Kampania śródziemnomorska: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
AndrzeiBOT (dyskusja | edycje)
poprawa przek., WP:SK poprawki redakcyjne oraz integracja z artykułem Walki na Morzu Śródziemnym i udział w nich Polaków, gdzie autorzy
Linia 9:
|wynik = zwycięstwo [[alianci (II wojna światowa)|aliantów]]
|przyczyna = niemiecko-włoskie roszczenia terytorialne
|terytorium =
|strona1 = {{państwo|DEU|wariant=III Rzesza}}<br />{{państwo|ITA|wariant=1861}}<br />{{państwo|HUN|wariant=1918}}<br />{{Państwo|ROU|1881}}<br />{{państwo|SVK|wariant=1939}}<br />{{Państwo|BGR|1908}}<br />{{Państwo|IRN}}<br />{{Państwo|IRQ}}<br />{{państwo|FRA|wariant=Francja Vichy}}<br />{{państwo|ITA|wariant=RSI}}<br />{{państwo|HRV|wariant=1941}}
|strona2 = {{państwo|USA|wariant=48}}<br />{{Państwo|GBR}}<br />{{Państwo|2RP}}<br />{{Państwo|SUN}}<br />{{państwo|FRA|wariant=Wolna Francja}}<br />{{państwo|CAN|wariant=1921}}<br />{{państwo|IND|wariant=brytyjskie}}<br />{{Państwo|NZL}}<br />{{Państwo|AUS}}<br />{{państwo|ZAF|wariant=1928}}<br />{{państwo|GRC|wariant=1828}}<br />{{państwo|YUG|wariant=KSHS}}<br />{{Państwo|CSK}}<br />{{Państwo|BRA}}
|dowódca1 = {{flaga|DEU|wariant=III Rzesza}} [[Erwin Rommel]]<br />{{flaga|DEU|wariant=III Rzesza}} [[Albert Kesselring]]<br />{{flaga|ITA|wariant=1861}} [[Benito Mussolini]] †<br />{{flaga|ITA|wariant=1861}} [[Pietro Badoglio]]<br />{{flaga|ITA|wariant=1861}} [[Ugo Cavallero]]<br />{{flaga|ITA|wariant=1861}} [[Rodolfo Graziani]]<br />{{flaga|FRA|wariant=Francja Vichy}} [[François Darlan]] †
|dowódca2 = {{flaga|USA|wariant=48}} [[Dwight Eisenhower|Dwight D. Eisenhower]]<br />{{flaga|USA|wariant=48}} [[Mark Wayne Clark]]<br />{{flaga|GBR}} [[Harold Alexander]]<br />{{flaga|GBR}} [[Bernard Law Montgomery]]<br />{{flaga|GBR}} [[Claude Auchinleck]]<br />{{flaga|GBR}} [[Archibald Wavell]]<br />{{flaga|GBR}} [[Henry Maitland Wilson]]<br />{{flaga|GRC|wariant=1828}} [[Aleksandros Papagos]]<br />{{flaga|YUG|wariant=KSHS}} [[Josip Broz Tito]]
|siły1 =
|siły2 =
|straty1 =
|straty2 =
}}
{{II wojna światowa}}
Linia 24:
Mimo początkowych sukcesów Osi (zajęcie Grecji i Jugosławii, zwycięstwa w Afryce) z biegiem czasu alianci zyskiwali coraz wyraźniejszą przewagę. Możliwe to było dzięki [[Oblężenie Malty (1940–1942)|utrzymaniu Malty]], która była strategicznie położoną bazą między Afryką a Sycylią oraz utrzymaniu neutralności [[Hiszpania|Hiszpanii]].
 
Główne walki toczyły się w [[II wojna światowa w Afryce|Afryce]], na [[Kampania bałkańska 1941|Bałkanach]] i [[Kampania włoska w czasie II wojny światowej|we Włoszech]]. Jednym z czynników decydujących o powodzeniu kampanii były też bitwy morskie w zdecydowanej większości wygrane przez aliantów.
 
Walki w tym rejonie ustały [[2 maja]] [[1945]] roku, gdy we Włoszech skapitulowały ostatnie jednostki niemieckie.
 
== Geneza ==
*{{osobny [[artykuł|Włochy w czasie II wojny światowej]]}}
Zdobycie panowania nad obszarem Morza Śródziemnego było ważnym celem dla Włoch. Jednak, z uwagi na niewystarczające siły, zamknięcie floty włoskiej przez [[Royal Navy]] w akwenie tego morza, sztab włoskiej marynarki wojennej ([[Regia Marina]]) uznał, że podstawową rolą, jaką powinna ona spełniać w wojnie z Francją i Wielką Brytanią, będzie ochrona własnych linii komunikacyjnych pomiędzy metropolią a posiadłościami kolonialnymi w Afryce Północnej i na wyspach [[Morze Egejskie|Morza Egejskiego]], a w drugiej kolejności atakowanie nieprzyjacielskiej żeglugi{{odn|Lipiński|1970|s=75-76}}. Głównym celem floty brytyjskiej było utrzymanie żeglugi na liniach Gibraltar - Malta - Aleksandria{{odn|Sobczak|1975|s=596}}.
 
== Początek ==
{{osobny artykuł|Włoska inwazja na Francję 1940}}
[[10 czerwca]] do wojny przystąpiły Włochy. Rozpoczęto [[Włoska inwazja na Francję 1940|atak na pozycje francuskie]] w Alpach. [[11 czerwca]] Włosi zbombardowali [[Malta|Maltę]]. [[22 czerwca]] Francja podpisała kapitulację przed Niemcami, dwa dni później podpisano rozejm z Włochami w [[Rzym]]ie. Wiele kolonii francuskich znalazło się pod władzą [[Francja Vichy|rządu Vichy]], co niezmiernie ułatwiło sytuację Włochom, mającym teraz tylko jednego przeciwnika w tym rejonie – Wielką Brytanię.
 
Pierwsze walki na Morzu Śródziemnym miały miejsce już 11 czerwca 1940 roku, kiedy brytyjskie okręty zbombardowały [[Tobruk]]. Następnego dnia włoski [[okręt podwodny]] "Bagnolini" storpedował i zatopił na południe od Krety brytyjski lekki krążownik HMS "Calypso"{{odn|Lipiński|1970|s=77}}. Pierwszym starciem ciężkich okrętów obu flot była nierozstrzygnięta [[bitwa koło przylądka Stilo]] 9 lipca 1940 roku{{odn|Lipiński|1970|s=85-86}}. Najważniejszą akcją początkowego okresu wojny na Morzu Śródziemnym był [[atak na Tarent]] w nocy z 11 na 12 listopada 1940 roku, kiedy brytyjskie [[lotnictwo pokładowe]] wyłączyło z akcji trzy włoskie [[pancernik]]i, w tym jeden bezpowrotnie{{odn|Lipiński|1970|s=90-91}}.
 
Taktyka Włochów pozwoliła Brytyjczykom przejąć inicjatywę. 9 lutego okręty eskadry [[gibraltar]]skiej zbombardowały Genuę{{odn|Lipiński|1970|s=119}}, zaś w dniach 28 i 29 maja 1941 roku w [[bitwa u przylądka Matapan (1941)|bitwie u przylądka Matapan]] Regia Marina utraciła trzy [[krążownik ciężki|krążowniki ciężkie]]{{odn|Lipiński|1970|s=123}}. Włosi odpowiadali atakami sił dywersyjnych skupionych w Xª MAS. 26 marca 1941 roku poważnie uszkodzili [[motorówki wybuchowe typu MTM|motorówkami wybuchowymi]] krążownik [[HMS York (1930)|HMS "York"]]{{odn|Lipiński|1970|s=124}}, zaś 19 grudnia tegoż roku załogi [[Maiale|żywych torped]] przeprowadziły udany atak na port w Aleksandrii, uszkadzając dwa brytyjskie pancerniki{{odn|Lipiński|1970|s=168}}.
 
Od czerwca 1941 do lipca 1942 Włochy i Anglia koncentrowały się na ochronie żeglugi zaopatrującej własne wojska w Afryce Północnej. Dużą rolę w zmaganiach na Morzu Śródziemnym odegrała obrona [[Malta|Malty]]. Stanowiąca bazę morską i lotniczą Wielkiej Brytanii wyspa leżała na drodze szlaków komunikacyjnych z Gibraltaru do Egiptu oraz z Włoch do Afryki Północnej. Stąd próby osłabienia jej obrony przez lotnictwo włoskie i niemieckie oraz nieustanne próby przeprowadzania [[konwój morski|konwojów]] z zaopatrzeniem przez Brytyjczyków{{odn|Lipiński|1970|s=160}}. Do planowanej przez państwa Osi inwazji na Maltę w 1942 roku ostatecznie nie doszło{{odn|Lipiński|1970|s=219}}. W niezwykle ciężkiej sytuacji materiałowej obrońców wyspy pomóc miały operacje konwojowe, z których największe: [[operacja Harpoon|''Harpoon'']] i [[operacja Pedestal|''Pedestal'']] przyniosły aliantom duże straty zadane przez siły morskie i lotnicze{{odn|Lipiński|1970|s=221-228}}. Pod koniec roku alianckie naloty na porty włoskie oraz poważny kryzys paliwowy, który dotknął Regia Marina spowodowały, że większość ciężkich okrętów została wycofana na północ a inicjatywa na morzu pozostała po stronie sprzymierzonych już do końca działań wojennych{{odn|Lipiński|1970|s=247-249}}.
 
== Wojna w Afryce Północnej ==
Linia 41 ⟶ 51:
{{osobny artykuł|Wojna grecko-włoska 1940-1941}}
{{osobny artykuł|Kampania bałkańska 1941}}
Wojnę na Bałkanach wywołali Włosi atakując [[28 października]] [[1940]] [[Grecja|Grecję]]. Mimo przewagi w ludziach i sprzęcie nie udało im się zająć kraju, Grecy przeszli nawet do kontrofensywy, przez co zagrozili [[Albania|Albanii]]. Wobec niepowodzenia ataku Mussolini po raz drugi poprosił Hitlera o pomoc. Operacja ataku na Grecję została opatrzona kryptonimem ''[[Kampania bałkańska 1941|Marita]]''. W międzyczasie wobec zamachu stanu w [[Jugosławia|Jugosławii]] Niemcy postanowili podbić także ten kraj. Operację rozpoczęto [[6 kwietnia]] 1941 i zakończyła się pełnym sukcesem państw Osi, mimo przysłania do Grecji brytyjskiego korpusu ekspedycyjnego.[[Plik:German paratroopers jumping From Ju 52s over Crete.jpg|thumb|left|200px|Niemieccy spadochroniarze lądują na Krecie]] Kampanię na Bałkanach zakończyła [[bitwa o Kretę|operacja Merkury]] – desant niemieckich spadochroniarzy na [[Kreta|Kretę]] i opanowanie wyspy przez wojska Osi, mimo znacznych strat.
 
== Interwencja w Syrii i Libanie ==
Linia 52 ⟶ 62:
 
[[Plik:ItalySalernoInvasion1943.jpg|thumb|200px|Alianci lądują w Salerno]]
Kampania na Półwyspie Apenińskim rozpoczęła się wraz z lądowaniem na Sycylii, ale główne walki w czasie tej kampanii toczyły się od września 1943. Rozpoczęły się one lądowaniem aliantów w [[Salerno]], [[Kalabria|Kalabrii]] i [[Tarent|Tarencie]] [[3 września]]. Wkrótce, w wyniku tajnych negocjacji z aliantami, [[Włochy]] podpisały kapitulację. Król i premier rządu włoskiego uciekli na tereny opanowane przez aliantów, a Niemcy rozbroili włoską armię. Dodatkowo Niemcy w wyniku operacji Eiche odbili duce z aresztu domowego. Uwolniony Benito Mussolini, wraz z grupką nadal lojalnych wobec niego faszystów, utworzył faszystowską [[Włoska Republika Socjalna|Włoską Republikę Socjalną]]. Dowódcą niemieckiego frontu został [[Albert Kesselring]]. Na jego polecenie przygotowano linię obronną zwaną [[Linia Gustawa|Linią Gustawa]] wzdłuż rzek Garigliano, [[Rapido (rzeka)|Rapido]], Sangro. Alianci posuwali się we Włoszech bardzo wolno, ze względu na trudne warunki terenowe oraz niszczenie linii komunikacyjnych przez wycofujących się Niemców. Linię Gustawa przełamano dopiero w maju [[1944]], po zdobyciu Monte Cassino przez [[2 Korpus Polski (PSZ)|II Korpus Polski]], mimo kilku wcześniejszych prób aliantów oraz [[Operacja Shingle|lądowania pod Anzio]], zatrzymanego przez Niemców. [[Rzym]] został wyzwolony [[4 czerwca]] 1944, przy aprobacie wiwatujących tłumów. Kolejne żmudne walki toczono na [[Linia Gotów|Linii Gotów]] do wiosny 1945, kiedy to załamał się niemiecki front. Wskutek działań partyzantów doszło do wybuchu kilku powstań w większych miastach na północy Włoch. [[28 kwietnia]] [[1945]] włoscy partyzanci schwytali Mussoliniego i rozstrzelali go. Jego zwłoki powieszono na stacji benzynowej w [[Mediolan]]ie. Niemcy skapitulowali na froncie włoskim [[2 maja]] [[1945]] i był to jednocześnie koniec działań wojennych w basenie Morza Śródziemnego.
 
== Kampania dodekanezka ==
{{osobny artykuł|Bitwa o Dodekanez 1943}}
Kampania była wynikiem kapitulacji Włoch i jednoczesnego zamierzenia Brytyjczyków i Niemców opanowania wysp [[Dodekanez]]u. Na wyspach wylądowały małe desanty sił alianckich, a Niemcy jednocześnie wzmocnili swoje garnizony na włoskich wyspach co doprowadziło do walk. Po działaniach trwających półtora miesiąca szczupłe siły alianckie wspomagane przez większość włoskich sił na wyspach uległa atakującym Niemcom. Wojska brytyjskie ewakuowano na Bliski Wschód, Włosi zostali rozbrojeni, a Dodekanez był okupowany przez Niemcy do wyzwolenia Grecji.
 
Po kapitulacji Włoch (8 września 1943) działania morskie przeniosły się na [[Morze Liguryjskie]] oraz na Adriatyk i [[Morze Egejskie]]{{odn|Kosiarz|1973|s=286}}.
W działaniach na Morzu Śródziemnym alianci stracili: 1 okręt liniowy, 2 lotniskowce, 14 krążowników, 89 niszczycieli i eskortowców, ok. 50 okrętów podwodnych, 35 kutrów. Straty we flocie transportowej wynosiły ok. 1,5 mln. BRT{{odn|Kosiarz|1973|s=286}}. Włosi stracili: 12 krążowników, 75 niszczycieli i eskortowców, 101 okrętów podwodnych (w tym 38 niemieckich), 41 kutrów. Straty transportowe to 1,6 mln BRT{{odn|Kosiarz|1973|s=286}}.
 
== Lądowanie aliantów w południowej Francji ==
{{osobny artykuł|Operacja Dragoon}}
 
[[15 sierpnia]] [[1944]] połączone siły brytyjsko-amerykańskie wspierane przez oddziały [[Wolna Francja|Wolnych Francuzów]] wylądowały w południowej Francji. Główne siły niemieckie były zajęte [[Operacja Overlord|walkami w Normandii]], nie napotkano więc silnego oporu. W ciągu kilku pierwszych dni całe południowe wybrzeże znalazło się pod kontrolą sił Sprzymierzonych.
 
Linia 83 ⟶ 95:
* [[bitwa koło Ławicy Skerki]]
 
== ZobaczUdział teżPolaków ==
W działaniach na Morzu Śródziemnym aktywnie uczestniczyły jednostki [[Marynarka Wojenna|Polskiej Marynarki Wojennej]] i [[Polska Marynarka Handlowa|Polskiej Marynarki Handlowej]]. W eskorcie konwojów na [[Malta|Maltę]] brały udział niszczyciele: [[ORP Garland]], [[ORP Piorun (1940)|ORP Piorun]], [[ORP Ślązak (1942)|ORP Ślązak]] i [[ORP Kujawiak (1941)|ORP Kujawiak]] (zatopiony 16 czerwca 1942). W operacji desantowej w Afryce Północnej niszczyciel [[ORP Błyskawica]] oraz transportowce: [[MS Batory]], [[MS Sobieski]], SS Kromań i SS Lewant. W operacji desantowej na Sycylii i pod Salerno niszczyciele: ORP Piorun, [[ORP Krakowiak (1941)|ORP Krakowiak]] i ORP Ślązak, oraz transportowce: MS Sobieski, MS Batory, [[SS Kościuszko]], [[SS Tobruk]], SS Lewant, SS Lublin, SS Lwów, SS Narwik i [[SS Puck]]. W desantach na Dodekanezie: niszczyciele ORP Kujawiak i ORP Ślązak. W operacji desantowej na południu Francji niszczyciel ORP Garland i transportowce: SS Sobieski, SS Batory i SS Tobruk. 18 września 1944 na północ od Krety niszczyciel ORP Garland zatopił U-407.
* [[Walki na Morzu Śródziemnym i udział w nich Polaków]]
 
* [[Włochy w czasie II wojny światowej]]
W działaniach na Morzu Śródziemnym szczególnie wsławiły się okręty podwodne [[ORP Sokół (1941)|ORP Sokół]] i [[ORP Dzik (1942)|ORP Dzik]], nazwane "strasznymi bliźniakami"{{odn|Sobczak|1975|s=596}}. Załogi na okrętach wywieszały pirackie bandery "[[Bandera piratów|Jolly Roger]]" i na nich nanosiły zwycięstwa i trudne misje{{odn|Janik|2011|s=4-14}}. ORP Sokół wyplątał się z przecipodwodnych sieci pod Navarino (obecnie [[Pylos]]) bez zniszczenia okrętu. W jednym z patroli mimo utraty peryskopu i celownika torpedowego, kontynuował patrol atakując przeciwnika. W czasie ataku na Malcie i obrzuceniu Sokoła włoskimi bombami dowódca i kilku ochotników pracując w maskach w wypełnionym chlorem okręcie, zdołali wyprowadzić jednostkę w bezpieczne miejsce. W czasie kolejnej akcji holowany Sokół wplątał się w sieci zagrodowe, urwał się z holu i wpadł na skały. Ostatecznie niesprawny okręt zdołał przejść do [[Gibraltar]]u (remont przechodził po tym w Anglii). Sokół i Dzik przeszły do legendy polskich walk na M. Śródziemnym{{odn|Janik|2011|s=4-14}}.Nie obyło się bez strat. Na minach 15 czerwca 1942, opodal maltańskiej La Valetty, zatonął spiesząc z pomocą innemu niszczycielowi ORP Kujawiak. Większość załogi została uratowana, zginęło 13 marynarzy{{odn|Janik|2011|s=4-14}}.
* [[II wojna światowa]]
 
Działania marynarzy polskich w konwojach i bitwach morskich na Morzu Śródziemnym zostały upamiętnione na [[Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie|Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie]], napisem na jednej z tablic po 1990 r - "MORZE Śródziemne 11 IV 1940 - 30 XII 1944".
 
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
 
== Bibliografia ==
Linia 92 ⟶ 109:
* {{cytuj książkę |nazwisko = Lee | imię = Ready, J. | autor link = | tytuł = Forgotten Allies: The European Theatre, Volume I | wydawca = McFarland & Company | miejsce = | rok = 1985 | strony = | isbn = 978-0899501291}}
* {{cytuj książkę |nazwisko = Lee | imię = Ready, J. | autor link = | tytuł = Forgotten Allies: The Military Contribution of the Colonies, Exiled Governments and Lesser Powers to the Allied Victory in World War II | wydawca = McFarland & Company | miejsce = | rok = 1985 | strony = | isbn = 978-0899501178}}
* {{cytuj książkę |nazwisko= Lipiński|imię= Jerzy|autor link=|tytuł= Druga wojna światowa na morzu| wydawca = Wydawnictwo Morskie|miejsce= Gdańsk |rok= 1970}}
* {{cytuj książkę |inni= Kazimierz Sobczak (red.)|tytuł= Encyklopedia II wojny światowej| wydawca = Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej|miejsce= Warszawa |rok= 1975}}
* {{cytuj pismo |nazwisko=Janik |imię=Michał |tytuł=Wielka mała flota: Od pierwszej stępki |czasopismo=Rzeczpospolita |data=12 marca 2011 |wolumin=60 |miejsce=Warszawa |rok=2011 |strony=4-14}}
* {{cytuj książkę |nazwisko=Kosiarz |imię=Edmund |tytuł=Bitwy morskie |wydawca=Wydawnictwo Morskie |miejsce=Gdańsk |rok=1973}}
 
[[Kategoria:Kampania śródziemnomorska| ]]
[[Kategoria:Historia Wielkiej Brytanii]]
[[Kategoria:Historia Włoch]]
[[Kategoria:Morze Śródziemne]]
[[Kategoria:III Rzesza]]
[[Kategoria:Wydarzenia upamiętnione na tablicach na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie]]