Wisła: Różnice pomiędzy wersjami

| nazwa = Wisła

| zdjęcie = Kraków Wisła 11.jpg

| opis zdjęcia = Widok na Wisłę z [[Wawel]]u w Krakowie

| kontynent =

| państwo = Polska

| lokalizacja = {{Państwo|śląskie}}<br />{{Państwo|małopolskie}}<br />{{Państwo|świętokrzyskie}}<br />{{Państwo|podkarpackie}}<br />{{Państwo|lubelskie}}<br />{{Państwo|mazowieckie}}<br />{{Państwo|kujawsko-pomorskie}}<br />{{Państwo|pomorskie}}

| rodzaj cieku = rzeka

| długość = 1047

| spadek =

| powierzchnia zlewni = 194 424

| średni przepływ = 1046

| miejsce przepływu = przy ujściu do Morza Bałtyckiego

| źródło: miejsce = [[Barania Góra]] w [[Beskid Śląski|Beskidzie Śląskim]]

| źródło: wysokość = 1107 m [[n.p.m.]]

| źródło: współrzędne = 49°36'21″N36′21″N 19°00'13″E00′13″E

| ujście: recypient = [[Zatoka Gdańska]] ([[Morze Bałtyckie]])

| ujście: miejsce = za ujście Wisły przyjęto [[Przekop Wisły|jej ujście przekopem]] między [[Świbno|Świbnem]] a [[Mikoszewo|Mikoszewem]]

| ujście: wysokość = <!---tylko jeżeli nie uchodzi do morza--->

| ujście: współrzędne = 54°21'42″N21′42″N 18°57'07″E57′07″E

| mapa = Karte Weichsel.jpg

| opis mapy = Mapa dorzecza Wisły

| kod mapy = POL

| szlak =

| commons = Category:Vistula

'''Wisła''' ([[łacina|łac.]] ''Vistula'') – najdłuższa rzeka Polski, a także najdłuższa rzeka uchodząca do [[Morze Bałtyckie|Morza Bałtyckiego]], o długości 1047&nbsp;km. Wpływa do [[Zatoka Gdańska|Zatoki Gdańskiej]], a jej średnioroczny przepływ w odcinku ujściowym wynosi 1046 m³/s<ref>daneDane dla punktu pomiarowgo w Tczewie; źródło: [http://www.rzgw.gda.pl/cms/site.files/file/OKI/publikacjaMap/Wisla/Wislaopisopracowania.pdf ''Wyznaczenie granic bezpośredniego zagrożenia powodzią w celu uzasadnionego odtworzenia terenów zalewowych'']. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddział w Gdyni/Poznaniu, 2003/2004 [dostęp: 2017-02-20].</ref>.

[[Patronat roku ustanowiony przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej|Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok]] 2017, między innymi, [[Rok Rzeki Wisły|Rokiem Rzeki Wisły]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.sejm.gov.pl/Sejm8.nsf/komunikat.xsp?documentId=CCE112D4FB8C9C11C1257FDA006E9924 | tytuł = 2017 r. Rokiem Rzeki Wisły, Josepha Conrada – Korzeniowskiego, Marszałka Józefa Piłsudskiego, Adama Chmielowskiego i błogosławionego Honorata Koźmińskiego oraz Tadeusza Kościuszki | data = 2016-06-22 | opublikowany = sejm.gov.pl | data dostępu = 2016-10-17}}</ref>.

[[Plik:Torun Merian 1641.jpg|left|thumb|left|224px|Toruń z Wisłą według [[Matthäus Merian|Meriana]] z 1641]]

W wiekach od II do IV występuje nazwa ''Viscla'' (Gaius Iulius Solinus, [[Pliniusz Starszy]], [[Klaudiusz Ptolemeusz]]). Ptolemeusz podał także nazwy i siedziby plemion nad Wisłą: [[Wenedowie|Wenedów]], [[Goci|Gythonów]], [[Galindowie|Galindów]]. Wisła u rzymskich historyków uchodziła do Morza Swebów (łac. ''Mare Suebicum'', Tacyt I wiek), czyli Bałtyku, a ściślej Zatoki Wenedzkiej (II wiek), czyli obecnej Zatoki Gdańskiej – ''de internis eius partibus Alba, Guthalus, Viscla amnes latissimi praecipitant in oceanum''. W germańskiej tradycji pisanej ([[Widsith|Widsidh]]) nadwiślańskie lasy są ojczyzną Wandalów, Sasów i innych plemion germańskich, chociaż w rzeczywistości ludy te pochodzą z południowej Skandynawii<ref>obrzeżaObrzeża germańskiego osadnictwa północno-zachodniego, które ostatecznie ustaliło się w południowej Skandynawii, według: J. Czarnecki, ''The Goths in Acient Poland'', Miami, 1975; [[Norman Davies]], [[Boże igrzysko]], 2002, strs. 64].</ref>.

Najdawniejszą formę można próbować odtwarzać jako ''*Wīstlā'', czy wykazać związek z pierwiastkiem ''*weys'' „płynąć”, lecz z braku nawiązań w [[toponimia|toponimii]] i braku [[morfem]]u ''*Wīstl-'' w historycznych językach, można przyjąć, że jest to nazwa przejęta przez [[Indoeuropejczycy|ludy indoeuropejskie]] od wcześniejszych mieszkańców<ref>{{cytuj książkę|autor=Zbigniew Babik|tytuł=Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich w granicach średniowiecznej Słowiańszczyzny|wydawca=Uniwersitas|miejsce=Kraków|data=2001|strony=313-315313–315|isbn=83-7052-597-0}}</ref>.

W sensie geograficznym Wisła ma dwa potoki źródłowe: [[Biała Wisełka|Białą Wisełkę]] i [[Czarna Wisełka|Czarną Wisełkę]]<ref>{{cytuj książkę |autor=Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych |autor link=Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych |tytuł=Hydronimy |url=http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/hydronimy1.pdf |inni=Izabella Krauze-Tomczyk, Jerzy Ostrowski (oprac. red) |tytuł=Hydronimy |tom=1 |część=1 |tytuł części=Wody płynące, źródła, wodospady |url=http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/hydronimy1.pdf |rok=2006 |wydawca=Główny Urząd Geodezji i Kartografii |miejsce=Warszawa |isbn=83-239-9607-5}}</ref>. Natomiast w sensie [[hydrologia|hydrologicznym]] rzeka Wisła zaczyna się w miejscu połączenia potoku Malinka z potokiem Wisełka powstałym z połączenia Białej i Czarnej Wisełki uchodzących do [[Jezioro Czerniańskie|Jeziora Czerniańskiego]]<ref name=monowisly>{{cytuj książkę |tytuł = Monografia Wisły|nazwisko r = Cienciała| imię r = Zbigniew| rozdział = 5.3. Wody powierzchniowe. Opis zabudowy ważniejszych cieków| tytuł = Monografia Wisły| wydawca = Galeria „Na Gojach”| tom = I | tytuł tomu = Środowisko przyrodnicze Wisły| miejsce = Wisła| rok = 2007| strony = 110| isbn = 978-83-60551-05-9}}</ref><ref>{{cytuj książkę |tytuł = Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych pod redakcją [[Idzi Panic|Idziego Panica]]|nazwisko r = Dorda| imię r = Aleksander| część = pierwsza| tytuł części = Środowisko przyrodnicze | rozdział = Środowisko abiotyczne. Charakterystyka hydrograficzna. Rzeki i potoki. Dorzecze Małej Wisły| tytuł = Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych pod redakcją [[Idzi Panic|Idziego Panica]]| wydawca = Starostwo Powiatowe| tom = I | tytuł tomu = Śląsk Cieszyński w czasach prehistorycznych| miejsce = Cieszyn| rok = 2009| strony = 64| isbn = 978-83-926929-2-8}}</ref>.

Podział [[Bieg rzeki|biegu rzeki]] Wisły<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko =Ceran | imię =Michał | nazwisko2 =Głowinkowska | imię2 =Kamila | nazwisko3 =Hański | imię3 =Andrzej | nazwisko4 =Kańska | imię4 =Alicja | nazwisko5 =Klejna | imię5=Małgorzata | nazwisko6 =Korcz | imię6 =Magdalena | nazwisko7 =Kowalska | imię7 =Beata | nazwisko8 =Lasek | imię8 =Judyta | nazwisko9 =Malota | imię9 =Agnieszka | nazwisko10 =Mielke | imię10 =Magda | nazwisko11 =Niedbała | imię11 =Jerzy | nazwisko12 =Piskalska | imię12 =Emilia | nazwisko13 =Retman | imię13 =Magdalena | | nazwisko14 =Rogowski | imię14 =Tomasz | nazwisko15 =Soliwoda i inni | imię15 =Marek | tytuł = Słownik tematyczny pojęć stosowanych w prognozach hydrologicznych | url = | wydawca =Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy | miejsce = Warszawa | rok =2014 | strony =6 | seria =HYDROLOGICZNA OSŁONA KRAJU | isbn =978-83-61102-91-5}}</ref>:

Na potrzeby [[gospodarka wodami|gospodarki wodnej]] Wisła jest podzielona na następujące [[jednolita część wód|jednolite części wód]]<ref>Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły {{Monitor Polski|2011|49|549}}.</ref>:

Bezpośrednio obejmujące Wisłę obszary chronione to<ref>{{Cytuj stronę | url = http://natura2000.gdos.gov.pl/strona/przegladanie | tytuł = Natura 2000 – Przeglądanie | opublikowany = GDOŚ | data dostępu = 2015-05-21}}</ref>:

Według danych [[Inspekcja Ochrony Środowiska|Inspekcji Ochrony Środowiska]] w ciągu 2012 roku poprzez Wisłę do Morza Bałtyckiego trafiła duża ilość [[metale ciężkie|metali ciężkich]], a mianowicie 28,0 ton cynku, 70,0 ton miedzi, 26,1 ton ołowiu, 0,9 tony kadmu, 11,3 ton chromu, 25,2 ton niklu oraz około 200 kg rtęci<ref>{{cytuj książkę|tytuł=Rocznik statystyczny gospodarki morskiej 2013|url=http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-gospodarki-morskiej-2013,11,6.html|wydawca=Główny Urząd Statystyczny|miejsce=Warszawa|data=2014-01-21|strony=338|rozdział=Tabl. 10.6 Odpływ metali ciężkich rzekami do Morza Bałtyckiego w 2012 r.|url=http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-gospodarki-morskiej-2013,11,6.html|cytat=„Wyniki Państwowego Monitoringu Środowiska w zakresie Monitoringu Wód” – Główny Inspektorat Ochrony Środowiska}}</ref>.

W 1996 roku w porozumieniu AGN (European Agreement on Main Inland Waterways of International Importance)<ref name=Analiza2006>[http://web.archive.org/web/20160305173809/http://bip.transport.gov.pl/pl/bip/raporty_i_analizy/transport_morski/analiza_potrzeb/px_analiza_potrzeb_inwestycyjnych....pdf Analiza potrzeb inwestycyjnych w zakresie żeglugi śródlądowej na rzece Odrze w latach 2007-20132007–2013]. Akademia Morska w Szczecinie. Instytut Inżynierii Transportu. Zakład Żeglugi Śródlądowej i Gospodarki Wodnej. Szczecin 2006, sss. 25-2625–26.</ref> ustalono sieć europejskiego systemu dróg wodnych. Fragmenty rzeki Wisły zaliczono do dwóch dróg wodnych międzynarodowego znaczenia<ref name="Analiza2006" />:

Pomimo wpisania Wisły do umowy AGN jako drogi wodnej międzynarodowego znaczenia nie są wykonywane żadne działania mające na celu podniesienie najniższej I<ref>[http://isip.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20020770695 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 maja 2002 r. w sprawie klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych, Dz.U. 2002 nr 77, poz. 695] [dostęp: 2017-02-20].</ref> klasy drogi wodnej obowiązującej na większości długości rzeki – ponadto klasa I również nie jest zachowana, ze względu na brak wymaganych głębokości tranzytowych<ref>[http://warszawa.rzgw.gov.pl/upload/browser _UZ/Informator%20nawigacyjny%20RZGWwWarszawie%20cz.III.pdf].</ref>.

Polska przystąpiła do Porozumienia AGN dopiero z dniem 15 lutego 2017<ref>[http://www.portalmorski.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=46604:ustawa-o-ratyfikacji-konwencji-agn-weszla-w-zycie&catid=126:prawo-i-administracja&Itemid=504 ''Ustawa o ratyfikacji Konwencji AGN weszła w życie''], PortalMorski.pl, 2017-02-17 [dostęp: 2017-02-19].</ref>.

W historii dochodziło wielokrotnie do katastrofalnych powodzi, między innymi w latach: 1813, 1844, 1888, 1934, 1960, 1997, 2001, 2010. Aby im zapobiec, powstały [[zbiornik retencyjny|zbiorniki retencyjne]] na dopływach w górnym biegu; na odcinku od ujścia [[Przemsza|Przemszy]] do [[Stopień Wodny Przewóz|Stopnia Wodnego Przewóz]] rzeka jest skanalizowana, na kilometrze 675 położona jest [[Elektrownia Wodna we Włocławku]]; planowany jest także [[stopień wodny]] w [[Siarzewo|Siarzewie]]<ref>[http://media.energa.pl/pr/214832/znana-jest-lokalizacja-drugiego-stopnia-na-wisle Znana jest lokalizacja drugiego stopnia na Wiśle] ENERGA – Biuro Prasowe .</ref>.

17 sierpnia 2015 roku poziom Wisły w Warszawie osiągnął 51 cm i był to najniższy stan lustra wody od końca XVIII wieku<ref>{{Cytuj stronę|url = http://warszawawpigulce.pl/zostal-pobity-rekord-niskiego-poziomu-wody-w-wisle-zdjecia/|tytuł = ZOSTAŁ POBITY REKORD NISKIEGO POZIOMU WODY W WIŚLE!|autor = Michał Wierzbicki|opublikowany = warszawawpigulce.pl|data dostępu = 2015-08-17|opublikowany = warszawawpigulce.pl}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.tvp.info/21264221/rekord-z-xviii-wieku-pobity-wisla-wysycha-a-bedzie-jeszcze-gorzej | tytuł = Rekord z XVIII wieku pobity. Wisła wysycha, a będzie jeszcze gorzej | autor = amat, kaien (TVP Info) | autor link = TVP Info | data = 2015-08-17 | opublikowany = strona internetowa stacji TVP Info | archiwum = http://web.archive.org/web/20150830203029/http://www.tvp.info/21264221/rekord-z-xviii-wieku-pobity-wisla-wysycha-a-bedzie-jeszcze-gorzej | zarchiwizowano = 2015-08-30}}</ref>. 28 sierpnia 2015 roku poziom Wisły w Warszawie spadł do 41 cm<ref>{{Cytuj stronę | url = http://tvnwarszawa.tvn24.pl/informacje,news,kolejny-rekord-poziomu-wisly-41-cm-sytuacja-bezprecedensowa,177270.html | tytuł = Kolejny rekord poziomu Wisły – 41 cm. „Sytuacja bezprecedensowa” | autor = jb/sk (TVN Warszawa) | autor link = TVN | data = 2015-08-28 | opublikowany = strona internetowa warszawskiej redakcji stacji TVN | archiwum = http://web.archive.org/web/20150830201751/http://tvnwarszawa.tvn24.pl/informacje,news,kolejny-rekord-poziomu-wisly-41-cm-sytuacja-bezprecedensowa,177270.html | zarchiwizowano = 2015-08-30}}</ref>.

{{wikiźródła|{{PAGENAME}}Wisła|zbiór utworów o tytule „{{PAGENAME}}"„Wisła”|tekst=nie}}