Jukatan (stan): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m {{Kontrola autorytatywna}}, WP:SK |
m int. |
||
Linia 36:
== Historia ==
Na terenie obecnego stanu Jukatan ok. 2500 r. p.n.e. wzięła swój początek jedna z najstarszych kultur obu Ameryk, była to cywilizacja stworzona przez [[Majowie|Majów]]. Pomiędzy 300 a 900 r. n.e. Majowie zbudowali w tym regionie kilka miast, które osiągnęły stosunkowo wysoki poziom rozwoju. W 987 r. n.e. na Jukatanie pojawili się [[Toltekowie]], prowadzeni przez swojego na wpół legendarnego wodza [[Quetzalcoatl]]. Z biegiem czasu wymieszali się oni z zamieszkującymi te ziemie od dłuższego czasu Majami, a ich kultura zdominowała rejon na dłuższy okres. W XII stuleciu miasto Majów – [[Mayapán]] rozpoczęło długotrwałą wojnę ze swoim konkurentem – [[Chichén Itzá|Chichen-Itzá]]. Ostatecznie wygrał Mayapán, który rozciągnął swoje wpływy na większość spornego obszaru. W XIII stuleciu kultura Majów zaczęła ulegać stopniowemu upadkowi, większość miast została wtedy opuszczona, a te, które pozostały toczyły ze sobą nieustające wojny.
Pierwszą ekspedycją hiszpańską, która przybyła na Jukatan była wyprawa [[Pedro de Valdivia|Pedro de Valdivii]], która wyruszyła z [[Panama|Panamy]] w [[1511]] r. zmierzając początkowo ku [[Santo Domingo]], jednak ostatecznie okręty wchodzące w jej skład rozbiły się u brzegów Jukatanu. Dwóch rozbitków – Jerónimo de Aguilar i Gonzalo Guerrero dołączyło do żyjących tu plemion indiańskich. Guerrero poślubił córkę wodza Chetumala, dziecko z tego związku było pierwszym odnotowanym [[Metys]]em w Meksyku. Natomiast Aguilar został później odnaleziony przez ekspedycję [[Hernán Cortés|Hernána Cortésa]].
Linia 44:
Majowie nigdy nie porzucili myśli o niezależności i wielokrotnie wzniecali powstania przeciwko swoim ciemiężcom. Jednym z największych zrywów tego typu było powstanie pod wodzą Jacinto Caneka w [[1761]] r., które zakończyło się śmiercią wielu tysięcy Indian i egzekucją Caneka w Meridzie.
Jukatan nie wziął aktywnego udziału w walkach o niepodległość Meksyku w 1810 r. Hiszpanie w czasie walk niepodległościowych kontrolowali region i zapobiegali wszelkim próbom buntu. W [[1821]] r. wraz z przyjęciem tzw. Planu z Iguali Jukatan stał się częścią niepodległego Meksyku, status stanu uzyskał formalnie w [[1824]] r., a w [[1825]] r. przyjął konstytucję stanową. W czasie walk pomiędzy stronnictwami liberałów i konserwatystów o władzę w kraju Jukatan również pozostawał niespokojnym regionem, którym targały liczne konflikty. Były one związane głównie z tragicznym położeniem tutejszych Indian, którzy nie posiadali praktycznie żadnych praw.
W Jukatanie od samego początku istniały silne tendencje separatystyczne. W [[1840]] r. lokalny Kongres ogłosił deklarację niepodległości stanu. Jednak ostatecznie zawarta została ugoda pomiędzy rządem federalnym a rebeliantami, którzy zgodzili się na pozostanie w Unii. Stan ten nie trwał jednak długo, co było spowodowane nieprzestrzeganiem porozumienia przez rząd centralny. Taka postawa władz zaowocowała powstaniem [[Republika Jukatanu|Republiki Jukatanu]]. Rządzący wówczas Meksykiem gen. [[Antonio López de Santa Anna|Antonio Lopez de Santa Anna]] nakazał nałożenie blokady morskiej na porty Jukatanu. Wysłał również ekspedycję karną na półwysep, która po odniesionych klęskach musiała się wycofać z powrotem. Jednak przedłużająca się blokada morska zmusiła wkrótce władze Republiki Jukatanu do rezygnacji z niepodległości i powrotu do federacji w grudniu [[1843]] r. Kolejny raz Jukatan na krótko ogłosił swoją suwerenność w czasie wojny amerykańsko-meksykańskiej, kiedy to ogłosił swoją neutralność w tym konflikcie.
W [[1847]] r. wybuchła tzw. [[wojna kast]] (hiszp. ''Guerra de Castas''). Było to powstanie Majów wymierzone przeciwko „białej ludności”. W [[1848]] r. powstańcy niemal całkowicie wyparli z półwyspu całą nieindiańską ludność, której obecność ograniczała się jedynie do umocnionych miast, takich jak Merida czy Campeche. Po zakończeniu wojny amerykańsko-meksykańskiej lokalne władze zgodziły się z powrotem na uznanie zwierzchności Meksyku w zamian za pomoc w stłumieniu buntu Majów. Wówczas Jukatan ostatecznie przyłączył się federacji, co formalnie miało miejsce 17 sierpnia 1848 r. Natomiast Majowie stawiali opór wojskom federalnym niemal przez całą druga połowę XIX w. Ich nieliczne i izolowane grupy odmawiały uznania zwierzchności rządu aż do 1910 r.
Linia 55:
Jukatan ma w większości charakter nizinny, z najsuchszym rejonem w jego północno-zachodniej części. Położony jest na szerokiej warstwie wapiennych skał, w których woda wyrzeźbiła liczne jeziora podziemne. Wybrzeże porośnięte jest głównie roślinnością namorzynową, która styka się z białymi i piaszczystymi plażami. Bliżej ku południu znajdują się lasy deszczowe, reszta stanu ma raczej suchy charakter i skąpą roślinność.
Na klimat Jukatanu duży wpływ ma bliskość ciepłej Zatoki Meksykańskiej, która sprawia, że jest on wyjątkowo gorący i wilgotny. Temperatury sięgają od 25 °C do 27 °C, rzadko spadając poniżej 16 °C czy przekraczając 49 °C. Najbardziej obfite w deszcze są miesiące letnie. Średnia roczna opadów wynosi 115 cm.
Rosną tu takie drzewa jak: [[cedr]] czy [[Puchowiec|ceiba]]. Powszechnie występują [[mrówkojady]], [[Jeżozwierzowate|jeżozwierze]] i [[szop pracz|szopy]]. W niektórych częściach [[Jukatan (półwysep)|Jukatanu]] można spotkać również [[Jaguar amerykański|jaguary]] i różne gatunki [[Małpy szerokonose|małp]]. Lasy zamieszkują liczne gatunki [[Papugowe|papug]] i innych ptaków. W wodach przybrzeżnych swoje stanowiska mają [[delfin]]y i [[ośmiornice]].
| |||