Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m Tworzę Szablon:Cytuj |
m Tworzę Szablon:Cytuj |
||
Linia 250:
Lenin wymógł przekształcenie czterech republik radzieckich (Ukrainy, Białorusi, Rosji i Zakaukazia) w konfederację, występując przeciwko planowi [[Józef Stalin|Stalina]] włączenia pozostałych republik do Rosyjskiej FSRR jako republik autonomicznych{{Fakt|data=2016-09}}. Od Rosyjskiej FSRR bolszewicy zaczęli odłączać coraz większe obszary zamieszkiwane w różnej mierze przez inne narodowości niż rosyjska, przekształcając je w nowe radzieckie republiki związkowe. W maju 1923 roku CKW [[Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka|RFSRR]] zdecydował się na oderwanie od Rosji i przekazanie Białoruskiej SRR większej części [[Gubernia witebska|guberni witebskiej]], [[Gubernia mohylewska|mohylewskiej]] i niewielką część guberni [[Gubernia smoleńska|smoleńskiej]]. W roku [[1926]] przekazano Białorusi powiaty [[Powiat homelski|homelski]] i [[Powiat rzeczycki|rzeczycki]]. W 1924 roku została zlikwidowana [[Turkiestańska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka|Turkiestańska ASRR]] pozostająca do tej pory w składzie Rosyjskiej FSRR. Na jej miejsce powstały: [[Turkmeńska Socjalistyczna Republika Radziecka|Turkmeńska SRR]], [[Uzbecka Socjalistyczna Republika Radziecka|Uzbecka SRR]] i [[Tadżycka Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka|Tadżycka ASRR]] (od 1929 roku [[Tadżycka Socjalistyczna Republika Radziecka|Tadżycka SRR]]). Z byłej Turkiestańskiej ASRR w składzie Rosyjskiej FSRR pozostawały wyłącznie [[Kara-Kirgiski Obwód Autonomiczny|Kara-Kirgiski OA]] i [[Karakałpacki Obwód Autonomiczny|Karakałpacki OA]]<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Kassymova|imię=Didar|tytuł=Historical Dictionary of Kazakhstan|rok=2012|wydawca=The Scarecrow Press, Inc.|miejsce=Lanham|imię2=Zhanat|imię3=Ustina|nazwisko2=Kundakbayeva|nazwisko3=Markus|strony=267|isbn=978-0-8108-6782-6}}</ref>. W 1936 roku odłączono od Rosji kolejne obszary: [[Kazachska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka|Kazachską ASRR]], [[Kirgiska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka (1926-1936)|Kirgiską ASRR]] i [[Karakałpacka Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka|Karakałpacką ASRR]]. W 1954 roku decyzją Chruszczowa [[obwód krymski]] został oderwany od Rosji i przekazany [[Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka|Ukraińskiej SRR]] z okazji trzechsetnej rocznicy [[Ugoda perejasławska|ugody perejasławskiej]].
Na czele nowego państwa stanął dotychczasowy premier Rosyjskiej FSRR, [[Włodzimierz Lenin]]. Funkcję nominalnej głowy państwa sprawować mieli rotacyjnie przedstawiciele wszystkich republik<ref>[http://portalwiedzy.onet.pl/54100,,,,zwiazek_socjalistycznych_republik_radzieckich,haslo.html WIEM, darmowa encyklopedia].</ref>. W pierwszych latach istnienia kraju ograniczono rewolucyjny terror, zachowując jednak dyktaturę partii. W ostatnich latach życia Lenina gospodarka kraju została odbudowana z okresu zapaści gospodarczej wywołanej długoletnimi wojnami i nieudolną polityką gospodarczą. Nowa Polityka Ekonomiczna Lenina łączyła współistnienie firm prywatnych i państwowych; model ten nazywany jest [[gospodarka mieszana|gospodarką mieszaną]]<ref>{{Cytuj| jstor=1828984 | autor=V.N. Bandera | tytuł=New Economic Policy (NEP) as an Economic Policy | czasopismo=Journal of Political Economy | data=czerwiec 1963 | numer=3 | wolumin=71 | s=265-279 | język=en}}</ref>. Odchodzono od nacjonalizacji, a w części inwestycji NEP-u, ZSRR wsparty został przez zagranicznych inwestorów, zwłaszcza amerykańskich. Po raz pierwszy od rewolucji kraj prowadził zorganizowaną wymianę technologiczną z innymi państwami<ref>Fitzpatrick, The Russian Revolution, s. 96.</ref>. Za priorytet NEP uważał politykę rolną<ref>Vladimir P. Timoshenko, Agricultural Russia and the Wheat Problem. Stanford, CA: Food Research Institute, Stanford University, 1932; s. 86.</ref>. Ziemia należała wyłącznie do prywatnych właścicieli, gdyż idea [[kolektywizm|skolektywizowania]] rolnictwa spotkała się z silną opozycją<ref>Sheldon L. Richman „War Communism to NEP: The Road from Serfdom.” The Journal of Libertarian Studies V, no. 1 (1981): (4 marzec, 2009), 93.</ref>. Polityka NEP-u poskutkowała szybką odbudową kraju<ref name="Gregory, Paul R. 2004">
=== Stosunki międzynarodowe do 1939 roku ===
Linia 258:
=== Stalinizacja państwa ===
Trocki jeszcze w 1923 roku, a więc jeszcze za życia Lenina, skrytykował dotychczasowy kształt partii. W październiku 1923 w liście otwartym do Komitetu Centralnego zarzucił przywódcom partii, że zarzucili demokratyczne procedury wewnątrzorganizacyjne. Krytykował nadmierne skupienie władzy w centralnych organach partyjnych i wzywał do nadania demokracji partyjnej podstaw prawnych<ref name="pipes517">{{Cytuj|autor = Richard Pipes |tytuł = Rosja bolszewików |data = 2005 |isbn = 83-89656-15-9 |inni = Władysław Jeżewski (tłum.) |miejsce = Warszawa |wydawca = MAGNUM |s = 517-518 |oclc = 69466391 }}</ref>. W grudniu 1923 opublikował artykuł ''Nowy kierunek'' (''Nowy kurs''<ref name="pipes520">{{Cytuj|autor = Richard Pipes |tytuł = Rosja bolszewików |data = 2005 |isbn = 83-89656-15-9 |inni = Władysław Jeżewski (tłum.) |miejsce = Warszawa |wydawca = MAGNUM |s = 520 |oclc = 69466391 }}</ref>), w którym sugerował ściślejszą kontrolę nad rosnącą partyjną biurokracją<ref>
Początkowo najbliżsi współpracownicy Lenina – [[Grigorij Zinowjew]] i [[Lew Kamieniew]] w sojuszu ze Stalinem usunęli uważanego za drugą osobę w partii – [[Lew Trocki|Lwa Trockiego]], typowanego przez Lenina jako swojego następcę. Na XIII Zjeździe partii w maju 1924 roku odczytano testament lidera rewolucji. Treść testamentu nie spodobała się Stalinowi ze względu na poddanie go krytyce przez Lenina. KC bolszewików mimo to pozwolił mu dalej pełnić urząd sekretarza generalnego partii<ref name="Janusz Janicki 1981">Janusz Janicki ''Lewacy'' 1981, Książka i Wiedza s. 90.</ref>. Lew Trocki krytykował stalinowską politykę „budowy socjalizmu w jednym kraju” i cały system ZSRR, który według niego zahamował proces rewolucji<ref>Lew Trocki, ''Moje życie'' s. 567-570.</ref>. Zwolennicy Trockiego z pozycji skrajnej lewicy krytykowali ZSRR i władzę partii. W listopadzie 1927 roku KC partii wydalił z partii Trockiego i jego zwolenników. W 1929 roku działacz ten wydalony został z terenów ZSRR oraz pozbawiony obywatelstwa<ref>Janusz Janicki ''Lewacy'' 1981, Książka i Wiedza s. 91.</ref>. Od 1929 do 1933 Trocki przebywał w Turcji, we Francji od 1933 do 1935, w Norwegii od 1935 do 1937, a na końcu swego życia w Meksyku. Przebywając na wygnaniu, kontynuował swoją działalność. W 1936 wydał pracę ''[[Zdradzona rewolucja]]''<ref>Janusz Janicki ''Lewacy'' 1981, Książka i Wiedza s. 92.</ref>. W 1938 na emigracji utworzył [[IV Międzynarodówka|IV Międzynarodówkę]], grupującą zwolenników orientacji trockistowskiej<ref name="Janusz Janicki 1981"/>.
Linia 463:
Na czele Partii Komunistycznej stał Komitet Centralny, wybrany na Zjeździe lub Konferencji Partii. Z kolei Komitet Centralny wybierał [[biuro polityczne|Politbiuro]] (zwane Prezydium w latach 1952-1966), ''de facto'' najwyższy urząd w ZSRR<ref>Law, David A. (1975). Russian Civilization. Ardent Media. s. 193–194. {{ISBN|978-0-8422-0529-0}}.</ref>.
W zależności od poziomu konsolidacji władzy było albo Politbiuro jako ciało kolektywne, albo Sekretarz Generalny, zawsze będący członkiem Politbiura, który skutecznie wiódł partię i kraj (oprócz okresu szczególnej władzy jednostkowej Stalina, raczej sprawowanej bezpośrednio poprzez jego pozycję w Radzie Ministrów niż później po 1941 roku w Politbiurze). Nie było kontroli ze strony ogółu członków, gdyż kluczową zasadą organizacji partii był centralizm demokratyczny, wymagający ścisłego podporządkowania się wyższym ciałom władzy. Wybory były przeprowadzane bez walki wyborczej, poprzez głosowanie na kandydatów zaproponowanych z góry<ref>{{Cytuj|autor = Ilya Zemtsov |tytuł = Chernenko: The Last Bolshevik: The Soviet Union on the Eve of Perestroika |data = 1989 |isbn = 978-0-88738-260-4 |miejsce = New Brunswick, N.J., U.S.A. |wydawca = Transaction Publishers |s = 325 |oclc = 18105747 }}</ref><ref>Knight, Amy (1995). Beria: Stalin’s First Lieutenant. Princeton University Press. s. 5. {{ISBN|0-691-01093-5}}.</ref><ref>
Partia utrzymywała swoją dominację nad państwem głównie poprzez kontrolę nad nomenklaturą. Wszyscy wyżsi urzędnicy państwowi i większość deputowanych Rady Najwyższej byli członkami KPZR. Oprócz sterowania samą partią, Stalin w latach 1941-1953 i Chruszczow w latach 1958-1964 byli też premierami. Po wymuszonym odsunięciu Chruszczowa od władzy takie podwójne urzędowanie było zabronione, lecz później sekretarze generalni, przynajmniej przez jakiś okres piastowania stanowiska, zajmowali w dużej mierze ceremonialne stanowisko przewodniczącego Prezydium Rady Najwyższej, nominalnej głowy państwa. Instytucje na niższych poziomach były nadzorowane i czasami urzędnicy usuwani przez organizacje partyjne wyższego szczebla<ref>Service, Robert (2009). History of Modern Russia: From Tsarism to the Twenty-first Century. Penguin Books Ltd. s. 378. {{ISBN|0-14-103797-0}}.</ref><ref>Конститутион оф тхе Руссиян Федератион: витх комментариес анд интерпретатион. Brunswick Publishing Corp. 1994. s. 82. {{ISBN|1-55618-142-6}}.</ref>.
W praktyce jednak stopień kontroli nad partią mógł być sprawowany poprzez stan biurokracji, szczególnie po śmierci Stalina, i daleki od totalnej, podczas gdy [[biurokracja]] dążyła do swoich celów, które czasami były sprzeczne z celami partii. Pomimo faktu, że istnienie frakcji było oficjalnie zabronione, dochodziło do pewnych konfliktów ideologicznych<ref>
=== Rząd ===
Linia 653:
Metoda Meyerholda zakładała nowatorskie techniki treningu aktorskiego, zwane przez niego '''biomechaniką''', które były wypadkową inspiracji teatrem Wschodu, sportem i naukową refleksją nad ludzkim ciałem<ref>Encyklopedia szkolna WSiP: Literatura. Wiedza o kulturze. Anna Szymanowska (red.). Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2006, s. 524-525.</ref>. Meyerhold w swoich dziełach inspirację czerpał z technik [[Cyrk (rozrywka)|cyrkowych]] i [[farsa|farsowych]] chwytów [[Commedia dell’arte|komedii ''dell’arte'']]. Zrezygnował z klasycystycznego podziału na scenę i widownię. Między widzów wypuszczał podesty do grania, na których umieszczano metalowe sekwencje wykorzystywane przez aktorów, statystów natomiast umieszczał zarówno na scenie i widowni. W czasie spektaklów niekiedy korzystano z produkcji filmowych. Warstwę dźwiękową tworzył [[jazz]], łoskot maszyn czy gra na [[akordeon]]ie<ref>Christopher Innes: Teatr po I i II wojnie światowej. W: Historia teatru. John Russel Brown (red.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 391-393.</ref>.
Teatr nawiązujący do kultury proletariackiej miał promować idee rewolucji bolszewickiej, a obszarem twórców tego nurtu było organizowanie imprez masowych i świąt rewolucyjnych<ref name="Florian Nieuważny 1994"/><ref>
W latach stalinizmu rozwinęła się tendencje realistyczne oparte na modelu Stanisławskiego<ref name="Rosja. Teatr – Encyklopedia PWN">[http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/4575232/rosja-teatr.html Rosja. Teatr – Encyklopedia PWN].</ref>. Zarzucono też model teatru kultury proletariackiej.
Linia 683:
==== Stalinizm ====
W okresie przejęcia władzy przez Stalina i pokonania Lewicowej Opozycji, w okresie 1928-1929 porzucono politykę NEP-u i rozpoczęto politykę pełnego planowania i kolektywizacji rolnictwa. Nowa polityka już w 1930 roku przyczyniła się do zwiększenia kapitału towarowego i zdolności przemysłu ciężkiego<ref name="Gregory, Paul R. 2004"/>. Jednym z głównych motorów industrializacji stało się przygotowanie do wojny, co związane było z brakiem zaufania do zewnętrznego świata kapitalistycznego<ref>
Sukcesem dyktatora okazało się zbudowanie jeszcze przed II wojną światową mocarstwa wojskowo-przemysłowego. Zgodnie z założeniami komunizmu gospodarka była planowana, a plany pięcioletnie opracowywał ''Gospłan'' – Państwowy Komitet Planowania. Gospodarka została prawie w całości znacjonalizowana. Kierunek polityki nie był wytyczany przez zapotrzebowanie społeczne, lecz przez potrzeby wojska. Rozwój gospodarczy i uprzemysłowienie realizowane było kosztem konsumpcji i ograniczenia spożycia<ref name="Europa. Rozprawa historyka z historią">{{cytuj książkę|nazwisko=Davies |imię=Norman |tytuł=Europa. Rozprawa historyka z historią|wydawca=Wydawnictwo Znak|miejsce= Kraków|rok= 1999|isbn = 83-7006-883-9|strony = 1017-1026}}</ref>. W celu zwiększenia wydajności rozpowszechniono „socjalistyczne współzawodnictwo pracy”, co w praktyce wymuszało na pracownikach stałe przekraczanie norm<ref name="Norman Davies 1999"/>.
Linia 706:
Większość podstawowych usług była finansowana przez państwo, były to m.in. edukacja i opieka zdrowotna. W sektorze produkcji nad produkcją dóbr konsumpcyjnych dominował przemysł ciężki i obronny<ref>[http://rs6.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field%28DOCID+su0009%29 „Economy”. Library of Congress Country Studies].</ref>.
Choć statystyki gospodarcze i tempo rozwoju trudno dokładnie oszacować<ref>Bergson, Abram (1997). „How Big was the Soviet GDP?”. Comparative Economic Studies 39 (1): 1–14. doi:10.1057/ces.1997.1.</ref><ref>Harrison, Mark (1993). „Soviet Economic Growth Since 1928: The Alternative Statistics of G. I. Khanin”. Europe–Asia Studies 45 (1): 141–167. doi:10.1080/09668139308412080.</ref>, przez większą część istnienia kraju, do lat 80., gospodarka rozwijała się. W latach 50. i 60. gospodarka doświadczyła relatywnie szybkiego wzrostu, a ZSRR doganiał gospodarki Zachodu<ref>
==== Pierestrojka ====
Linia 827:
* Громов, Н.Н.; Панченко, Т.А.; Чудновский, А.Д.: Единая Транспортная Система (Unified Transportation System). Москва: 1987.
* Шафиркин, Б.И, „Единая Транспортная Система СССР и бзаимодействие пазличных видов транспорта” (Unified Transportation System of the USSR and interaction of various modes of transportation), Москва, Высшая школа, 1983.
*
*
* Ambler, John; Shaw, Denis J.B.; Symons, Leslie (1985). Soviet and East European Transport Problems. Taylor & Francis. {{ISBN|978-0-7099-0557-8}}.
* Comrie, Bernard (1981). The Languages of the Soviet Union. Cambridge University Press (CUP) Archive. {{ISBN|978-0-521-29877-3}}.
Linia 842:
* Tompson, William J. (1995), ''Khrushchev: A Political Life'', St. Martin’s Press, {{ISBN|978-0-312-12365-9}}.
* Zubok, Vladislav (2007), ''A Failed Empire: The Soviet Union in the Cold War from Stalin to Gorbachev'', University of North Carolina Press, {{ISBN|978-0-8078-5958-2}}.
* {{Cytuj|tytuł = Brezhnev Reconsidered |data = 2002 |isbn = 0-333-79463-X |inni = Edwin Bacon; Mark Sandle |miejsce = Houndmills, Basingstoke, Hampshire |wydawca = Palgrave Macmillan |oclc = 49894618 }}
*
* Brown, Archie (2009). ''The Rise & Fall of Communism''. Bodley Head. {{ISBN|978-1-84595-067-5}}.
* {{Cytuj|autor = John Lewis Gaddis |tytuł = The Cold War: A New History |data = 2005 |isbn = 1-59420-062-9 |miejsce = New York |wydawca = Penguin Press |oclc = 61303540 }}
* Service, Robert (2009). ''History of Modern Russia: From Tsarism to the Twenty-first Century''. Penguin Books Ltd. {{ISBN|0-14-103797-0}}.
*
* McCauley, Martin (1997). ''Who’s who in Russia since 1900''. Routledge. {{ISBN|0-415-13898-1}}.
* McCauley, Martin (2008). ''Russia, America and the Cold War, 1949–1991''. Pearson Education. {{ISBN|1-4058-7430-9}}.
| |||