Architektura baroku: Różnice pomiędzy wersjami

 

[[Plik:Sw Lipka fasada.jpg|thumb|210px|Święta Lipka]]

[[Plik:Wien Schoenbrunn Rueckseite.jpg|thumb|210px|Schönbrunn, projekt Fischera von Erlacha]]

[[Plik:Mikulov 06.jpg|thumb|210px|Zamek w Mikulovie]]

[[Plik:Warsaw Wilanow Palace 1.jpg|thumb|210px|Pałac w Wilanowie, projekt Augustyna Wincentego Locciego]]

[[Plik:Mikulas vault.jpg|thumb|210px|Sklepienie kościoła św. Mikołaja w Pradze, projekt Dientzenhofera]]

 

Styl barokowy w różni się w zależności od kraju. Barok w krajach, w których zwyciężyła kontrreformacja, postrzegany jest jako wyraz triumfu katolicyzmu. Inaczej kształtowane są dzieła w krajach protestanckich, w których, przynajmniej w początkowym okresie, było negowane wszystko co ''rzymskie''. Jednak zawsze jest to styl ''radosny''. W państwach katolickich radość ta wyrażana jest obfitością nagromadzonych form materialnych, a w protestanckich poprzez zwrócenie się ku wnętrzu, wyciszenie i intymność życia. Mentalności północy bardziej odpowiadały spokojne, [[palladianizm|palladiańskie]] formy.

Barok doczekał się wielu sprzecznych opinii. W [[XIX wiek]]u historycy niemieccy i angielscy określili go mianem ''zepsutego renesansu''. Jednocześnie nie brak zwolenników tej epoki uznających powstałe w tym czasie dzieła za najpiękniejsze. Do rehabilitacji baroku jako pierwsi przyczynili się historycy sztuki żyjący na przełomie XIX i XX wieku: [[Cornelius Gurlitt]] oraz [[Heinrich Wölfflin]]. Barok może, ale nie musi budzić zachwytu. Jest to styl pozostający w ścisłej zależności z mentalnością swoich czasów.

 

Zachodzące na przełomie XVI i XVII wieku przemiany w [[architektura|architekturze]] ewoluowały w kierunku powstania stylu cechującego się monumentalizmem i dynamiką, kontrastem zestawień form pogłębionym efektami światłocienia i bogatą ornamentyką. Kierunek ten, podobnie jak cała epoka, zostały nazwane [[barok]]iem. Geneza tego słowa nie została do końca wyjaśniona. W XVII wieku termin ten oznaczał oryginalność, nieregularność i fantazyjność form, która pojawiła się w sztuce. Nazwa często jest wywodzona z [[włoskiego]] ''barocco'' lub z [[język portugalski|portugalskiego]] terminu ''barucca'' określającego nieregularną perłę.

 

Barok to okres rozwoju nauk, zarówno humanistycznych, jak i ścisłych. W tym czasie żyli: [[Galileusz]], [[Blaise Pascal|Pascal]], [[Isaac Newton|Newton]], [[Gottfried Wilhelm Leibniz]], [[Kartezjusz]]. Przeobrażenia dotyczą również struktur społecznych, a zwłaszcza klasy mieszczańskiej, która bogaci się i umacnia swoją pozycję. W wielu państwach widoczne są tendencje władców do utworzenia [[Monarchia absolutna|monarchii absolutnych]]. Najskuteczniejsza w tej kwestii okazała się Francja.

 

 

Pierwszych przesłanek baroku można doszukać się już w dziełach [[Michał Anioł|Michała Anioła]]. Ten mistrz renesansu jako pierwszy wprowadził do architektury elementy dynamiczne. Poprzez podzielenie płaszczyzn wielostopniowymi [[pilaster|pilastrami]], [[gzyms]]ami, [[nisza]]mi, zastosowanie materiałów w kontrastowych kolorach uzyskuje wrażenie ożywienia wnętrza. Światło oświetlające fragmenty płaszczyzn, sąsiadujące z nimi zacienione elementy detali potęgują wrażenie nieustannego ruchu. Podobne rozwiązania są widoczne w dziełach [[Bartolomeo Ammanati]], [[Giorgio Vasari]], [[Bernardo Buontalenti]] i [[Galeazzo Alessi]]. Do twórców uznawanych za artystów baroku, jako pierwszych zalicza się uczniów Michała Anioła i jego współpracowników, którzy po śmierci mistrza wspólnie ukończyli budowę [[kopuła (architektura)|kopuły]] [[bazylika św. Piotra na Watykanie|bazyliki św. Piotra]] – [[Giacomo della Porta]] i [[Domenico Fontana]].

 

Okres przejściowy trwa w Rzymie do końca XVI wieku. Kolejny wiek to czas rozkwitu baroku. Do czołowych przedstawicieli tego okresu należą [[Francesco Borromini]] i [[Giovanni Lorenzo Bernini]]. W pierwszej połowie XVIII wieku barok współistnieje z pokrewnym mu [[rokoko]]. Jednocześnie pojawia się nowy styl – [[klasycyzm]].

 

Barok, podobnie jak renesans, opiera się na wzorach [[architektura klasyczna|architektury klasycznej]], architekci nadal korzystają z prac [[Jacopo Barozzi da Vignola|Vignoli]]. Jednak sposób korzystania z tych samych elementów jest inny. W [[starożytność|starożytności]] i renesansie poszczególne formy zestawiano ze sobą zachowując umiar i dążąc do harmonijnej, spokojnej kompozycji. Barok te same elementy przeciwstawia sobie, wprowadzając wrażenie ruchu i niepokoju. Kompozycje są dynamiczne, ukształtowane rzeźbiarsko, teatralnie. Podobnie kształtowane są wnętrza o rozczłonkowanych płaszczyznach, wzbogacone [[rzeźba|rzeźbiarsko]]-[[malarstwo|malarskim]] wystrojem.

 

Twórcy baroku, korzystając z doświadczeń przodków, próbowali przekroczyć granice osiągnięć swoich poprzedników. Jest to styl, w którym próbowano połączyć w jedno różne formy sztuki: architekturę, rzeźbę, malarstwo, muzykę. Teatralnym dopełnieniem architektury świeckiej był rozbudowany ceremoniał dworski, a architektury sakralnej – wspaniałość liturgii, której towarzyszyła bogata ''scenografia'' – przepych szat, ołtarzy, prospektów organowych, uroczyste procesje, koronacje obrazów, a nawet teatralne odtwarzanie obrazów w formie [[misterium|misteriów]]. Wyszukanym gestom towarzyszyły wypowiedzi przepełnione figuralnymi zwrotami, przenośniami. Z tej teatralizacji wywodzą się liczne budowle odtwarzające miejsca święte (np. [[Kalwaria Zebrzydowska]]) i rozwój urbanistyki podporządkowujący organizacji uroczystości kompozycję przestrzeni otaczającej rezydencje, kościoły.

 

W budownictwie sakralnym występują znane z epok wcześniejszych rozwiązania. Budowane są kościoły podłużne, na planie prostokąta (w tym także z [[transept|nawą poprzeczną]] na planie [[krzyż łaciński|krzyża łacińskiego]]) oraz [[budowla centralna|budowle centralne]], na planie koła, wieloboku, [[krzyż grecki|krzyża greckiego]]. Pojawiły się i stały się popularne rzuty poziome oparte na elipsie. W konsekwencji występują sklepienia i kopuły elipsoidalne. Także łuki [[sklepienie klasztorne|sklepień klasztornych]], [[sklepienie kolebkowe|kolebkowych]], [[sklepienie krzyżowe|krzyżowych]], [[sklepienie nieckowe|nieckowych]] oraz [[luneta (architektura)|lunet]] oparte są na krzywej eliptycznej. Elementem dominującym zazwyczaj są wysokie, oparte na [[bęben (architektura)|bębnie]] [[kopuła (architektura)|kopuły]], zwieńczone wysokimi [[latarnia (architektura)|latarniami]], które przykrywa się ozdobnymi [[dach hełmowy|hełmami]]. Elewacje kościołów, na ogół dwukondygnacyjne, o płaszczyznach podzielonych zwielokrotnionymi gzymsami, pilastrami. Zdobione pełnymi rzeźbami umieszczonymi w niszach, zwieńczone [[tympanon]]ami o liniach prostych lub łukowych i [[esownica]]mi łagodzącymi przejścia pomiędzy nawami o różnych wysokościach.

 

Budowle świeckie to przede wszystkim reprezentacyjne [[pałac]]e rozbudowane horyzontalnie, często z bocznymi skrzydłami tworzą plan w kształcie litery U. Barok ukształtował typ pałacu określany jako ''[[entre cour et jardin]]''. Budowla była poprzedzona [[dziedziniec|dziedzińcem]], a za nim rozciągał się ogród i park o geometrycznie zaprojektowanych trawnikach, klombach, krzewach, skupiskach drzew. W ogrodach rozmieszczano niewielkie, ozdobne [[pawilon]]y i [[altana|altany]]. Pałac i jego otoczenie tworzą harmonijny zespół architektoniczny. Elewacje pałaców zdobiono nieco oszczędniej niż fasady kościołów. Elementem mocno rozbudowanym stały się [[klatka schodowa|klatki schodowe]] z rozdzielnymi [[schody|biegami]], czasem o zmieniającej się szerokości.

 

 

== Przykłady dzieł ==

 

 

 

[[lt:Barokas#Architektūra]]