w [[Bar (obwód winnicki)|Barze]]
</gallery>