Religie prehistoryczne: Różnice pomiędzy wersjami

150 000tys. lat temu pojawił się pierwszy ''Homo sapiens'' i zaczął powoli wypierać neandertalczyków zamieszkujących Europę, Bliski Wschód i północną Afrykę. [[Żółta odmiana człowieka|Mongoloidalne]] ludy syberyjskie dotarły do Ameryki prawdopodobnie około 30 000tys. lat temu (według innej hipotezy – dopiero ok. 13 000tys. lat temu). Mieszkańcy [[Indonezja|Indonezji]] zasiedlili [[Australia|Australię]] 60 000tys. lat temu. Przynieśli oni na nowe tereny wierzenia z okresu wcześniejszego, co mogłoby świadczyć o tym, że [[totem (religia)|totemizm]] i [[animizm]] były obecne w jakimś stopniu w starszej, wspólnej religii, nim ludy te utraciły kontakt między sobą.

Pod koniec paleolitu ''[[Człowiek rozumny|Homo sapiens]]'' zastąpił neandertalczyków w całej Europie, tworząc kolejne kultury: [[kultura oryniacka|oryniacką]] (35 000-20 000tys. lat p.n.e.), [[kultura solutrejska|solutrejską]] (20 000-15,000 tys. lat p.n.e.) i [[kultura magdaleńska|magdaleńską]] (15 000-10 000tys. lat p.n.e.). Tym razem był to ''Homo sapiens sapiens'', który jakieś 45 000 –45– 40 000tys. lat temu ruszył z Afryki i poprzez [[Bliski Wschód]] dotarł do Europy, najpierw na [[Bałkany]], a później do środkowej i zachodniej Europy. W Europie od tego momentu kultura i wierzenia zaczynają ulegać znacznemu zróżnicowaniu. Zwyczaje pogrzebowe wyraźnie wskazują na wiarę w egzystencję pośmiertną.

W [[Rosja|Rosji]], w [[Sungir]], położonym 200 km od [[Moskwa|Moskwy]], znajduje się jedno z najciekawszych stanowisk archeologicznych z tej epoki, groby kilku osób, między innymi: dwójki dzieci pogrzebanych razem, chłopca i dziewczynki w wieku około 13-14 lat, kobiety oraz mężczyzny, datowane na 28 000tys. lat p.n.e. Prawie tysiąc lat później w tym samym miejscu pochowano jeszcze inne osoby: mężczyznę w wieku około 50 lat i dwóch chłopców. Wszyscy zostali pogrzebani w bogato ozdobionych ubiorach z niezliczoną ilością paciorków, bransolet, wisiorków i innych przedmiotów z kości [[mamut|mamuciej]] i muszli.

Ponad 26 000tys. lat temu człowiek zasiedlił [[Wyspy Brytyjskie]] i pozostawił po sobie pierwsze ślady w jaskini [[Paviland]]. „Red Lady of Paviland” ([[Czerwona Dama z Paviland]]) zwana także „Pierwszą Brytyjką”<ref>odkrywca szkieletu [[William Buckland]] popełnił błąd przy określeniu płci znalezionych szczątków: wprawdzie najpierw na podstawie cech anatomicznych przyjął je za męskie, ale wkrótce, na podstawie towarzyszących im artefaktów, które uznał za typowe dla płci żeńskiej, opisał szczątki jako kobietę; dopiero znacznie później okazało się jednak ostatecznie, że należą do młodego mężczyzny</ref>, podczas rytuału pogrzebowego została posypana czerwoną ochrą, w ostatnią podróż przyozdobiono ją i wyposażono w kilka przedmiotów.

W jaskini [[Arene Candide]], we [[Włochy|Włoszech]], odkryto szczątki około 20 osobników różnej płci i różnego wieku. Taka ilość wskazywałaby na jakiegoś rodzaju [[nekropola|nekropolię]]. Najciekawszy grób należy do tak zwanego „Młodego Księcia”, zmarłego około 20 000tys. lat temu chłopca w wieku 12-14 lat. Jego ciało po śmierci zostało ułożone w wyciągniętej pozycji, posypane czerwoną ochrą, na rękach i nogach położono kilka kamieni, w prawą dłoń włożono kamienny nóż, a głowę ozdobiono misternie uplecioną siateczką z setkami muszelek. Chłopiec z pewnością zmarł śmiercią tragiczną – brakuje kawałka szczęki, a kości lewego ramienia są poważnie uszkodzone. Zmasakrowana część twarzy została wypełniona żółtą ochrą, jakby dla zamaskowania rany, która spowodowała śmierć.

Od okresu oryniackiego sztuka odgrywa coraz ważniejszą rolę w życiu człowieka. Ostatnie doniesienia z Afryki o odkryciu w [[Zambia|Zambii]] najstarszego malarstwa naskalnego, pochodzącego najprawdopodobniej sprzed 300 000tys. lat, przesuwają datę jej pojawienia się o wiele lat wstecz w stosunku do tej, w której pojawiła się w Europie.

Obecnie znamy na naszym kontynencie ponad 200 stanowisk archeologicznych, na których odkryto [[malarstwo jaskiniowe|malowidła i ryty jaskiniowe]], głównie w [[Dordogne (departament)|departamencie Dordogne]], we Francji i po obu stronach [[Pireneje|Pirenejów]]. Najstarsze z nich, te z [[Jaskinia Chauveta|jaskini Chauveta]], datowane są na 30 000tys. lat p.n.e., te z [[Pech Merle]] – na 24 000tys. lat p.n.e.

Największy rozgłos zyskały malowidła odkryte w [[1879]] r. w [[Altamira|Altamirze]] ([[Hiszpania]]), datowane na 13 500,5-11 000tys. p.n.e., a po II wojnie światowej, malowidła odnalezione w [[1940]], w [[Lascaux (Akwitania)|Lascaux]] we Francji, datowane na 15 000-13 500,5 tys. p.n.e.

W ostatnich latach, w [[1991]], francuski nurek Henri Cosquer odkrył w jednej z podwodnych [[Jaskinia Cosquera|jaskiń]] odciski dłoni, wyryte znaki i 145 malowideł zwierząt, z okresu wahającego się między 25 000 a 18 000tys. lat temu. W epoce lodowcowej jaskinia ta jeszcze nie była zalana wodą, więc można było się do niej dostać suchą nogą. Teraz nosi imię swojego odkrywcy, niestety jest trudna do osiągnięcia nawet dla płetwonurków.

W tym czasie, kiedy europejskie jaskinie zdobiono stadami zwierząt, po drugiej stronie globu, na wyżynie [[Kimberley (wyżyna)|Kimberley]] w Australii, powstawała seria przepięknych, wyjątkowo eleganckich malowideł, datowanych na 17,5 500tys. p.n.e. Zwane są one [[Bradshaws]] od nazwiska ich odkrywcy Josepha Bradshawa. W większości przedstawiają grupy postaci poruszających się z niespotykaną gracją, w tańcu, w czasie jakiś obrzędów lub ceremonii, wpatrujących się często w niebo, być może nie wszystkie przedstawiają ludzi. Tu też, tak jak w Europie, spotyka się odciski dłoni oraz ich negatywy.

Rewolucyjnym krokiem, już czwartym, na drodze w kierunku cywilizacji, a właściwie konsekwencją trzech poprzednich, o których wspomniano trochę wcześniej, było wykształcenie mowy. Trudno powiedzieć, kiedy dokładnie to nastąpiło – prawdopodobnie między środkowym a górnym paleolitem (100100–50 000 – 50 000tys. lat temu). Ta skomplikowana umiejętność związana z rozwojem odpowiedzialnych za nią ośrodków, mieszczących się w korze mózgowej, wymaga opanowania złożonych systemów logicznych, rozwiniętej pamięci i zdolności do wyższych czynności psychicznych, dzięki którym posiadamy także percepcję estetyczną, niezbędną do tworzenia sztuki.

W jaskini w Lascaux, w [[2000]] roku, archeolodzy zidentyfikowali [[kalendarz księżycowy]]. Są tam też namalowane [[Plejady]] i tak zwany [[Trójkąt letni|Letni Trójkąt]] – antyczny gwiazdozbiór, którego wierzchołkami są: [[Altair (gwiazda)|Altair]], [[Deneb]] i [[Wega]]. W hiszpańskiej jaskini [[El Castillo (jaskinia)|El Castillo]], datowanej na 14 000tys. p.n.e., odkryto namalowany gwiazdozbiór [[Korona Północna|Korony Północnej]]. Prawdopodobnie jakaś część jaskiniowych malowideł odnosi się do map nieba i może do pierwszych mitów z nim związanych. Z pewnością już wtedy grupowano gwiazdy w gwiazdozbiory i według nich orientowano się w porach roku.

Na [[Ukraina|Ukrainie]] znaleziono kalendarz pochodzący sprzed 16 000tys. lat. Na kawałku kości ktoś zarejestrował dwa kolejne cykle księżycowe. Znaleziska te potwierdzają znaczenie, jakie przywiązywano do obserwacji astronomicznych już w tak zamierzchłej epoce. To one dawały praktyczną wiedzę o funkcjonowaniu świata, pozwalały przewidzieć poprawę lub pogorszenie się warunków, obfitość lub niedostatek zasobów, co było niezwykle ważne dla całej społeczności.

Antyczni Grecy wiedzieli, że powrót Plejad na wieczorne niebo zapowiadał sezon zimowych deszczów, a jak wiemy, Plejady były już znane w górnym paleolicie – widać już wtedy odgrywały ważną rolę. Nietrudno wyobrazić sobie, że [[Słońce]], [[Księżyc]] i gwiazdy mogły jawić się jako potężni sprawcy cyklicznych przemian. Z późniejszych religii znamy [[bóstwa astralne|'''kulty astralne''']], [[bóstwa solarne|'''solarne''']] i [[bóstwa lunarne|'''lunarne''']], w których ciała niebieskie uważano za bóstwa lub ich siedziby. W paleolicie nie odkryto śladów tych kultów, pojawiają się one dopiero w [[neolit|neolicie]], niemniej są efektem interpretacji wcześniej odkrytych zjawisk astronomicznych.

W [[Meindorf]], niedaleko [[Hamburg]]a, odkryto ślady składania ofiar z samic reniferów sprzed 18 000tys. lat. Praktyka polegała na zatapianiu ubitych zwierząt w jeziorach lub stawach. Aby nie wypłynęły na powierzchnię, obciążano je głazami. Dokonywali tego łowcy reniferów na początku sezonu łownego, między majem a czerwcem. Miały one zapewnić rozmnażanie się zwierzyny łownej i powodzenie w czasie polowań. Składano je duchom przyrody, co by świadczyło o początkach animizmu. Podobne ślady odkryto w [[Stellmoor]], tym razem sprzed 80008 tys. lat, co by znaczyło, że przez 10 tysiącleci kontynuowano te same ceremoniały.

Około 16 000tys. lat temu klimat zaczął się ocieplać i z czasem stał się bardziej wilgotny. Topniejąc, lodowce zaczęły powoli podnosić poziom wody w morzach, a kiedy [[Epoka lodowa|epoka lodowcowa]] dobiegła końca, był on o 130 m wyższy niż w okresie średniego paleolitu.

Podczas gdy w Europie łowcy dzikich zwierząt żyli wciąż jeszcze w trudniejszych warunkach, na Bliskim Wschodzie około 11 000tys. p.n.e. rozpoczął się proces przechodzenia od gospodarki łowiecko-zbierackiej do rolniczo-pasterskiej. To właśnie tam, wraz z ociepleniem się klimatu, tak zwany „żyzny półksiężyc” – wielki łuk sięgający od [[Morze Czerwone|Morza Czerwonego]], poprzez [[Syropalestyna|Syro-Palestynę]] i przedgórze [[Taurus (góry w Turcji)|Taurusu]] i [[Zagros]]u, po [[Zatoka Perska|Zatokę Perską]], przemienił się w krainę obfitującą w dużą ilość jadalnych roślin i łagodnych zwierząt, potencjalnie łatwych do udomowienia. Ta nieznana dotąd obfitość zasobów pozwoliła ludzkości dokonać kolosalnego skoku, znanego pod nazwą „[[rewolucja neolityczna|rewolucji neolitycznej]]”. Łowcy i zbieracze z tych terenów nie musieli już przemieszczać się po wielkich przestrzeniach w poszukiwaniu niezbędnych im do przeżycia środków. Mieli wszystko w zasięgu ręki. Mogli zacząć myśleć o samodzielnej produkcji żywności.