I wojna izraelsko-arabska: Różnice pomiędzy wersjami

'''Pierwsza wojna izraelsko-arabska 1948–1949''' – nazywana przez [[Izraelczycy|Izraelczyków]] [[wojna|wojną]] o niepodległość ([[język hebrajski|hebr.]] מלחמת העצמאות, ''Milkhemet Ha’atzma’ut'') bądź wojną wyzwoleńczą (hebr. מלחמת השחרור, ''Milkhemet Hashikhrur''), przez [[Arabowie|Arabów]] natomiast katastrofą ([[język arabski|arab.]] النكبة, ''an-Nakba''). Pierwszy konflikt zbrojny nowożytnego [[Izrael]]a z jego arabskimi sąsiadami, który zapoczątkował serię [[Wojny izraelsko-arabskie|wojen izraelsko-arabskich]].

 

 

Wojna zakończyła się militarnym zwycięstwem Izraela. Zawarte porozumienia o zawieszeniu broni wyznaczyły przebieg nowej wojskowej granicy Izraela. Obejmowała ona około 78% terytorium Palestyny. Upadła w ten sposób idea podziału Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie. Poza kontrolą izraelską znalazły się jedynie [[Zachodni Brzeg]] ze [[Wschodnia Jerozolima|Wschodnią Jerozolimą]] (pod kontrolą [[Jordania|Jordanii]]) i [[Strefa Gazy]] (pod kontrolą [[Egipt]]u). Państwo żydowskie objęło więc 21% więcej terytorium Palestyny, niż to zakładała Rezolucja ZO ONZ nr 181. Państwo arabskie w ogóle nie powstało, ponieważ ani Egipt, ani Jordania nie były zainteresowane tworzeniem państwa palestyńskiego na zajętych przez siebie terenach. Inną ważną konsekwencją wojny był koniec wojskowej obecności Brytyjczyków na [[Bliski Wschód|Bliskim Wschodzie]]. Izrael stopniowo zaczął zajmować pozycję regionalnego mocarstwa militarnego. Społeczeństwa arabskie były wstrząśnięte poniesioną porażką, co zaowocowało wzrostem [[panarabizm|nacjonalizmu]]. Wojna spowodowała też zmiany demograficzne w Palestynie, wywołała masową ucieczkę ludności arabskiej z terytorium Palestyny, z drugiej strony podczas wojny i w ciągu trzech kolejnych lat w Izraelu osiedliło się ponad 700 tysięcy Żydów, którzy zostali wygnani z państw arabskich w zemście za przegraną I wojnę izraelsko-arabską.

Przebieg wojny domowej w Palestynie skłonił arabskich przywódców do utworzenia wspólnego dowództwa wszystkich swoich sił. W tym celu, na początku lutego 1948 roku, odbyło się spotkanie w [[Damaszek|Damaszku]]. Utworzono wówczas cztery dowództwa: (1) '''Wschodnie''' – rejon Jerozolimy dowodzony przez Abd al-Kadira al-Husajniego; (2) '''Zachodnie''' – rejon miast [[Lod|Lidda]] i [[Ramla]] dowodzony przez [[Hasan Salama|Hasana Salamę]]; (3) '''Północne''' – rejon Galilei dowodzony przez [[Fauzi al-Kawukdżi|Fauzi al-Kaukdżi]]; oraz (4) '''Południowe''' – zarezerwowane dla dowódcy wyznaczonego przez Egipcjan. Stanowisko to w połowie marca objął Sulajman Abd al-Wahid. Każdy z dowódców podlegał pod irackiego [[generał]]a Ismaila Safwata, który był zwierzchnikiem Komitetu Wojskowego ustanowionego przez Ligę Arabską. Podjęte decyzje wydawały się bardzo korzystne dla Arabów, w rzeczywistości jednak były wyraźnym odbiciem pogłębiającego się konfliktu pomiędzy klanem rodziny Husajni a Ligą Arabską. W kolejnych miesiącach całkowicie zawiodła ponadregionalna koordynacja sił, a regionalni dowódcy realizowali krótkowzroczną politykę interesów swoich klanów ponad rozkazami naczelnego dowództwa. Jak pisze historyk Michał Jadwiszczok, „spotkanie w Damaszku można uznać za jedną z fundamentalnych przyczyn klęski, choć początkowo tak nie wyglądało”{{odn|Jadwiszczok|2010|s=43-44}}. Chwilowo jednak nastąpiło silne podbudowanie morale palestyńskiego, które dodatkowo wzmocnił coraz większy napływ zagranicznych ochotników i dążenie arabskich dowódców do podniesienia wyszkolenia swoich żołnierzy. Szczególnie grupy ochotników napływające z Syrii były dobrze wyszkolone i nie stanowiły już zwykłego [[pospolite ruszenie|pospolitego ruszenia]], jakie wcześniej operowało w Palestynie. Arabowie byli coraz lepiej wytrenowani i uzbrojeni, a podczas natarcia zachowywali szyk nawet pod ciężkim ostrzałem. Znalazło to wyraz w uznaniu wyrażonym przez brytyjskich policjantów, którzy byli świadkami wysokiej dyscypliny i taktyki Arabów podczas jednej z potyczek{{odn|Jadwiszczok|2010|s=38}}.

 

 

Faktycznie, przemawiający w maju 1948 roku przedstawiciel Wysokiego Komitetu Arabskiego, Issa Nakhleh oznajmił, że Komitet poprosił arabskie wojska o wkroczenie do Palestyny i przywrócenie pokoju{{odn|Jadwiszczok|2010|s=89-90}}.

[[Plik:Handasa-burma001.jpg|thumb|upright=1.2|Budowa [[Droga Birmańska (Izrael)|Drogi Birmańskiej]]]]

[[Plik:Burma Road 1948.jpg|thumb|upright=1.2|Pojazdy na Drodze Birmańskiej do Jerozolimy]]

 

W nocy z 14 na 15 maja 1948 roku oddziały jordańskiego Legionu Arabskiego przeszły przez [[most Allenby’ego]] i wkroczyły na terytorium dawnego Mandatu Palestyny. Prawie natychmiast po tym, Izraelczycy przeprowadzili ewakuację mieszkańców żydowskich osiedli położonych na północ od [[Morze Martwe|Morza Martwego]]. Zostali oni przewiezieni łodziami na południowe wybrzeże Morza Martwego, do fabryki potasu Sedom. W ten sposób ewakuowano kibuce [[Bet ha-Arawa]] i [[Kalja]]. Zostały one 20 maja zajęte i zniszczone przez Jordańczyków<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.hagana.co.il/show_item.asp?levelId=60947&itemId=118&itemType=0 | tytuł = Jordańska inwazja | data dostępu = 2011-06-20 | autor = | opublikowany = | praca = The Hagana – Official Site | data = | język = he}}</ref>. Głównym zadaniem Legionu Arabskiego było opanowanie [[Zachodni Brzeg|Zachodniego Brzegu Jordanu]] i unikanie konfrontacji z siłami żydowskimi w rejonie Jerozolimy, aby nie sprowokować Żydów do ściągnięcia posiłków w ten region. Z tego powodu Jordańczycy zajęli rejon miasta [[Jerycho]], skąd udali się na północ do [[Nablus]]u i dopiero stąd dotarli do [[Ramallah]]. W mieście tym założono główną kwaterę wojsk jordańskich. Legion Arabski zajął następujące pozycje: (1) 1 Brygada dowodzona przez pułkownika Goldie miała swoją główną kwaterę w wiosce [[Bajtunija|Beitunia]]. Obejmowała ona: 1 Regiment (pod dowództwem ppłk. Blackdena), który operował w rejonie miasta Nablus i 3 Regiment (pod dowództwem ppłk. Newmana) operujący w rejonie Ramallah. (2) 3 Brygada dowodzona przez pułkownika Ashtona miała swoją główną kwaterę w wiosce [[Jalu (Palestyna)|Jalu]]. Obejmowała ona: 4 Regiment (pod dowództwem ppłk. Habisa Madżali), który przejął obronę rejonu [[Latrun]]; i 2 Regiment (pod dowództwem majora Slade’a) pozostający w odwodzie. Jego 2 kompania zajęła pozycje obronne na wzniesieniach na północ od [[Sza’ar ha-Gaj]]. Wsparcie 3 Brygadzie zapewniała bateria artylerii rozlokowana przy wiosce [[Bajt Nuba]]. (3) 4 Brygada dowodzona przez pułkownika Ahmada Sigqi al-Jundi miała swoją główną kwaterę w Ramallah. Brygada ta została sformowana pośpiesznie i nie służyli w niej żadni brytyjscy oficerowie. Obejmowała ona: 5 Regiment (pod dowództwem ppłk. Abd al-Halima al-Sakita) i 6 Regiment (pod dowództwem ppłk. Abdallaha at-Talla), który zajął pozycje we wschodniej części Samarii pomiędzy Jerychem a [[Damija|Tall ad-Damija]]. Każdy z tych regimentów składał się z tysiąca żołnierzy zorganizowanych w cztery kompanie i jednostkę wsparcia składającą się z 4 samochodów pancernych i [[armata 2-funtowa|armaty 2-funtowej]]. Dodatkowe wsparcie zapewniało 6 dział przeciwpancernych i 2 moździerze, ponadto, 4 Brygadzie towarzyszyły siły 5 kompanii [[milicja|milicji]], liczące 650 arabskich ochotników. W wiosce [[Nabi Samuil]] rozlokowała się bateria artylerii licząca 4 [[haubicoarmata 25-funtowa|haubicoarmaty 25-funtowe]] i 6 ciężkich moździerzy, które były gotowe wesprzeć w walce 1 i 4 Brygadę. Dodatkowo mniejsze jednostki działały samodzielnie. 17 maja wysłano z Jerycha do Jerozolimy na [[Góra Oliwna|Górę Oliwną]] 1 i 8 samodzielne kompanie. 15 kompania wzmocniła arabskich ochotników w rejonie miast [[Lod|Lidda]] i [[Ramla]]. 13 kompania została wysłana bardziej na północ, w rejon żydowskiego kibucu [[Geszer (kibuc)|Geszer]], a 12 kompania zajęła okolicę [[Hebron]]u na południu{{odn|Jadwiszczok|2010|s=141-142}}. Ciekawostką jest to, że w momencie przekroczenia przez Legion Arabski rzeki [[Jordan (rzeka)|Jordan]], siły [[Arabska Armia Wyzwoleńcza|Arabskiej Armii Wyzwoleńczej]] opuściły rejon Latrun, otwierając Żydom drogę do Jerozolimy. Było to następstwem umowy z królem Abdallahem, na mocy której jednostki Arabskiej Armii Wyzwoleńczej miały przegrupować się na północ od Ramallah, gdzie miały przez tydzień odpocząć i uzupełnić zapasy. O zawartym porozumieniu nie zostali powiadomieni jordańscy dowódcy polowi, dla których wycofanie sił dowodzonych przez [[Fauzi al-Kawukdżi|Fauziego al-Kawukdżiego]] było całkowitym zaskoczeniem. Przegrupowanie jordańskich oddziałów zajęło trzy dni i dopiero 17 maja rejon Latrun obsadził 4 Regiment. Żydzi, z powodu braku informacji wywiadowczych, nie wykorzystali tego faktu, czego konsekwencją była seria późniejszych krwawych bitew.

Pod koniec pierwszego rozejmu wojska egipskie były podzielone na siedem głównych zgrupowań: (1) w rejonie wioski Isdud i zdobytego kibucu Niccanim stacjonowała 2 Brygada Piechoty z jednostkami pancernymi i artylerią; (2) na wschód od nich stacjonowała 4 Brygada z jednostkami pancernymi, artylerią i ochotnikami arabskimi z Sudanu i Arabii Saudyjskiej; (3) w rejonie wiosek [[Irak Suwajdan]] i [[Al-Faludża]] stacjonowały cztery bataliony piechoty z artylerią; (4) w rejonie [[Bajt Dżibrin]], Hebronu i Betlejem stacjonował batalion piechoty i siły arabskich ochotników; (5) w rejonie Strefy Gazy stacjonowała 3 Brygada z trzema batalionami piechoty i ochotnikami z Arabii Saudyjskiej, którzy razem zabezpieczeli linie komunikacyjne; (6) w rejonie Rafah stacjonowały rezerwowe trzy bataliony z artylerią; (7) w rejonie el-Arisz stacjonował odwodowy batalion piechoty z innymi jednostkami uzupełniającymi. Siły te liczyły 8600 żołnierzy i 2000 ochotników. Dysponowali oni niewielką liczbą sprawnych czołgów oraz pojazdów opancerzonych. Wsparcie zapewniały trzy baterie artylerii. Egipskie dowództwo spodziewało się żydowskiego natarcia w rejonie strategicznie położonego fortu [[Irak Suwajdan]]. Otworzyłoby to drogę komunikacyjną łączącą żydowską enklawę na pustyni Negew z państwem żydowskim na północy. Dlatego Egipcjanie ze szczególną uwagą wzmocnili obronę tego odcinka frontu. Równocześnie planowano powiększenie kontrolowanego przez siebie obszaru. Szereg niewielkich ataków miał doprowadzić do zajęcia kolejnych żydowskich osiedli położonych pomiędzy wybrzeżem Morza Śródziemnego a Hebronem i Betlejem na wschodzie. Zmniejszenie obszaru żydowskiej enklawy zmniejszyłoby zagrożenie własnych szlaków komunikacyjnych, co pozwoliłoby na zaangażowanie większej ilości sił w dalszych operacjach zaczepnych<ref name=drugipoludnie />.

 

 

Tymczasem izraelskie dowództwo postanowiło podjąć jeszcze jedną próbę przebicia się do żydowskiej enklawy na Negewie. Ben Gurion zdecydował się jednak wzmocnić siły, przerzucając na południe 89 Batalion komandosów z 8 Brygady Pancernej i żołnierzy z [[Izraelski Korpus Morski|Korpusu Morskiego]]<ref>{{cytuj książkę | autor = David Tal | tytuł = The 1948 War in Palestine Historiography: The missing dimension | wydawca = Journal of Israeli History | miejsce = | data = 2005 | rok = | miesiąc = | strony = 446 | isbn = | język =}}</ref>. W ramach działań dywersyjnych izraelskie siły powietrzne przeprowadziły 15 lipca spektakularny nalot na Kair. Został on przeprowadzony przez trzy ciężkie bombowce [[Boeing B-17 Flying Fortress|B-17]] lecące z Czechosłowacji do Izraela, które zmieniły trasę i zbombardowały pałac egipskiego króla Faruka w Kairze<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Society_&_Culture/48iaf.html| tytuł = Jewish Virtual Library| data dostępu = 2011-08-04 | autor = | język = en}}</ref>. Wywarło to tak duże wrażenie na Egipcjanach, że wstrzymali wszelkie działania zaczepne na froncie. W następnych dniach izraelskie B-17 zbombardowały miasta Gaza, [[Al-Arisz]], Kair, Amman oraz Damaszek. Korzystając z tego wsparcia, Izraelczycy przeprowadzili w dniach 16-18 lipca [[operacja Mawet la-polesz|operację Mawet la-polesz]]. Pomimo uchwycenia kilku ważnych strategicznie punktów i wywarcia dużego nacisku na egipską armię, cała operacja zakończyła się niepowodzeniem.

Druga faza operacji Danny rozpoczęła się w nocy z 15 na 16 lipca. Izraelskie siły dążyły do zajęcia okolicznych wiosek, odcinając Latrun od pomocy, która mogła nadejść z rejonu Ramallah. W trakcie tych działań doszło do ciężkich walk z Legionem Arabskim. W nocy z 17 na 18 lipca Izraelczycy zajęli wioski [[Islin]] i Artuf. Tutejszy posterunek policji zajmowali wcześniej Egipcjanie, którzy teraz wycofali się, obawiając się, że podjęcie przez nich walki mogłoby oznaczać większą żydowską ofensywę i odcięcie ich od swoich głównych sił na południu. W ten sposób żydowscy żołnierze bez walki zabezpieczyli od południa Drogę Birmańską, a także przejęli kontrolę nad zachodnim fragmentem linii kolejowej prowadzącej z Tel Awiwu do Jerozolimy. Do frontalnego ataku na fort policji Latrun doszło 18 lipca na godzinę przed wejściem w życie drugiego zawieszenia broni w Palestynie. Atak został jednak krwawo odparty<ref>{{cytuj książkę | autor = Ariè Itzchaki | tytuł = Latrun. The Battle for the road of Jerusalem | wydawca = | miejsce = Jerusalem | data = | rok = 1982 | miesiąc = | strony = | isbn = | język =}}</ref>. Pomimo to, operacja Danny zakończyła się bardzo dużym sukcesem strategicznym Izraelczyków. Nie osiągnięto co prawda zakładanych pierwotnie celów, to znacząco poszerzono kontrolowany obszar, zajmując dwa kluczowe miasta – Liddę i Ramlę. Były to jedne z największych ośrodków przemysłowych kraju, w których znajdował się najważniejszy węzeł kolejowy Palestyny. Dodatkową zdobyczą było jedyne w kraju międzynarodowe lotnisko, które po wojnie przemianowano z Lidda na Lod. W wyniku wysiedlenia tutejszej ludności arabskiej zlikwidowano naturalne zaplecze Arabskiej Armii Wyzwoleńczej i zmniejszono zagrożenie dla obszaru miejskiego Tel Awiwu. Ważnym strategicznie sukcesem było także poszerzenie korytarza Drogi Birmańskiej. Dowództwo Legionu Arabskiego z niecierpliwością wyczekiwało wejścia w życie zawieszenia broni, ponieważ zapasy były na wyczerpaniu. Przedłużenie walk o kolejne dni mogło zakończyć się katastrofą dla Jordańczyków.

 

 

Działania wojenne prowadzone w drugiej fazie wojny na froncie centralnym zakończyły się izraelskim zwycięstwem, nie przyniosły jednak załamania sił jordańskich. Legion Arabski zdołał utrzymać swoje pozycje w obszarze Latrun i nie utracił Wschodniej Jerozolimy, jednak jego strategiczne zapasy amunicji wystarczały jedynie na pięć dni prowadzenia walk. Niewątpliwym sukcesem Izraelczyków było zdobycie [[Dolina Ajalon|Doliny Ajalon]], miast Lydda i al-Ramla, uwolnienie otoczonej osady Ben Szemen i poszerzenie korytarza wokół Drogi Birmańskiej. Największą cenę drugiej fazy wojny zapłaciła ludność palestyńska, która musiała opuścić miejsca swojego zamieszkania. Już po wejściu w życie zawieszenia broni, Izraelczycy zajęli wioski [[al-Latrun]] i [[Szilta]]. Jordańczycy oprotestowali jednak te działania i międzynarodowi obserwatorzy sił [[UNTSO]] zmusili Żydów do wycofania się.

W dniach 10-12 listopada odbyła się w Kairze narada dowódców arabskich armii, na której przeprowadzono analizę aktualnej sytuacji na froncie. Stwierdzono dominację izraelskiej armii zarówno w sprzęcie, jak i w zaopatrzeniu. Dużym niepokojem napawał upadek morale arabskich żołnierzy i malejące zapasy amunicji. Konkluzją było stwierdzenie, że jeśli sytuacja nie ulegnie zmianie, państwa arabskie poniosą klęskę. Następstwem było zdymisjonowanie dowódcy sił egipskich, generała Ahmada Ali al-Muawiego. Na jego miejsce powołano gen. [[Ahmed Fuad Sadiq|Ahmeda Fuada Sadiqa]]. W dniu 12 listopada egipski minister wojny Mohammad Haidar zwrócił się z prośbą do jordańskiego króla Abdallaha o udzielenie pomocy w celu uwolnienia egipskiej 4 Brygady znajdującej się w okrążeniu w „worku al-Faludża”. W następnych dniach doszło do tajnych konsultacji pomiędzy rządami Egiptu, Transjordanii, Iraku i Syrii, w rezultacie czego powstał plan operacji Damaszek. Syria zgodziła się przegrupować dwa swoje bataliony piechoty do północnej Samarii, aby zluzowane w ten sposób dwa irackie regimenty przenieść na południe z celem przeprowadzenia ataku na linii Bajt Dżibrin-al-Faludża. Realizacja tego planu była jednak nieustannie odwlekana w czasie, ponieważ istniały duże rozbieżności na temat sposobu ewakuacji 4 tys. egipskich żołnierzy. Dużym problemem była konieczność zniszczenia ciężkiego sprzętu wojskowego i wycofanie Egipcjan pieszo przez trudne górskie tereny. Dla egipskiej armii oznaczało to bardzo dużą stratę, dlatego poszukiwano innych rozwiązań. Tymczasem dostarczano im zaopatrzenie drogą powietrzną. Ze względów bezpieczeństwa wszystkie loty odbywały się jedynie nocą. W okresie od 22 października do 16 listopada odbyło się 87 lotów z amunicją, lekami i żywnością dla oblężonych żołnierzy. Następnie przygotowano tymczasowy pas startowy „''Oman''” pomiędzy Betlejem a Hebronem. Egipskie samoloty mogły tutaj lądować, aby uzupełnić paliwo i załadować kolejne towary. W ten sposób przewieziono 90,7 ton zaopatrzenia<ref name=ewolucjarozejm />.

 

 

W międzyczasie, Egipcjanie przerzucili drogą lotniczą do Ammanu pewne ilości zaopatrzenia, które w nocy z 23 na 24 listopada przewieziono karawaną 45 wielbłądów do „worka al-Faludża”. Przewieziono w ten sposób pociski artyleryjskie, leki i inne najbardziej potrzebne towary<ref name=ewolucjarozejm />. Aby przeciwdziałać podobnym działaniom w przyszłości, Izraelczycy przeprowadzili w dniach 23-25 listopada [[operacja Lot|operację Lot]], w trakcie której oczyścili z sił arabskich północno-wschodnią część pustyni Negew i przywrócili komunikację z Morzem Martwym.

[[Plik:Faluja Pocket 1949.jpg|thumb|upright=1.2|Egipcjanie wycofują się z obszaru „worka al-Faludża”, 27 lutego 1949]]

{{osobny artykuł|Rozejm izraelsko-egipski 1949}}

 

Podpisanie tego rozejmu, pod pewnym względem, było porażką izraelskiej strategii politycznej. Wynikało to z faktu, że Egipt nie zgodził się na całkowite wycofanie swoich wojsk (utrzymał Strefę Gazy), nie uznał faktu istnienia państwa żydowskiego i nie podpisał trwałego porozumienia pokojowego, tylko zawieszenie broni. W rezultacie, wojna izraelsko-egipska została tylko przerwana na czas obowiązywania rozejmu. Wywiązując się z zawartego porozumienia, Izraelczycy wypuścili z okrążenia 4 Brygadę, która w dniach 26-27 lutego przemaszerowała do Gazy. Podobnie uczyniły egipskie oddziały z Zachodniego Brzegu, które również otrzymały zgodę na przemarsz przez izraelskie terytorium do Gazy. Podczas całej tej akcji, izraelskie oddziały pozostawały w gotowości na wypadek wznowienia walk na południu{{odn|Jadwiszczok|2010|s=289}}.

* {{cytuj książkę |nazwisko= Bregman|imię= Ahron|tytuł= Israel’s Wars: A History Since 1947|wydawca= Routledge|miejsce= Londyn|rok= 2002|id= |isbn= 0415287162}}

* {{cytuj książkę |nazwisko= Brown|imię= Judith|nazwisko2= Louis|imię2= Roger|tytuł= The Oxford History of the British Empire|wydawca= Oxford University Press|miejsce= Oxford|rok= 1999|id= |isbn= 0198205643}}

* {{cytuj książkę |nazwisko= Flapan|imię= Symcha|tytuł= The Birth of Israel: Myths and Realities|wydawca= Pantheon Books|miejsce= New York|rok= 1987|id= |isbn=}}

* {{cytuj książkę | odn=tak | nazwisko= Gelber|imię= Yoav|tytuł= Palestine 1948. War, Escape and the Emergence of the Palestinian Refugee Problem|wydawca= Sussex Academic Press|miejsce= Brighton |rok= 2006|id= |isbn= 1845190750}}