|
== Pojęcia związane ==
=== Praleksykon ===
Z prajęzykiem łączy się ściśle pojęcie '''praleksykonu''' – zbioru słów i pojęć dostępnych w prajęzyku. Zakłada się, że jeśli w [[pokrewieństwo języków|spokrewnionych]] ze sobą językach w odniesieniu do danego pojęcia używa się wyrazów, dla których można zrekonstruować wspólną formę pierwotną (tzw. ''rdzeń'', '''prasłowo'''<ref>Terminu ''prasłowo'' używa się też czasami na oznaczenie wyrazu we współczesnym lub historycznie zaświadczonym języku, dla którego można zrekonstruować formę w prajęzyku (a więc takiego wyrazu, który został przez dany język "odziedziczony" z prajęzyka). Tak więc na przykład w [[język polski|języku polskim]] prasłowem jest wyraz ''kość'', odziedziczony po [[język prasłowiański|prasłowiańskim]] ''kostь''.</ref>rdzeń lub [[etymon]]), to pojęcie to znane było też w prajęzyku (określano je właśnie prasłowem). Niektórzy zwracają jednak uwagę na zmiany w znaczeniu wyrazów (zob. [[przesunięcie semantyczne]]), które mogły doprowadzić do zróżnicowania się znaczenia prasłowa i znaczeń pochodzących od niego wyrazów w zaświadczonych językach. Inaczej mówiąc, sugeruje się, że fakt istnienia na przykład wspólnej [[języki germańskie|germańskiej]] nazwy na określenie dębu (por. [[język niemiecki|niem.]] ''Eiche'', [[język angielski|ang.]] ''oak'', [[Język niderlandzki|niderl.]], ''eik'', [[język norweski|norw.]] ''eik'', [[język szwedzki|szwedz.]] ''ek'', [[język duński|duń.]] ''eg'') nie oznacza, że zrekonstruowany [[język pragermański|pragermański]] wyraz *''aiks'' również oznaczał dąb (chociaż jest to prawdopodobne). Wyraz ten mógł bowiem mieć szerszy lub węższy zakres [[znaczenie|znaczenia]] lub odnosić się na przykład do jakiegoś innego drzewa, a następnie w wyniku [[przesunięcie semantyczne|przesunięć semantycznych]] zacząć oznaczać dąb. Jeśli podobna zmiana zaszła we <u>wszystkich</u> znanych językach pochodnych (na przykład jeśli w wyniku zmiany klimatycznej jakiś gatunek drzewa zniknął z terenów zamieszkiwanych przez społeczności mówiące tymi językami), wtedy nie ma możliwości wykrycia takiej zmiany. Z drugiej strony część [[językoznawstwo|językoznawców]] podziela pogląd, że wyraz nigdy nie odrywa się całkowicie od swojej [[etymologia|etymologii]]<ref>Zob. na przykład: [[Janusz Anusiewicz|Anusiewicz Janusz]], ''Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki'', Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1994, str. 124-125<br />Dotyczy to jednak tylko przypadków, kiedy w ogóle możliwa jest rekonstrukcja pierwotnego wyrazu. Większość językoznawców podziela bowiem pogląd, że po upływie 10 do 11 tysięcy lat prajęzyk nie pozostawia już żadnego śladu w językach pochodnych (por. [[Colin Renfrew|Renfrew Colin]], ''Archeologia i język. Łamigłówka pochodzenia Indoeuropejczyków'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Poznań 2001).</ref>. Bardzo częste są jednak przypadki przesunięcia znaczenia wyrazu na skutek częściowej utraty pierwotnych [[cecha semantyczna|cech semantycznych]] i zyskania nowych<ref>Zobacz: [[Małgorzata Brzozowska|Brzozowska Małgorzata]], ''Etymologia a konotacja wybranych nazw kamieni'', [w:] ''Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury'', nr 12, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2000, str. 265-278</ref> (por. na przykład znaczenie [[język polski|polskiego]] wyrazu ''[[tur]]'' do rekonstruowanego [[język praindoeuropejski|praindoeuropejskiego]] przodka *''tauro-'' = ''byk'', ''wół''). Ponadto brak wspólnych określeń w znanych językach na określenie jakiegoś pojęcia nie musi oznaczać braku takiego określenia w prajęzyku (chociaż nie można go wtedy zrekonstruować). Wyraz taki mógł bowiem w prajęzyku zaniknąć, a języki pochodne mogły wykształcić własne określenia. Dlatego też wszelkie próby wyciągania na podstawie praleksykonu wniosków na temat kultury posługujących się nimi ludów – chociaż są podejmowane – obarczone są sporym ryzykiem błędu.
=== Praojczyzna ===
|
