Gruzja: Różnice pomiędzy wersjami

|ustrój_polityczny = [[demokracja]]

|typ_państwa = [[System semiprezydencki|republika semiprezydencka]]

|głowa_państwa_opis = [[prezydenci Gruzji|prezydent]]

|głowa_państwa = [[Giorgi Margwelaszwili]]

|szef_rządu_opis = [[premierzy Gruzji|premier]]

|szef_rządu = [[Giorgi Kwirikaszwili]]

|powierzchnia_wód = 10,9%<ref>W tym morze terytorialne ([http://www.geostat.ge/cms/site_images/_files/english/agriculture/Environment_2015.pdf Natural Resources of Georgia and Environmental Protection 2015] str.12) </ref>

|powierzchnia_miejsce = 123

|wikisłownik =

}}

'''Gruzja''' ([[język gruziński|gruz.]]: ''საქართველო'', [[Transkrypcja (językoznawstwo)|trb.]]: ''Sakartwelo'') – państwo położone na pograniczu [[Europa|Europy]] i [[Azja|Azji]]<ref>International Geographic Encyclopaedia and Atlas. Springer, 24/11/1979, 273 [https://books.google.com/books?id=rChHBQAAQBAJ&pg=PT146&dq=great+soviet+encyclopedia+europe+asia+border&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjR3ofnheLMAhWJGT4KHUvEBOkQ6AEIHDAA#v=onepage&q=great%20soviet%20encyclopedia%20europe%20asia%20border&f=false]</ref>, w [[Kaukaz Południowy|Kaukazie Południowym]]. Obszar 69,7 tys. km². Graniczy na północy z [[Rosja|Rosją]], na wschodzie z [[Azerbejdżan]]em, a na południu z [[Armenia|Armenią]] i [[Turcja|Turcją]]; zachodnią granicę kraju wyznacza wybrzeże [[Morze Czarne|Morza Czarnego]]. [[stolica|Stolicą]] Gruzji jest [[Tbilisi]], przy czym od 2012 r. siedzibą [[Parlament Gruzji|parlamentu]] jest [[Kutaisi]]<ref>[http://www.parliament.ge/index.php?option=com_content&view=article&id=27&Itemid=43&lang=en oficjalna strona Parlamentu Gruzji].</ref><ref>[http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/raj-dla-biznesu-a-policja-nie-bierze-saakaszwili-zmienil-gruzje,279640.html Raj dla biznesu, a policja nie bierze. Saakaszwili zmienił Gruzję<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->].</ref>, a [[sąd konstytucyjny|sądu konstytucyjnego]] [[Batumi]]<ref>[http://www.studium.uw.edu.pl/?post/8292 Studium Europy Wschodniej – Uniwersytet Warszawski – * Saakaszwili: przeniesienie parlamentu do Kutaisi jest decyzją historyczną<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->].</ref>.

 

== Geografia ==

{{osobny artykuł|Geografia Gruzji}}

Teren w większej części górzysty. Północna granica państwa przebiega wzdłuż Pasma Głównego (Wododziałowego) [[Kaukaz (łańcuch górski)|Wielkiego Kaukazu]] – najwyższy szczyt to [[Szchara]] (wierzchołek wschodni) – 5193 m [[n.p.m.]] Z kolei najbardziej znanym szczytem Gruzji jest [[Kazbek]] (5047 m [[n.p.m.]]), leżący w pobliżu [[Gruzińska Droga Wojenna|Gruzińskiej Drogi Wojennej]]. Od Pasma Głównego odchodzą na południe (wymienione w kolejności od zachodu na wschód): [[Góry Gagryjskie|Góry Gagrińskie]], [[Góry Bzypijskie]], [[Góry Abchaskie]], [[Góry Kodorskie]], [[Góry Swaneckie]], [[Góry Leczchumskie]], [[Góry Raczyńskie]], [[Góry Lichskie]], [[Góry Kartlijskie]], [[Góry Kachetyjskie|Góry Kacheckie]], [[Góry Gomborskie]]. [[Góry Lichskie]] dzielą państwo na dwie części: wschodnią i zachodnią. Na południu znajdują się pasma [[Mały Kaukaz|Małego Kaukazu]]: [[Góry Mescheckie|Góry Adżarsko-Imeretyńskie]] (do 2850 m n.p.m. – Mepisckaro), [[Góry Szawszeckie]] (na granicy z [[Turcja|Turcją]]), [[Góry Samsarskie]] (Didi Abuli 3300 m n.p.m.) i [[Góry Dżawacheckie]]. Między [[Wielki Kaukaz|Wielkim Kaukazem]] a [[Mały Kaukaz|Małym Kaukazem]] rozciągają się obniżenia, z [[Nizina Kolchidzka|Niziną Kolchidzką]] na czele. Zachodnią granicę stanowi wschodni brzeg [[Morze Czarne|Morza Czarnego]]; linia brzegowa słabo rozwinięta, brzegi na północy i południu urwiste, w środkowej części niskie.

 

== Historia ==

{{osobny artykuł|Historia Gruzji}}

Historia terenów na których leży Gruzja sięga [[II tysiąclecie p.n.e.|II tysiąclecia p.n.e.]]

Obecne gruzińskie wybrzeże znane było [[Starożytna Grecja|starożytnym Grekom]] pod nazwą [[Kolchida]], zaś wschodnie górzyste obszary – [[Królestwo Iberii|Iberia]]. Po wielu wiekach historii, w [[66 p.n.e.]] obszar ten został podbity przez [[Pompejusz]]a i włączony do [[Cesarstwo Rzymskie|Imperium Rzymskiego]]. W 337<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Praca zbiorowa|imię= |autor link= |tytuł= Oxford – Wielka Historia Świata. Średniowiecze. Cesarstwo Niemieckie – Arabowie na półwyspie pirenejskim|wydanie= |tom= 17|wydawca= Polskie Media Amer.Com|miejsce= Poznań|data= |rok= 2006|isbn= 978-83-7425-697-1|strony= 237}}</ref> nawrócony przez [[Święta Nino|świętą Nino]] król [[Mirian III]] przyjął chrześcijaństwo jako religię państwową (w ten sposób Gruzja stała się drugim na świecie, po Armenii, państwem chrześcijańskim). Wydarzenie to opisano w jednym z najstarszych zabytków literatury gruzińskiej ''Mokcewaj Kartlisaj'' (''[[Nawrócenie Kartlii]]''). Przez kolejne tysiąc lat Gruzja była w stanie zachować niezależność pomimo najazdów ze strony [[Arabowie|Arabów]], [[Mongołowie|Mongołów]], [[Persowie|Persów]] i [[Turcy|Turków]] i osiągnęła szczyt potęgi pomiędzy XI i XIII wiekiem, za panowania króla [[Dawid IV Budowniczy|Dawida Budowniczego]] (1089-1125) i królowej [[Tamara (królowa Gruzji)|Tamary]] (1184-1213). Później została podbita przez [[Iran|Persję]] i [[Imperium Osmańskie]]. W połowie XVIII wieku Gruzja wyzwoliła się spod władzy [[Muzułmanin|muzułmanów]], była jednak zmuszona przyjąć w 1783, na mocy [[traktat gieorgijewski|traktatu gieorgijewskiego]], protektorat [[Imperium Rosyjskie]]go. Rosjanie nie udzielili Gruzji wsparcia militarnego w walce z Persami w 1795, zamiast tego w latach 1801-1810 włączyli terytorium [[Królestwo Kartlii i Kachetii|Królestwa Kartlii i Kachetii]] (Gruzji wschodniej), a następnie także zachodniogruzińskie [[Królestwo Imeretii]], do Imperium.

 

=== Po upadku Imperium Rosyjskiego ===

{{osobny artykuł|Demokratyczna Republika Gruzji|Wojna gruzińsko-osetyjska 1918-1920|Radziecki podbój Gruzji}}

Po [[rewolucja październikowa|rewolucji październikowej]] w 1917 Gruzini, podobnie jak inne narody byłego Imperium Rosyjskiego, ogłosili niepodległość, tworząc 26 maja 1918 [[Demokratyczna Republika Gruzji|Demokratyczną Republikę Gruzji]], która [[Radziecki podbój Gruzji|została podbita]] przez [[Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego|bolszewików]] w 1921. Po klęsce rząd gruziński ewakuował się do Stambułu. Tam w imieniu [[Józef Piłsudski|Józefa Piłsudskiego]] attaché wojskowy polskiej ambasady, płk Balicki zaoferował posadę żołnierzy kontraktowych gruzińskim oficerom. Z oferty tej skorzystało ok. 100 oficerów narodowości gruzińskiej, którzy służyli w Wojsku Polskim jako [[gruzińscy oficerowie kontraktowi]]. Leniniści utworzyli w Gruzji – [[Gruzińska Socjalistyczna Republika Radziecka|Gruzińską Socjalistyczną Republikę Radziecką]], która 12 marca 1922 weszła w skład [[Zakaukaska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka|Zakaukaskiej Republiki Radzieckiej]] i pozostała w niej do 5 grudnia 1936. W latach 1921-1924 gruzińscy partyzanci stawiali opór krwawo stłumiony przez [[Armia Czerwona|Armię Czerwoną]] ([[powstanie sierpniowe]] w 1924). W 1931 roku dekretem [[Józef Stalin|Józefa Stalina]] [[Abchazja]] została pozbawiona statusu [[republiki ZSRR]] i wcielona do Gruzińskiej SRR jako republika autonomiczna. Po [[Nikita Chruszczow|chruszczowowskiej]] odwilży, na terenie [[Gruzińska Socjalistyczna Republika Radziecka|Gruzińskiej SRR]] rozwinął się [[czarny rynek]], czyniąc gruzińską gospodarkę jedną z najwydajniejszych na terenie [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]], lecz zarazem powodując ogromną korupcję.

 

 

7 sierpnia 2008, siły zbrojne Gruzji koncentrują się wokół Osetii Południowej, często zaczynając ostrzał wsi osetyjskich i miasta Cchinwali w ramach operacji pod kryptonimem „Czyste Pole”. W odpowiedzi siły osetyjskie ostrzeliwują pozycje gruzińskie. Późnym wieczorem władze Gruzji powiadomiły, że rozpoczynają operację w celu „przywrócenia konstytucyjnego porządku” w Osetii Południowej. 8 sierpnia nad ranem premier Gruzji Lado Gurgenidze zapowiedział, że Gruzja będzie kontynuować operację wojskową w separatystycznej Osetii Południowej aż do ustanowienia „trwałego pokoju”. Wojska rosyjskie wkroczyły na tereny autonomii Osetii, biorąc pod swoją kontrolę tereny Osetii Południowej oraz Abchazji, gdzie dotychczas znajdowały się siły gruzińskie. W szeregu miejsc wojska rosyjskie przekroczyły na pewien czas granice autonomii Osetii oraz Abchazji (m.in. zdobywając miasta [[Gori]], [[Poti]], [[Zugdidi]] i [[Senaki]]). Rosja również oficjalnie uznała niepodległość Abchazji i Osetii Południowej<ref>Rafał Czachor, ''Abchazja, Osetia Południowa, Górski Karabach: geneza i funkcjonowanie systemów politycznych'', Wrocław 2014, s. 222.</ref>.

Sekretarz Rady Bezpieczeństwa Gruzji [[Kacha Lomaja]] oświadczył, że Gruzja złożyła do [[Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości|Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości]] wniosek o rozstrzygnięcie sporu z Federacją Rosyjską, polegającym na stosowaniu [[czystka etniczna|czystek etnicznych]] przez siły zbrojne Rosji na terytorium Osetii Południowej i innych terenach okupowanych, a należących do Gruzji i żądaniu przez Gruzję ich natychmiastowego zaprzestania. Jednocześnie [[Prokurator Międzynarodowego Trybunału Karnego|Prokurator]] [[Międzynarodowy Trybunał Karny|Międzynarodowego Trybunału Karnego]] [[Luis Moreno-Ocampo]] oświadczył, że do Trybunału wpłynęły zawiadomienia o popełnianiu zbrodni podlegających jurysdykcji Trybunału oraz że nie wyklucza on wszczęcia postępowania. Gruzja zamierza też złożyć zawiadomienie do MTK o [[ludobójstwo|ludobójstwie]] w Abchazji w 1992. Federacja Rosyjska nie jest państwem-stroną statutu rzymskiego, jest nią jednak Gruzja, jurysdykcji Trybunału podlegają więc zbrodnie popełnione na terenie Gruzji<ref name=mtsmtk1>[http://www.alertnet.org/thenews/newsdesk/LC271686.htm Reuters: ''Georgia says sues Russia for ethnic cleansing'', 12 sierpnia 2008] {{lang|en}}.</ref><ref name=mtsmtk2>[http://unian.net/eng/news/news-266538.html UNIAN news agency: ''Georgia to sue Russia in Hague International Criminal Court'', 11 sierpnia 2008] {{lang|en}}.</ref><ref name=georgiaiccparty>[http://www.icc-cpi.int/asp/statesparties/country&id=94.html ICC > Assembly of States Parties > The States Parties to the Rome Statute > Georgia] {{lang|en|fr}}.</ref>.

 

== Podział administracyjny ==

{{Osobny artykuł|Podział administracyjny Gruzji}}

Gruzja dzieli się na: dwie republiki autonomiczne [[Abchazja|Abchazję]] i [[Adżaria|Adżarię]], 9 regionów administracyjnych i miasto wydzielone [[Tbilisi]]. Obie republiki autonomiczne Gruzji, czyli Abchazja i Adżaria zostały utworzone w latach 20. XX wieku, w czasach [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]. Zwierzchnikami regionów są przedstawiciele rządu Gruzji, potocznie nazywani gubernatorami, których mianuje i odwołuje prezydent. Te regiony to:

 

=== Religia ===

{{osobny artykuł|Abchaski Kościół Prawosławny|Administratura apostolska Kaukazu|Gruziński Kościół Prawosławny|Gruzińscy Żydzi|Świadkowie Jehowy w Gruzji}}

82% deklaruje przynależność do [[Gruziński Kościół Prawosławny|Gruzińskiego Kościoła Prawosławnego]], 4% do [[Apostolski Kościół Ormiański|Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego]], 2% do [[Rosyjski Kościół Prawosławny|Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej]], około 9% wyznaje [[islam]] (głównie w [[Abchazja|Abchazji]], [[Adżaria|Adżarii]] oraz [[Dolna Kartlia|Dolnej Kartlii]]).

 

* brak religii – 0,9%<ref name="Pew" />

* inne religie – 0,1%<ref name="Pew" />

 

== Turystyka ==

W 2015 roku kraj ten odwiedziło 2,279 mln turystów (2,2% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 1,936 mld [[dolar amerykański|dolarów]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://mkt.unwto.org/en/publication/unwto-tourism-highlights-2016-edition| tytuł = UNWTO Tourism Highlights, 2016 Edition| autor =| rok = 2016| opublikowany = [[Światowa Organizacja Turystyki|UNWTO]] | strony = 8| język = en | data dostępu = 2016-10-04}}</ref>.

 

== Kuchnia regionalna ==

{{osobny artykuł|Kuchnia gruzińska}}

Potrawy tradycyjnej kuchni gruzińskiej<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.podroze.pl/dzial/kuchnie-swiata/kuchnia-gruzinska-w-dzikie-wino-wplatani/1070/ | tytuł=Kuchnia gruzińska: W dzikie wino wplątani | data dostępu=2013-24-05 | autor =Joanna Szyndler | rok=2013 | język=pl}}</ref>:

* [[Chinkali]]

* [[Gruzińscy oficerowie kontraktowi]]

* [[Uczelnie w Gruzji]]

 

== Przypisy ==