Podole: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Kalamarnica (dyskusja | edycje)
m drobne merytoryczne, ilustracja
Kalamarnica (dyskusja | edycje)
m drobne merytoryczne, ilustracja
Linia 49:
W granicach Korony znacząco rozwijały się miasta. W XVI i XVII wieku przy [[Granica polsko-mołdawska|granicy z Mołdawią]] zostały założone miasta [[Mohylów Podolski]], [[Jampol (obwód winnicki)|Jampol]], [[Kamionka (Mołdawia)|Kamionka]] i [[Rybnica (miasto)|Rybnica]]. [[Wazowie]] nadali prawa miejskie m.in. miejscowościom [[Dunajowce]], [[Szarogród]], [[Tetyjów]], [[Borszczów]], [[Derażnia]] i [[Lipowiec (obwód winnicki)|Lipowiec]], a za sprawą [[Starosta generalny|generała]] ziem podolskich [[Walenty Aleksander Kalinowski|Walentego Aleksandra Kalinowskiego]] i jego syna [[Marcin Kalinowski (hetman)|Marcina]] rozwijały się miasta wschodnich krańców Podola w tym [[Tulczyn]], [[Targowica (obwód kirowohradzki)|Targowica]] i [[Humań]]. Rozbudowywano też królewskie miasta [[Winnica (miasto)|Winnicę]] i [[Kamieniec Podolski]].
 
W 1633 Polacy pod wodzą hetmana [[Stanisław Koniecpolski (hetman)|Stanisława Koniecpolskiego]] zwyciężyli Turków w [[Bitwa pod Paniowcami|bitwie pod Paniowcami]].
[[Powstanie Chmielnickiego]] doprowadziło do wyludnienia Podola, o czym świadczy lustracja dóbr królewskich z 1662 roku, która wykazała, że na 159 osad aż 109 było niezamieszkanych (68%)<ref>{{Cytuj |tytuł=Instytut Historii Sztuki <Krakau>[Hrsg.]: Sztuka Kresów Wschodnich: materiały sesji naukowej (2.1996) |data dostępu=2016-09-26 |opublikowany=digi.ub.uni-heidelberg.de |url=http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/skw1996/0088?sid=8c5d6862c5e644f1e4c1d54b3d1f7ee0}}</ref>.
[[Plik:Kamianets-Podilskyi map 1691.jpg|mały|[[Kamieniec Podolski]], stolica Podola, w XVII w.]]
W 1672 roku na Podole wkroczyła armia turecka i zdobyła Kamieniec Podolski, w wyniku czego podpisano [[Pokój w Buczaczu 1672|pokój w Buczaczu w 1672 roku]], na podstawie którego Podole wraz z Kamieńcem Podolskim znalazło się we władaniu [[Imperium Osmańskie]]go i znajdowało się w jego granicach przez 27 lat. Sejm nie ratyfikował Pokoju buczackiego co spowodowało, że nadal trwały działania wojenne, na skutek których część Podola wróciła do Polski w 1673 po [[Bitwa pod Chocimiem (1673)|bitwie pod Chocimiem]] (1673) i [[Bitwa pod Żurawnem|Żurawnem]], co usankcjonował [[rozejm w Żurawnie]] (1676). Polacy pod wodzą królewicza [[Jakub Ludwik Sobieski|Jakuba Ludwika Sobieskiego]] oblegali Kamieniec w 1687 roku. Po [[Pokój w Karłowicach|pokoju w Karłowicach]] w 1699 roku całe Podole powróciło do Korony.
 
[[Powstanie Chmielnickiego]] doprowadziło do wyludnienia Podola, o czym świadczy lustracja dóbr królewskich z 1662 roku, która wykazała, że na 159 osad aż 109 było niezamieszkanych (68%)<ref>{{Cytuj |tytuł=Instytut Historii Sztuki <Krakau>[Hrsg.]: Sztuka Kresów Wschodnich: materiały sesji naukowej (2.1996) |data dostępu=2016-09-26 |opublikowany=digi.ub.uni-heidelberg.de |url=http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/skw1996/0088?sid=8c5d6862c5e644f1e4c1d54b3d1f7ee0}}</ref>. W 1652 Kozacy popełnili [[Rzeź polskich jeńców pod Batohem|masowy mord polskich jeńców pod Batohem]].
XVIII wiek był okresem stabilizacji i odbudowy. Prawa miejskie otrzymały m.in. [[Hajsyn]], [[Bałta|Józefgród]], [[Zaleszczyki]], [[Nowa Uszyca|Letniowce]], [[Ilińce]], [[Perwomajsk (obwód mikołajowski)|Orełgród]] i [[Zwinogródka]].
[[Plik:Kamianets-Podilskyi map 1691.jpg|mały|[[Kamieniec Podolski]], stolica Podola, w XVII w.]]
WPo wybuchu [[Wojna polsko-turecka (1672–1676)|wojny polsko-tureckiej]] w 1672 roku na Podole wkroczyła armia turecka i [[Oblężenie Kamieńca Podolskiego (1672)|zdobyła Kamieniec Podolski]], w wyniku czego podpisano [[Pokój w Buczaczu 1672|pokój w Buczaczu w 1672 roku]], na podstawie którego Podole wraz z Kamieńcem Podolskim znalazło się we władaniu [[Imperium Osmańskie]]go i znajdowało się w jego granicach przez 27 lat. Sejm nie ratyfikował Pokojupokoju buczackiego co spowodowało, że nadal trwały działania wojenne, na skutek których część Podola wróciła do Polski w 1673 po [[Bitwa pod Chocimiem (1673)|bitwie pod Chocimiem]] (1673) i [[Bitwa pod Żurawnem|Żurawnem]], co usankcjonował [[rozejm w Żurawnie]] (1676). Polacy pod wodzą królewicza [[Jakub Ludwik Sobieski|Jakuba Ludwika Sobieskiego]] oblegali Kamieniec w 1687 roku. W 1694 Polacy odnieśli zwycięstwo nad liczniejszą armią turecką w [[Bitwa pod Uścieczkiem|bitwie pod Uścieczkiem]]. Po [[Pokój w Karłowicach|pokoju w Karłowicach]] w 1699 roku całe Podole powróciło do Korony.
 
XVIIIPo wiekpowrocie byłdo okresemPolski nastąpił okres stabilizacji i odbudowy. Prawa miejskie otrzymały m.in. [[HajsynOkopy (obwód tarnopolski)|Okopy]], [[BałtaNowa Uszyca|JózefgródLetniowce]], [[ZaleszczykiHajsyn]], [[Nowa Uszyca|LetniowceIlińce]], [[IlińceZaleszczyki]], [[Perwomajsk (obwód mikołajowski)|Orełgród]], [[Bałta|Józefgród]] i [[Zwinogródka]].
W [[Bar (obwód winnicki)|Barze]] 29 lutego 1768 została zawiązana [[konfederacja barska]]. Po [[I rozbiór Polski|I rozbiorze]] w 1772 zachodni skrawek regionu z [[Czortków|Czortkowem]] przejęła [[Monarchia Habsburgów|Austria]], reszta po [[II rozbiór Polski|II rozbiorze]] (1793) została włączona do [[Imperium Rosyjskie]]go jako [[gubernia podolska]]. Rok wcześniej położone na wschodnim krańcu Podola miasteczko [[Targowica (obwód kirowohradzki)|Targowica]] zapisało się w historii jako rzekome miejsce zawiązania [[Konfederacja targowicka|konfederacji targowickiej]].
[[Plik:Pułaski at Bar by Korneli Szlegel.PNG|mały|lewo|''[[Kazimierz Pułaski|Pułaski]] w [[Bar (obwód winnicki)|Barze]]'', obraz [[Korneli Szlegel|K. Szlegela]]]]
W drugiej połowie XVIII w. Podole było miejscem tragicznych wydarzeń w historii Rzeczypospolitej. W 1764 Rosjanie oblegali Kamieniec Podolski, jednakże skuteczną obroną dowodził [[Michał Kuczyński]]. W [[Bar (obwód winnicki)|Barze]] 29 lutego 1768 została zawiązana [[konfederacja barska]], po czym na zachodnim Podolu miały miejsce [[Oblężenie Baru (1768)|obrona Baru]] w 1768 i obrona [[Okopy Świętej Trójcy|Okopów Świętej Trójcy]] w 1769 przed Rosjanami. PoNa wschodnim Podolu w 1768 Kozacy przeprowadzili ''[[Rzeź humańska|rzeź humańską]]'', w której śmierć poniosły tysiące Polaków i Żydów. W [[I rozbiór Polski|I rozbiorze Polski]] w 1772 zachodni skrawek regionu z [[Czortków|Czortkowem]] przejęła [[Monarchia Habsburgów|Austria]], reszta po [[II rozbiór Polski|II rozbiorze]] (1793) została włączona do [[Imperium Rosyjskie]]go jako [[gubernia podolska]]. Rok wcześniej położone na wschodnim krańcu Podola miasteczko [[Targowica (obwód kirowohradzki)|Targowica]] zapisało się w historii jako rzekome miejsce zawiązania [[Konfederacja targowicka|konfederacji targowickiej]].
 
W 1783 [[Antoni Protazy Potocki]] założył w [[Winnica (miasto)|Winnicy]] [[Kompania Handlowa Polska|Kompanię Handlową Polską]]. W 1787 w [[Tulczyn]]ie został założony jeden z najstarszych teatrów w Polsce. Kolejny polski teatr powstał już po [[Rozbiory Polski|rozbiorach]] w 1798 w Kamieńcu Podolskim.
 
=== Pod zaborami ===
Linia 125 ⟶ 127:
* [[Marcelina Darowska]] – zakonnica katolicka, [[błogosławiony|błogosławiona]] [[Kościół łaciński|Kościoła rzymskokatolickiego]]
* [[Maurycy Gosławski]] – poeta, powstaniec listopadowy
* [[Seweryn Goszczyński]] – polski poeta romantyczny
* [[Jarosław Iwaszkiewicz]] – pisarz, współtwórca grupy ''[[Skamander (grupa literacka)|Skamander]]''
* [[Jerzy Janicki]] – pisarz, dramaturg, dziennikarz