Maska: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Maska wenecka.JPG|thumb|Maska wenecka]]
'''Maska''' – przykrycie [[twarz]]y lub jej części, z otworami na [[oko|oczy]], początkowo używane w celach [[magia|magicznych]] lub [[obrzęd]]owych.

Maska jest przedmiotem noszonym zazwyczaj na twarzy, zwyczajowo dla ochrony, rozrywki, służącym przebraniu bądź wykorzystywanym podczas występów. Maski były używane od starożytności zarówno do [[Obrzęd religijny|obrzędów]], jak i do celów praktycznych. Zazwyczaj noszone na twarzy, chociaż mogą także być umieszczone gdziekolwiek indziej na ciele.

W niektórych częściach Australii, gigantyczne [[Totem (religia)|totemiczne]] maski zakrywały całe ciało, podczas gdy [[InuitInuici|Inuitki]] używały masek zakładanych na palce w trakcie opowiadań i tańców<ref>{{Cytuj|autor=Anne Feinup-Riordan|tytuł=The Living Tradition of Yup'ikYup’ik Masks; University of Washington Press|data=Seattle, 1996|isbn=0295975016}}</ref>.

Słowo „maska” pojawiło się w języku angielskim w latach 30. XVI wieku, z występującego w środkowej Francji słowa ''masque'', czyli „nakrywania w celu schowania lub ochrony twarzy”, wywodzi się ono z kolei z włoskiego słowa ''machera'', a to zze średniowiecznej łaciny i słowa ''masca'', czyli „maski, zjawy, koszmaru”<ref>{{Cytuj|tytuł=Online Etymology Dictionary|data dostępu=2017-05-29|opublikowany=www.etymonline.com|url=http://www.etymonline.com/|język=en}}</ref>. To słowo ma niepewne pochodzenie, być może z arabskiego ''maskharah'' {{j|ar|مَسْخَرَۃٌ}}, czyli „błazna”, pochodzącego ze słowa ''sakhira, czyli „ośmieszać”.'' Jednak, słowo może również pochodzić od prowansalskiego ''mascarar'', czyli „zaczerniający (twarz)” (lub powiązanego z katalońskim ''mascarar'' lub starofrancuskim ''mascurer''). To jest z kolei niepewnego pochodzenia – być może od germańskiego źródła pokrewnego do angielskiego ''mash'', ale być może z „czarnej”-maski, pożyczone z języka preindoeuropejskiego<ref>{{Cytuj|autor=Walther von Wartburg|tytuł="Französisches„Französisches Etymologisches Wörterbuch: Eine Darstellung galloromanischen sprachschatzes"sprachschatzes”.}}</ref>. Niemiecki badacz twierdzi, że słowo „maska” pochodzi oryginalnie z hiszpańskiego ''más que la cara'' (dosłownie, „więcej niż twarz” lub „dodana twarz”), które ewoluowało do "máscara"„máscara”, podczas gdy arabski "maskharat"„maskharat” – odwołujący się do błazenady, która jest możliwa wyłącznie po przybraniu twarzy – byłby oparty na tych hiszpańskich źródłach<ref>Markus Kupferblum, "Menschen„Menschen, masken, Charaktere: the Arbeit mit Masken am Theater"Theater”, in: Eva Kreissl (ed.), ''Die Macht der Maske''. Weitra, Austria: Bibliothek der Provinz Verlag für Literatur, Kunst und Musikalien, 2007, st. 165, 193n.</ref>. Inne powiązane formy to żydowskaarabska ''masecha=”maska”, arabska maskhara'' {{j|ar|مَسْخَرَ}} =”ośmieszony „ośmieszony, wykpiony”, ''masakha'' {{j|ar|مَسَخَ}}=”odmieniony”„odmieniony”.

Użycie masek w [[Rytuał|rytuałachrytuał]]ach lub [[Ceremonia|ceremoniachceremonia]]ch jest bardzo starą ludzką praktyką na całym świecie<ref>Henry Pernet, ''Ritual Masks: Deceptions and revelations''. Columbia: University of South Carolina Press, 1992.</ref>, chociaż maski mogą być również noszone dla ochrony, dla sportu, na polowaniach, na ucztach lub na wojnach – lub po prostu użyte jako ornamentyka<ref>{{Cytuj|tytuł=Ornament (sztuka)|data=2016-12-01|data dostępu=2017-06-13|opublikowany=Wikipedia, wolna encyklopedia|url=https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ornament_(sztuka)&oldid=47699752|język=pl}}</ref><ref>William Healey Dall, ''On masks, labrets, and certain aboriginal customs, with an inquiry into the bearing of their geographical distribution''. Bureau of American Ethnology, Annual Report, 3, st. 73–151. Washington D.C.: U.S. Government Printing Office, 1884. (reprinted 2010).</ref>. Niektóre maski ceremonialne lub dekoracyjne nie były zaprojektowane do noszenia. Chociaż użycie religijne masek zmalało, maski są używane czasami w terapii teatralnej lub [[Psychoterapia|psychoterapii]]<ref>Harald Klemm & Reinhard Winkler, ''Masken. Gesichter hinter dem Gesicht: Persönlichkeitsentfaltung und Therapie in der Arbeit mit Masken''. Oberhofen: Zytglogge-Verlag, 1996.</ref>.

Jednym z wyzwań w [[Antropologia|antropologii]] jest znalezienie  dokładnego pochodzenia ludzkiej kultury i wczesnych działalności, z inwencją i użyciem maski stanowiącej tylko jeden obszar nierozwiązanego dochodzenia. Użycie masek datuje się na kilka tysięcy lat. Przypuszcza się, że pierwsze maski mogły być powszechnie używane przez prymitywnych ludzi, żeby połączyć posiadacza zze swego rodzaju bezspornym autorytetem, taki jak [[Bóg|bogowie]] lub skądinąd nadać wiarygodność osobie o danej roli społecznej. Najstarsze maski, które były odkryte, mają  9000 lat i są przechowywane w  Muzeum [["Bible et Terre Sainte"|„Bible et Terre Sainte”]] (Paryż) i [[Muzeum Izraela]] (Jerozolima)<ref>John W. Nunley et al., ''Masks: Faces of Culture''. New York; Harry N. Abrams, 1999; Richard Weihe, ''Die Paradoxie der Maske. Geschichte einer Form''. Munich: Wilhelm Fink Verlag, 2004. This section is inserted in the article because academics and translators dealing with this topic typically give insufficient attention to the relevant technical meanings involved in archaeology, theatre and drama.</ref>. Najprawdopodobniej praktyka wykonywania masek jest starsza – najwcześniejsze znane antropomorficzne dzieła sztuki mają 30000-4000030000–40000 lat<ref>The oldest known example of the Venus figurines is the Venus of Hohle Fels, carbon-dated as 35,000 to 40,000 years old.</ref>.

Na całym świecie maski są używane z powodu swojej siły ekspresji jako cecha charakterystyczna występów z użyciem masek -– zarówno [[Rytuał|rytualnych]], jak i [[Teatr|teatralnychteatr]]alnych. [[Rytuał|Rytualne]] i [[Teatr|teatralne]] definicje używania maski nie rzadko częściowo łączą się, jednakże ciągle zapewniają użyteczne podstawy klasyfikacji. Obrazy zestawienia komediowych i dramatycznych masek są powszechnie używane do prezentowania sztuk scenicznych, a szczególnie dramatów. W [[Starożytny Rzym|starożytnym Rzymie]], słowo "persona"„persona” (osoba) ma znaczenie "maska"„maska”, odpowiada również osobie, która miała pełne obywatelstwo rzymskie. Obywatel mógł demonstrować swoje pochodzenie poprzez wyobrażenia pośmiertnych masek przodków.

Były one odlewane z [[Woskowina|wosku]] i przechowywane w larariu, czyli w rodzinnej kapliczce. Podczas ceremonii przejścia, czyli inicjacji młodych członków rodziny, czy [[Pogrzeb|pogrzebówpogrzeb]]ów, maski były przenoszone z kapliczek pod nadzorem rodowych obywateli. Na pogrzebach profesjonalni aktorzy nosili maski by przedstawiać czyny z życia przodków<ref>Ritual, Masks, and Sacrifice; Subhash Kak, Studies in Humanities and Social Services vol.11, Indian Institute of Advance Study, Shimla 2004.</ref>, łącząc w ten sposób role maski jako obiektu [[Rytuał|rytualnego]] oraz [[Teatr|teatralnegoteatr]]alnego. Maski są znanymi i żywymi elementami wielu kultur, tradycyjnych występów, [[Ceremonia|ceremonii]], [[Rytuał|rytuałówrytuał]]ów i [[Festiwal|festiwalifestiwal]]i oraz często mają starożytne pochodzenie. Maska jest przeważnie częścią [[Kostium|kostiumukostium]]u, który zdobi całe ciało i uosabia ważne tradycje wspólnoty religijnej lub społecznej, zarówno całej, jak i poszczególnych grup. Maski są używane niemal uniwersalnie zachowując przy tym swoją moc i tajemnice zachowane dla ich użytkowników oraz odbiorców. Popularnym przykładem są maski pojawiające się na [[Karnawał|karnawałachkarnawał]]ach, a także na imprezach dla dzieci oraz [[Festiwal|festiwalach]] -– na przykład [[Halloween]]. W dzisiejszych czasach plastikowe maski są zazwyczaj produkowane masowo. Często bywają związane z postaciami popularnymi w telewizji bądź bohaterami bajkowymi. Są one jednakże przypomnieniem o trwałej grze pozorów oraz ich sile i uroku.

=== Maska pośmiertna <ref>odlewOdlew twarzy zmarłego.</ref> ===

[[Maska pośmiertna]] według archaicznych tradycji, osoba nakładająca maskę reprezentowała zmarłych. Dzięki masce umarli przemieniali się w żywych, zaś żywi w zmarłych, a granica między życiem i śmiercią zacierała się. Jednak maska utożsamiana ze śmiercią miała nie tylko straszyć. Przykłady na to znajdujemy w [[komedia starogrecka|starogreckiej komedii]], gdzie maski wywoływały efekt śmieszności, który wyzwalał przed przykrą koniecznością śmierci <ref name="Kerenyi-2010">K. Kerényi, ''Człowiek i maska'' w: „Antropologia widowisk”, red. L. Kolankiewicz, Warszawa 2010, s. 684-685684–685.</ref>.

[[Kategoria:Maski|* ]]