Gustaw II Adolf: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Paweł Ziemian BOT (dyskusja | edycje)
m Poprawiam Szablon:Uwagi i dodaję nagłówek, dodaję nagłówek przed Szablon:Przypisy
m Błąd w nazwie „Rzeczpospolita“
Znaczniki: VisualEditor Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej)
Linia 57:
Po zabezpieczeniu panowania szwedzkiego nad całą [[Zatoka Fińska|Zatoką Fińską]] podjął wielkie dzieło reform, budując zręby nowoczesnego państwa. Uporządkował administrację centralną, wymiar sprawiedliwości, skarbowość oraz przeprowadził modernizację [[siły zbrojne|wojska]], co doprowadziło do wyższości armii szwedzkiej nad innymi w czasie trwania [[wojna trzydziestoletnia|wojny 30-letniej]]. Osiągnął wysoki odsetek militaryzacji ludności – aż 1,7%, co pozwalało na zwerbowanie armii nawet 40-tysięcznej. Wiązało się to z wprowadzeniem powszechnego poboru do wojska. Nieco później zreformował szkolnictwo, zakładając nowe [[gimnazjum|gimnazja]] i odnawiając [[Uniwersytet w Uppsali]] w 1624. Ufundował także wyższą uczelnię w [[Tartu|Dorpacie]] (1632).
 
=== Wojna z RzecząpospolitąRzeczpospolitą ===
[[Plik:Matthaeus Merian the Elder - Gustavus Adolphus of Sweden (1594-1632) - Google Art Project.jpg|thumb|220px|Gustaw II Adolf w polskim płaszczu na portrecie Matthausa Meriana z lat 1631–1632]]
Od 1617 toczył wojnę o ''dominium maris Baltici'' z RzecząpospolitąRzeczpospolitą Obojga Narodów. Wykorzystując zaangażowanie głównych sił wroga w konflikt z [[Imperium Osmańskie|Turcją]], opanował w 1621 większą część [[Inflanty|Inflant]] z [[Ryga|Rygą]]. 31 lipca 1622 podpisał [[rozejm w Mitawie]], zatrzymując w swym ręku zdobyte wcześniej ziemie. Trzy lata później wznowił działania wojenne, zajmując Dorpat w Inflantach, skrawek [[Litwa|Litwy]] z Birżami oraz większą część [[Kurlandia|Kurlandii]] z Mitawą. Ośmielony tymi sukcesami, przerzucił swoje wojska w 1626 do [[Prusy Książęce|Prus Książęcych]], opanowawszy [[Bałtyjsk|Piławę]], [[Elbląg]], [[Malbork]] i przejściowo [[Puck]]. W trakcie oblężenia [[Nowe Miasto Lubawskie|Nowego Miasta]] w 1628 został ranny w policzek. Jednak zwycięstwa polskie w [[Bitwa pod Oliwą|bitwie morskiej]] pod [[Oliwa (Gdańsk)|Oliwą]] (1627) i w polu pod Trzcianą (1629) zahamowały jego ekspansję na [[Pomorze|Pomorzu]]. 26 września 1629 zawarł [[rozejm w Altmarku]] (Starym Targu){{odn|Anusik|2009|s=187}}. Zatrzymał w swym ręku większość portów pruskich i dużą część Inflant oraz zapewnił sobie wpływy z ceł pruskich.
 
=== Działania wojenne w Niemczech i śmierć ===
[[Plik:Hellqvist - Gustaf II.jpg|thumb|left|220px|Przewiezienie ciała Gustawa II Adolfa do Szwecji z portu w [[Wolgast|Wolgaście]]]]
Zakończenie działań wojennych z RzecząpospolitąRzeczpospolitą umożliwiło Gustawowi II Adolfowi podjęcie działań wojennych w Niemczech. Mając na celu opanowanie południowych wybrzeży Bałtyku, przystąpił w 1629 do [[wojna trzydziestoletnia|wojny trzydziestoletniej]] przeciw [[Habsburgowie|Habsburgom]]. Po opanowaniu [[Księstwo Pomorskie|Księstwa Pomorskiego]] w 1630 wkroczył w głąb Niemiec. Wspomagany przez niemieckich książąt protestanckich, stoczył szereg bitew z wojskami cesarskimi, w których odniósł szereg spektakularnych zwycięstw, m.in. pod [[I bitwa pod Breitenfeld|Breitenfeld]]. Zginął w [[Bitwa pod Lützen (1632)|bitwie pod Lützen]]{{odn|Anusik|2009|s=326}}.
 
Jego dewizą były łacińskie sentencje: ''Gloria Altissimo Suorum Refugio'' (Chwała Bogu, ucieczce swych wiernych) i ''Cum Deo et victribus armis'' (dzięki Bogu i zwycięskiemu orężu) oraz niemiecka ''Gott mit uns'' (Bóg z nami).