Ssaki: Różnice pomiędzy wersjami

'''Ssaki''' (Mammalia) – [[zwierzęta]] należące do [[kręgowce|kręgowców]], charakteryzujące się głównie występowaniem [[gruczoł mlekowy|gruczołów mlekowych]] u samic, zazwyczaj obecnością owłosienia ([[włos]]y lub [[futro]]; silnie zredukowane u gatunków wodnych, jak [[Hipopotamowate|hipopotamy]], u [[walenie|waleni]] całkowicie zanikają przed porodem lub w trakcie) oraz [[Zwierzę stałocieplne|stałocieplnością]] (potocznie „ciepłokrwistość”). Ok 60 % ssaków utrzymuje temperaturę w granicach 34–39&nbsp;°C, 40% wykazuje zróżnicowaną jej zmienność<ref>{{Cytuj | url=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/geb.12077/abstract | tytuł=A global heterothermic continuum in mammals - Boyles - 2013 - Global Ecology and Biogeography - Wiley Online Library<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=onlinelibrary.wiley.com | język=en | data dostępu=2017-11-20}}</ref>. Stałocieplność umożliwia aktywny tryb życia w różnych środowiskach – od mroźnych obszarów podbiegunowych do gorących tropików. Futro i tłuszcz pomagają uchronić się przed zimnem, a wydzielanie potu i szybki oddech pomagają pozbyć się nadmiernego ciepła. Znaczna zmienność temperatury ciała umożliwia im natomiast ograniczenie strat ciepła do otoczenia.

[[Liczba]] elementów budujących [[Obręcz barkowa|obręcz barkową]] jest przeważnie mniejsza od liczby elementów budujących obręcz barkową gadów. Z reguły występuje tylko [[łopatka]] z pozostałością [[kość krucza|kości kruczej]] w postaci wyrostka kruczego łopatki. Jedynie u [[stekowce|stekowców]] występuje kość krucza jako osobny element pasa barkowego oraz [[nadmostek]]. [[Obojczyk (anatomia)|Obojczyk]] jest dobrze rozwinięty jedynie u ssaków wykonujących kończynami ruchy odwodzące (np. [[Kretowate|krety]], [[nietoperze]], [[Małpokształtne|małpy]]). U [[Kopytne|kopytnych]] i innych ssaków, które wykonują nieskomplikowane ruchy tylko w jednej płaszczyźnie, obojczyk uległ zanikowi. [[Pas miedniczymiedniczny]], podobnie jak u gadów, zbudowany jest z jednej [[kość miednicowamiedniczna|kości miednicowejmiednicznej]], która powstaje ze zrośnięcia [[kość biodrowa|kości biodrowej]], [[kość łonowa|łonowej]] i [[kość kulszowa|kulszowej]]. U ssaków, u których kończyny tylne zanikły ([[walenie]], [[brzegowce]]), miednica uległa redukcji. Szkielet kończyn jest podobny do szkieletu innych kręgowców lądowych, jednak w związku z różnymi sposobami poruszania, kończyny ssaków uległy specjalizacji, która wyraża się w tendencji do skracania jednych, a wydłużania innych elementów oraz do redukcji liczby palców. U [[parzystokopytne|parzystokopytnych]] palec I ulega uwstecznieniu, palce II i V zmniejszają się, a palce III i IV rozwijają (typ paraksoniczny). U [[nieparzystokopytne|nieparzystokopytnych]] zmniejszają się wszystkie palce oprócz III (typ mezaksoniczny). Nietoperze mają normalnie zbudowany tylko I palec, a pozostałe są silnie wydłużone i połączone błoną lotną. U waleni i brzegowców następuje skrócenie [[Kość ramienna|kości ramieniowej]], [[przedramię|przedramienia]], [[nadgarstek|nadgarstka]] i [[dłoń|dłoni]] oraz wydłużenie palców i powielenie ich liczby ([[hiperdaktylia]]). U [[płetwonogie|płetwonogich]] dobrze rozwinięte i przystosowane do pływania są obie pary kończyn.

Układ pokarmowy w zależności od pobieranego pokarmu cechuje się rozmaitymi przystosowaniami (np. złożony [[żołądek przeżuwacza|żołądek przeżuwaczy]] bądź żołądek małp liściożernych m.in. z rodzaju ''[[Gereza|Colobus]]''). Przewód pokarmowy zbudowany jest z [[jama gębowa|jamy gębowej]], [[gardziel]]i, [[przełyk]]u, [[żołądek|żołądka]] i jelit: [[jelito cienkie|cienkiego]] i [[jelito grube|grubego]], kończącego się [[odbyt]]em. U większości ssaków (oprócz [[stekowce|stekowców]] i [[walenie|waleni]]) występują [[Wargi ust|wargi]]. Przedsionek jamy gębowej ograniczony jest z jednej strony przez wargi i [[policzek|policzki]], a z drugiej przez zęby i [[dziąsło|dziąsła]]. U niektórych ssaków (np. [[suseł|susły]], [[chomiki]], [[Małpokształtne|małpy]]) występują [[worki policzkowe|torby policzkowe]], które służą do magazynowania pokarmu. Sklepienie jamy gębowej tworzy [[Podniebienie (anatomia)|podniebienie]] twarde, które przechodzi w miękkie. W jamie gębowej znajdują się [[ślinianka|gruczoły ślinowe]]. Silnie umięśniony [[język (anatomia)|język]] jest pokryty brodawkami (np. smakowymi) i spełnia różne funkcje. Może służyć do formowania kęsów, chwytania pokarmu (np. [[bydło]]), chłeptania (mięsożerne), chwytania owadów ([[Kolczatka australijska|kolczatka]], [[Mrówkożer workowaty|mrówkożer]], [[Giętkojęzykowe|mrówkojad]], [[łuskowce]]). Żołądek może być prosty i tylko histologicznie zróżnicowany na część wpustową i odźwiernikową lub złożony. Część wpustowa charakteryzuje się cienkimi ścianami pozbawionymi gruczołów, a część odźwiernikowa – grubymi ścianami z licznymi gruczołami. Trawienie chemiczne w żołądku zachodzi przy udziale [[sok żołądkowy|soku żołądkowego]]. Dalsze trawienie następuje w [[dwunastnica|dwunastnicy]] z udziałem enzymów zawartych w [[sok trzustkowy|soku trzustkowym]]. U większości ssaków [[wątroba]] posiada [[Pęcherzyk żółciowy|woreczek żółciowy]]. Nie występuje on u waleni, nieparzystokopytnych, [[Góralkowce|góralek]] i niektórych [[gryzonie|gryzoni]]. W [[jelito czcze|jelicie czczym]] i [[jelito kręte|krętym]] zachodzi wchłanianie strawionego pokarmu. U większości ssaków silnemu rozrostowi ulega [[jelito ślepe]], w którym przy obecności flory bakteryjnej następuje rozkład [[błonnik]]a. Długość przewodu pokarmowego jest z reguły większa u ssaków roślinożernych, niż u mięsożernych. Przewód pokarmowy stekowców i [[torbacze|torbaczy]] kończy się [[Kloaka (biologia)|kloaką]]. U [[łożyskowce|łożyskowców]] otwory odbytowy i moczowo-płciowy są od siebie całkowicie oddzielone.