Edward III: Różnice pomiędzy wersjami

W zastępstwie 15-letniego króla realną władzę sprawował [[Roger Mortimer (1. hrabia Marchii)|Mortimer]]{{r|Encyclopaedia Britannica}}, który przybrał tytuł [[Hrabia Marchii|hrabiego Marchii]] (1st Earl of March). Jako kochanek królowej matki zyskał on ogromny wpływ na rządy i stał się de facto władcą Anglii. Taka pozycja Mortimera nie odpowiadała zarówno królowi Edwardowi, jak i znacznej części angielskiego możnowładztwa, którzy czekali tylko na sposobną chwilę, by pozbyć się Mortimera.

Tymczasem, korzystając z zamieszania po obaleniu Edwarda II, północną Anglię zaatakował [[Władcy Szkocji|król Szkocji]] [[Robert I Bruce]]. Wyprawa angielska, na której czele stanęli król Edward i Mortimer, nie przyniosła rezultatu, gdyż Szkoci unikali walnej bitwy. Skłoniła natomiast obie strony do podjęcia rokowań, zakończonych podpisaniem traktatu w [[Northampton]], [[1 maja]] [[1328]] r., w którym Anglicy uznawali niepodległość Szkocji i królewską godność Roberta Bruce’a. Aby zacieśnić związki między obydwoma krajami, następca tronu Szkocji [[Dawid II Bruce|Dawid Bruce]] poślubił młodszą siostrę Edwarda, [[Joanna z Tower|Joannę z Tower]].

W międzyczasie zaszło wydarzenie, które będzie determinować całą angielską politykę przez następne stulecia. [[1 lutego]] [[1328]] r. zmarł wyniszczony chorobami Karol IV Piękny, ostatni syn [[Filip IV Piękny|Filipa IV Pięknego]]. Ani on, ani jego starsi bracia nie pozostawili męskich potomków, jednakże królowa [[Joanna z Évreux|Joanna d'Évreux]] w chwili śmierci męża była już w ciąży. O sprawowanie regencji oraz przejęcie władzy królewskiej w wypadku narodzin córki wystąpiła królowa Izabela i brat stryjeczny Karola IV, [[Filip VI Walezjusz|Filip de Valois]]. Kandydaturę Izabeli odrzucono, powołując się na [[prawo salickie]] z czasów [[Filip V Wysoki|Filipa V]], odsuwające kobiety od dziedziczenia korony francuskiej. Wówczas Anglicy wysunęli kandydaturę Edwarda III, jako najstarszego męskiego potomka Filipa Pięknego. Niechęć panów francuskich do Anglików okazała się silniejsza i regentem (a później i królem, gdyż królowa Joanna urodziła córkę) został Filip de Valois, zaś prawo salickie zmieniono tak, że nie tylko kobieta, ale i jej potomstwo nie mogło dziedziczyć francuskiego tronu. Edward pozornie pogodził się z tym i złożył Filipowi VI hołd z [[Akwitania|Akwitanii]], ale o swoich prawach do korony Francji będzie pamiętał i podniesie je w najbliższym czasie.

Edward na razie zrezygnował z pretensji do francuskiego tronu i złożył Filipowi VI hołd, gdyż jako książę Akwitanii był parem Francji i lennikiem Korony Francuskiej. Edward jednak nie porzucił myśli o koronie francuskiej i pilnie obserwował wydarzenia po drugiej stronie kanału [[La Manche]], zwłaszcza to, co działo się we [[Flandria (region)|Flandrii]]. W 1328 r. pod [[Cassel (Francja)|Cassel]] Filip VI pobił Flamandów i przywrócił władzę w hrabstwie Flandrii jego dziedzicowi [[Ludwik I (hrabia Nevers)|Ludwikowi de Nevers]], który w swoim hrabstwie nie cieszył się sympatią. Niezadowoleni z jego rządów Flamandowie tylko czekali na okazję do rebelii. Na razie jednak uwaga Edwarda została skoncentrowana na Szkocji.

Plany Edwarda znalazły zwolenników w grupie szkockich baronów zwanych „Wydziedziczonymi”, wrogimiwrogich wobec Roberta i Dawida Bruce’ów. Na ich czele stali [[Edward Balliol]], którego ojciec Jan był w latach 1292–1296 królem Szkocji z łaski Boga i Edwarda I, oraz [[Henry Beaumont]], tytularny 4. hrabia Buchan. ZaZ ich pomocą Edward III chciał podbić Szkocję i osadzić na jej tronie Edwarda Balliola.

Korzystając z zamieszania po śmierci hrabiego Moray, Balliol z kilkoma setkami najemników przekroczył graniczną rzekę [[Humber]]. Jednocześnie reszta „wydziedziczonych”„Wydziedziczonych” pod Henrymwodzą BeaumontemHenry'ego Beaumonta wylądowała w [[Fife]] i ruszyła na [[Perth]]. 11 sierpnia 1332 r. pod [[Bitwa pod Dupplin Moor|Dupplin Moor]] zastąpiła im drogę 6-krotnie liczniejsza armia szkocka, która została jednak doszczętnie rozbita. Po raz pierwszy zastosowano tam taktykę walki, która największy nacisk kładła na wykorzystanie łuczników i spieszonych rycerzy. Ta taktyka przyniosła Anglikom największe zwycięstwa na polach wojny stuletniej.

Rządy Anglików i Balliola nie cieszyły się sympatią. W 1336 r. głowa opozycji, [[sir Andrew Murray]], zbuntował się przeciw Edwardowi, który uciekł ze Szkocji. Edward III zaatakował Szkocję, ale wieści o próbie lądowania Francuzów w [[Dover]] zmusiły go do powrotu. Tymczasem w Szkocji regentem został [[Robert II Stewart|Robert Stewart]], który zdołał odzyskać [[Bute]], a następnie w 1339 r., z pomocą ekspedycyjnych sił francuskich zdobył [[Perth]]. W 1340 r. Szkoci odzyskali [[Stirling]] i [[Edynburg]].

Wojnę szkocką zakończył [[Traktattraktat w Berwick]] z 3 października 1357 roku. Szkoci zapłacili okup za Dawida w wysokości stu tysięcy marek, zaś Edward musiał zadowolić się obietnicą sukcesji dla siebie lub swoich potomków pod bezdzietnej śmierci Dawida II. Obietnica ta nie została spełniona.

Pierwsze działania toczyły się dość niemrawo. Dopiero w [[1340]] r. Edward ogłosił się królem Francji i wylądował w [[Gandawa|Gandawie]]. Pierwszym krokiem było uzyskanie panowania nad kanałem La Manche. [[24 czerwca]] [[1340]] r. źle dowodzona flota francuska została zniszczona w [[Bitwa pod Sluys|Sluys]] (Anglicy twierdzili, że ryby tak opiły się francuskiej krwi, że gdyby mogły mówić, to przemówiłyby po francusku). Anglicy uzyskali panowanie na kanale La Manche i oddalili groźbę francuskiej inwazji na wyspę.

W 1341 r. wybuchła wojna o schedę po [[Władcy Bretanii|księciu Bretanii]] [[Jan III Dobry|Janie III]]. Zarówno Filip, jak i Edward, obydwaj korzystając z tytułu króla Francji, wyznaczyli własnych sukcesorów po bezdzietnym księciu. Filip popierał siostrzenicę zmarłego [[Joanna de Penthievre|Joannę de Penthievre]] i jej męża [[Karol de Blois|Karola de Blois]]. Edward natomiast popierał [[Jan IV Bretoński|Jana, hrabiego Montfort]], z bocznej linii książąt Bretanii, który większość swych posiadłości miał w Anglii. Rozpoczęła się wojna o sukcesję bretońską (podczas niej zginął „pomysłodawca” tej wojny Robert d’Artois), przerywana co jakiś czas nietrwałymi pokojami i zdominowana przed drobne starcia, trwała do [[1364]] r., kiedy to pod [[Bitwa pod Auray|Auray]], syn Jana de Montfort, zmarłego w [[1345]] r., [[Jan V Zdobywca|Jan V]] pokonał armię Karola de Blois, zaś sam pretendent zginął w bitwie. W roku następnym Jan V został uznany za prawowitego księcia Bretanii.

W 1346 r. Edward III ponownie wylądował we Francji i ruszył na [[Paryż]]. Filip VI ruszył przeciw niemu, dysponując znaczną przewagą liczebną. Po długim pościgu dopadł króla Anglii [[26 sierpnia]] [[1346]] r. pod [[Bitwa pod Crécy|Crécy]]{{r|Encyclopaedia Britannica}} nad [[Somma (rzeka)|Sommą]]. Bitwa zakończyła się totalną klęską Francuzów, których kawaleria najpierw stratowała własną piechotę<ref name="Encyclopaedia Britannica 1">{{Cytuj stronę | url = https://www.britannica.com/event/Battle-of-Crecy | tytuł = Battle of Crécy | opublikowany = Encyclopaedia Britannica | data dostępu = 2016-10-04}}</ref>, by w końcu zostać zmasakrowaną przez angielskich łuczników{{r|Encyclopaedia Britannica 1}}. W bitwie zginął sprzymierzeniec króla Francji, czeski monarcha [[Jan Luksemburski]]{{r|Encyclopaedia Britannica 1}} i około półtora tysiąca rycerzy francuskich{{r|Encyclopaedia Britannica 1}}. W następstwie tej klęski Anglicy zdobyli [[Calais]], które stało się ich bazą wypadową do podboju Francji.

Działania wojenne zostały później przerwane wskutek epidemii czarnej śmierci, która szalała po Europie w drugiej połowie lat czterdziestych XIV wieku. DziałaniaWznowiono wojenne zostały wznowioneje w [[1356]] r., ale Edward już w nich nie uczestniczył. Dowództwo sprawował jego syn, [[Edward (Czarny Książę)|Edward „Czarny Książę”]], [[książę Walii]]. [[19 września]] [[1356]] r. Czarny Książę rozbił armię francuską pod [[Bitwa pod Poitiers (1356)|Poitiers]] i wziął do niewoli króla [[Jan II Dobry (król Francji)|Jana II Dobrego]], s.syna Filipa VI.

Po śmierci Jana Dobrego w [[1364]] r. królem Francji został jego syn [[Karol V Mądry]]. Dowództwo nad armią powierzył on Bretończykowi [[Bertrand du Guesclin|Bertrandowi du Guesclin]]. Pozbył się on z Francji kompanii najemników, wysyłając je na wojnę domową do [[Kastylia|Kastylii]], która stała się kolejnym teatrem działań wojny stuletniej. Mimo interwencji Czarnego Księcia i klęski Francuzów pod Najerą udało się na kastylijskim tronie osadzić francuskiego kandydata.

W latach siedemdziesiątych du Guesclin przystąpił do odzyskiwania utraconych przez Francję terenów. Unikając starć z Anglikami, odbił szereg miast, m.in. Poitiers i Bergerac. W momencie śmierci Edwarda III, [[21 czerwca]] [[1377]] r., panowanie angielskie we Francji obejmowało jeszcze większość zdobyczy z BretignyBrétigny, ale było bardzo zagrożone.

Edward III, wybierając się na kampanie wojenne, władzę zostawiał w ręku młodszego syna, [[Jan z Gandawy|Jana z Gandawy]]. Liczne wojny wymagały wielkich nakładów finansowych, którym angielski skarb nie był w stanie podołać. Pieniądze na dalszą wojnę zdobywano, łupiąc niemiłosiernie francuskie prowincje. Angielska gospodarka z kolei przeżywała kryzys związany z epidemią dżumy.

W [[1346]] r. Edward ustanowił [[Order Podwiązki]]. Podobno na dworskim balu tańczącej z królem hrabinie Salisbury spadła podwiązka. Słysząc śmiechy dworzan, Edward założył ją sobie na nogę, mówiąc: „Hańba temu, kto widzi w tym coś złego” („Honi soit qui mal y pense”{{r|Encyclopaedia Britannica}} – jest to dewiza Orderu). Kawalerami Orderu Podwiązki miało być 24 szlachciców, na których czele stał król.

Edward był notorycznym kobieciarzem. Kochał wprawdzie swą żonę –, [[Filipa de Hainault|Filipę de Hainault]], i miał z nią trzynaścioro dzieci, ale w późniejszych latach często uciekał w ramiona innych kobiet – młodszych od żony i ładniejszych. Po śmierci żony w [[1369]] r. wielki wpływ na Edwarda zyskała [[Alice Perrers]]. Chciwość i ambicja królewskiej kochanki i jej krewnych wywołały reakcję Parlamentu, który skazał Alice i jej rodzinę na wygnanie. Alice zdążyła jeszcze wrócić do leżącego już na łożu śmierci w [[Sheen Palace]] Edwarda, zapłakać nad jego zwłokami i ukraść pierścienie z rąk króla.

Edward był dobrym wodzem, ale gorszym administratorem. Realizując własne ambicje, wplątał kraj w wojnę z Francją, która nie mogła skończyć się zwycięstwem Anglików, i przyniosła tylko zubożenie kraju, niezadowolenie ludu i wojnę domową.{{fakt|data=2010-04}}

[[24 stycznia]] [[1328]] w [[York]]u Edward poślubił [[Filipa de Hainault|Filipę]] (ok. 1314 – 15 sierpnia 1369), córkę [[Wilhelma I Dobry|Wilhelma I]], hrabiego Hainaut, i Joanny de Valois (córki [[Karol Walezjusz|Karola I de Valois]], siostry Filipa VI). Miał z nią 8 synów i 5 córek.

* [[Edward (Czarny Książę)|Edward]] (15 czerwca 1330 – 8 czerwca 1376), zwany „Czarnym Księciem”, [[książę Walii]],

* [[Izabela Angielska]] (1332 – 1379), żona [[Enguerrand VII de Coucy|Enguerranda VII]], pana de Coucy,

* [[Joanna Angielska]] (luty 1335 – 2 września 1348), narzeczona [[Piotr I Okrutny|Piotra I Okrutnego]], króla Kastylii,

* Wilhelm Hatfield (16 lutego – 8 lipca 1337),

* [[Lionel z Antwerpii]] (29 listopada 1338 – 7 października 1368), [[książę Clarence]],

* [[Jan z Gandawy]] (24 czerwca 1340 – 3 lutego 1399), [[książę Lancaster]],

* [[Edmund Langley]] (5 czerwca 1341 – 1 sierpnia 1402), [[książę Yorku]],

* Blanka (1342),

* [[Maria Plantagenet|Maria]] (1344 – 1362), żona [[Jan V Zdobywca|Jana V]], księcia Bretanii,

* Małgorzata (1346 – 1361), żona [[John Hastings, 2. hrabia Pembroke|Johna Hastingsa, 2. hrabiego Pembroke]],

* Tomasz Windsor (ur. 1347),

* Wilhelm Windsor (24 czerwca – 5 września 1348),

* [[Tomasz Woodstock]] (7 stycznia 1355 – 8/9 września 1397), [[książę Gloucester]].

* [[John de Southeray|Johna de Southeray]] (ok. 1364 – 1383).