Gustáv Husák: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
kat. |
Nie podano opisu zmian |
||
Linia 1:
{{Polityk infobox
| polityk = Gustáv Husák
| grafika = [[Plik:
| opis grafiki = Gustav Husak w 1986
| data urodzenia = [[10 stycznia]] [[1913]]
| miejsce urodzenia = [[Dúbravka (Bratysława)|Dúbravka]], [[Austro-Węgry]]
Linia 24:
| quote = Gustáv Husák
}}
[[Plik:Ludvik Svoboda s Gustavom Husakom v Banskej Bystrici August 1969.jpg|mały|Ludvik Svoboda i Gustav Husak w sierpniu 1969.]]
'''Gustáv Husák''' (ur. [[10 stycznia]] [[1913]] w [[Dúbravka (Bratysława)|Dúbravce]], zm. [[18 listopada]] [[1991]] w [[Bratysława|Bratysławie]]) – [[Słowacja|słowacki]] polityk, [[Czechosłowacja|czechosłowacki]] działacz [[komunizm|komunistyczny]], wieloletni przywódca [[Komunistyczna Partia Czechosłowacji|Komunistycznej Partii Czechosłowacji]], w latach 1975-1989 [[prezydenci Czechosłowacji|prezydent kraju]]; odpowiedzialny za prześladowania intelektualistów i walkę z wolną myślą i kulturą.▼
[[Plik:Bundesarchiv Bild 183-K0614-0006-003, Berlin, VIII. SED-Parteitag, Honecker, Husak, Ulbricht.jpg|mały|Od lewej: [[Erich Honecker]], Gustav Husak, [[Walter Ulbricht]], 1971.]]
[[Plik:Cu prilejul Conferinţei de la Berlin a partidelor comuniste şi muncitoreşti din Europa, Nicolae Ceauşescu s-a întâlnit cu Gustav Husak, secretar general al C.C. al P.C.C. (28-30 iunie 1976).jpg|mały|Gustav Husak i Nicolae Ceausescu w 1976.]]
[[Plik:Aspect de la sosirea în ţara noastră într-o vizită oficială, a preşedintelui R.S. Cehoslovace, Gustav Husak. În Piaţa Victoriei. (22-25 iunie 1977).jpg|mały|Gustav Husak i Nicolae Ceausescu, 1977.]]
[[Plik:Socialiste Cehoslovace, Gustav Husak în R. S. România. La Uzina de autoturisme din Piteşti. (22-25 iunie 1977).jpg|mały|Wizyta Gustava Husaka w Rumunii, 1977.]]
[[Plik:Bundesarchiv Bild 183-1987-0529-029, Berlin, Tagung Warschauer Pakt, Gruppenfoto.jpg|mały|Gustav Husak (pierwszy od lewej) w gronie przywódców państw bloku wschodniego, 1987.]]
▲'''Gustáv Husák''' (ur. [[10 stycznia]] [[1913]] w [[Dúbravka (Bratysława)|Dúbravce]], zm. [[18 listopada]] [[1991]] w [[Bratysława|Bratysławie]]) – [[Słowacja|słowacki]] polityk, [[Czechosłowacja|czechosłowacki]] działacz [[komunizm|komunistyczny]], wieloletni przywódca [[Komunistyczna Partia Czechosłowacji|
==
=== Początki ===
Pochodził z rodziny chłopskiej. Już przed wybuchem [[II wojna światowa|II wojny światowej]] działał w ruchu komunistycznym, gdyż w wieku 16 lat został członkiem Komunistycznego Związku Młodzieży w Bratysławie. Podczas studiów na Wydziale Prawa na tamtejszym uniwersytecie wstąpił w 1933 do Komunistycznej Partii Czechosłowacji. Należał do twórców kręgu lewicowej inteligencji skupionej wokół Vladimira Clementisa i czasopisma "DAV", ktora brała czynny udział w ideowej dyskusji na temat przyszłości Słowacji. Był przeciwnikiem scentralizowanego modelu państwa. Awansując na coraz wyższe stanowiska Husak pod koniec wojny był już jednym z partyjnych przywódców. Po wybuchu II wojny światowej dołączył do grona przeciwników rządów księdza Jozefa Tisy. W sierpniu 1943 został członkiem KC KPS. Zgodnie z wytycznymi kierownictwa KPCz w Moskwie robił wszystko, by forsować pogląd o konieczności tworzenia szerszej płaszczyzny w walce z reżimem na Czechosłowacji oraz Niemcami hitlerowskimi. Brał udział w podpisaniu tzw. umowy bożonarodzeniowej (24 grudnia 1943) i stworzeniu podziemnej Słowackiej Rady Narodowej (SRN). Z ramienia Rady skontaktował się z przedstawicielami wojskowej konspiracji, którzy skupieni byli wokół podpułkownika Jana Goliana. W sierpniu 1944 wybuchło słowackie powstanie narodowe, przez które Husak był zmuszony przenieść się do głównego ośrodka powstańczego - Bańskiej Bystrzycy. Tam został wiceprzewodniczącym SRN i kierował pracami jej resortu spraw wewnętrznych.<ref>Andrzej Grajewski, ''Gustav Husak'' w: [[Wojciech Roszkowski]], [[Jan Kofman]] (red.), ''Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku'', Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2004, ISBN -88490-67-2, s. 462.</ref>
=== Okres stalinizmu ===
Po upadku powstania wszedł w lutym 1945 w skład Prezydium Zespołu Pełnomocników SRN i starał się ją o poszerzyć o wszystkie środowiska opozycji. W styczniu 1945 grupa słowackich komunistów, w której znajdował się również Husak, przebywała w Moskwie, gdzie przedstawiono im projekt utworzenia nowego ośrodka władzy w Czechosłowacji, składającego się z przedstawicieli rządu emigracyjnego Edvarda Benesa i rodzimych komunistów. Od lutego 1945 był członkiem Prezydium KC KPS i przygotował jako jego tymczasowy przewodniczący program autonomii słowackiej w ramach państwowości Czechosłowacji. W maju 1946 odbyły się wybory do Zgromadzenia Narodowego. Po tym wydarzeniu Husak przewodniczył Zespołowi Pełnomocników SRN. Podlegały mu m.in. resort spraw wewnętrznych oraz organy bezpieczeństwa państwa. Był zwolennikiem wysiedlenia mniejszości niemieckich i węgierskich, a także radykalnej rozprawy z funkcjonariuszami rządu Tisy. Podległe Husakowi organy bezpieczeństwa przygotowały wiele działań skierowanych przeciwko tym, którzy nie akceptowali totalitarnej władzy komunistycznej. Prześladowania dotknęły m.in. Słowacką Partię Demokratyczną i przedstawicieli Kościoła katolickiego. W lutym 1948 doszło do przewrotu, po którym doszło do większego ograniczenia autonomii Słowacji oraz KPS, co nie było po myśli Gustava Husaka. Jego kariera upadła w 1950. W maju tego roku IX Zjazd KPS skrytykował "słowacki burżuazyjny nacjonalizm" wśród członków partii, zaś w lutym 1951 Husak i inni główni działacze zostali wyeliminowani z partii i aresztowani pod zarzutem prawicowo-nacjonalistycznego odchylenia<ref>Andrzej Grajewski, ''Gustav Husak'' w: [[Wojciech Roszkowski]], [[Jan Kofman]] (red.), ''Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku'', Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2004, ISBN -88490-67-2, s. 463.</ref>.
=== Powrót ===
Podczas przesłuchań poddano go torturom, lecz Husak nie miał mimo to zamiaru składać zeznań obciążających go pozostałych oskarżonych, a także nie przyznał się do zarzucanych mu czynów. W kwietniu 1954 został skazany na dożywotnie więzienie. W 1960 odzyskał wolność, zaś w 1963 doczekał się rehabilitacji i przywrócenia do partii. Otrzymał propozycję objęcia urzędu wicepremiera, lecz odmówił i podjął pracę naukową w Instytucie Państwa i Prawa Słowackiej Akademii Nauk. W sierpniu 1964 rozgłos przyniosło mu opublikowanie pamiętników z okresu działalności konspiracyjnej, w których bronił ówczesnej koncepcji i strategii KPS. Gdy władzę w Czechosłowacji objął [[Alexander Dubček]], który rozpoczął program reform, Husak został jednym z jego współpracowników. W kwietniu 1968 objął urząd wicepremiera. Uczestniczył w planach nad opracowaniem programu reformistycznego, jednak latem 1968 był sceptycznie nastawiony do przemian [[Praska wiosna|Praskiej wiosny]], popierając [[Operacja „Dunaj”|interwencję]] wojsk [[Układ Warszawski|Układu Warszawskiego]] 20 sierpnia tegoż roku. Po inwazji na Czechosłowację wziął udział wraz z całym kierownictwem partyjno-państwowym w rozmowach w Moskwie w dniach 23-26 sierpnia 1968. W ich trakcie delegacja czechosłowacka zaakceptowała odrót od reform Praskiej Wiosny. Gustav Husak zdobył podczas tych rozmów zaufanie [[Leonid Breżniew|Leonida Breżniewa]]. Istnieje pogląd, według którego Breżniew miał mu obiecać akceptację federalnego modelu Czechosłowacji przez Moskwę<ref>Andrzej Grajewski, ''Gustav Husak'' w: [[Wojciech Roszkowski]], [[Jan Kofman]] (red.), ''Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku'', Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2004, ISBN -88490-67-2, s. 463.</ref>.
=== Dojście do władzy ===
Niedługo po powrocie do kraju wystąpił z bezlitosną krytyką XIV Nadzwyczajnego Zjazdu KPCz (tzw. wysoczańskiego), który wyraził protest przeciwko interwencji armii Układu Warszawskiego i żądał kontynuowania reform. Husak starał się udowodnić, że zjazd nie może uważać się za reprezentatywny, skoro brało w nim udział niecałe 10% delegatów ze Słowacji. Pod koniec sierpnia 1968 został I sekretarzem KC KPS i członkiem Prezydium KC KPCz. Jesienią 1968 stanął na czele rządowej komisji, która przygotowała projekt ustawy o federacji czechosłowackiej. Przyjęto ją 27 października 1968. W praktyce Gustav Husak usiłował utrzymać centralistyczny model państwa. 17 kwietnia 1969 Dubcek podał się do dymisji, a Husak przejął po nim stanowisko I sekretarza KC KPCz. Głosząc hasła "normalizacji" przyczynił się do spacyfikowania sił zwolenników reform zarówno w partii, jak i w całym społeczeństwie. 6 maja 1970 podpisał umowę o przyjaźni, współpracy i wzajemnej pomocy z ZSRR, która sankcjonowała "okresowe" stacjonowanie armii radzieckiej na obszarze Czechosłowacji<ref>Andrzej Grajewski, ''Gustav Husak'' w: [[Wojciech Roszkowski]], [[Jan Kofman]] (red.), ''Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku'', Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2004, ISBN -88490-67-2, s. 463.</ref>. W maju 1971 w trakcie obrad XIV Zjazdu KPCz został wybrany na sekretarza generalnego partii. Powstały wtedy układ personalny przetrwał bez poważniejszych zmian aż do listopada 1989. 29 maja 1975 został prezydentem Czechosłowacji, zastępując chorego [[Ludvík Svoboda|Ludvíka Svobodę]].
=== Charakterystyka rządów i upadek ===
Po 1969 przeprowadził wielką czystkę w partii i doprowadził do usunięcia z KPCz wszystkich działaczy, którzy nie zgadzali się na politykę całkowitej zależności od Moskwy. Przez kilka lat liczba członków partii zmalała o ponad pół miliona, a około 140 000 osób udało się na emigrację. Wprowadzono faktyczny zakaz pracy zawodowej dla tych, którzy uznani zostali za wrogów systemu. "Normalizacja" polegała także na zdecydowanej walce z niezależnymi intelektualistami i strukturami Kościoła katolickiego. Blokowano nominacje nowych biskupów i usiłowano organizować duchowieństwo w organizacje prorządowe. Wiosną 1969 Husak zapowiedział, że nie będzie prześladował przeciwników politycznych, lecz kiedy w 1977 został ogłoszony manifest Karta 77, jego sygnatariusze zostali skazani w procesach politycznych.
Jako jawny przeciwnik głasnosti i pierestrojki, Gustav Husak zaczął tracić stabilność swej pozycji politycznej, kiedy do władzy w ZSRR doszedł [[Michaił Gorbaczow]]. 17 grudnia 1987 Husak zrezygnował z funkcji sekretarza generalnego KC KPCz. Do końca odmawiał prowadzenia rozmów z opozycją. Po masowych demonstracjach i strajkach w listopadzie 1989 musiał w grudniu 1989 zaakceptować tzw. rząd porozumienia narodowego Mariana Calf, który składał się z przedstawicieli KPCz i opozycji. 10 grudnia 1989 złożył urząd prezydenta Czechosłowacji, a w lutym 1990 został z kolei wykluczony z partii komunistycznej<ref>Andrzej Grajewski, ''Gustav Husak'' w: [[Wojciech Roszkowski]], [[Jan Kofman]] (red.), ''Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku'', Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2004, ISBN -88490-67-2, s. 464.</ref>.
== Odznaczenia (lista niepełna) ==
Linia 48 ⟶ 64:
== Bibliografia ==
* Alex Axelrod, Charles Phillips: ''Władcy, tyrani, dyktatorzy. Leksykon'', wyd. Politej, Warszawa 2000, s. 268-269
* Andrzej Grajewski, ''Gustav Husak'' w: [[Wojciech Roszkowski]], [[Jan Kofman]] (red.), ''Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku'', Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2004, ISBN -88490-67-2, s. 462-464.
* ''Kronika 1991'', Wydawnictwo "Kronika" – Marian B. Michalik Warszawa 1991, {{ISBN|83-900331-1-9}}, s. 135
| |||