Wawel: Różnice pomiędzy wersjami

Wzgórze mogło pierwotnie nazywać się ''wądół'', ''wąwał'', ''wąwel''<ref>[[Słownik starożytności słowiańskich]], red. G. Labuda, Z. Stieber, t. 6, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1977, s. 341, 342.</ref> ze względu na [[kras (geologia)|krasowy]] charakter [[wapień|wapieni]], z których jest zbudowane, jak i na liczne jaskinie (np. [[Smocza Jama (Kraków)|Smocza Jama]]). Według pełnej [[Etymologia ludowa|fantastycznych etymologii]] [[Kronika wielkopolska|Kroniki wielkopolskiej]] słowo Wawel miało pochodzić od Wøwel (pierwotnie Bøbel)<ref>[[Ø]], czyli „o rogate” (gwoli ścisłości graficznie pomiędzy znakiem ϕ a ѻ) oznaczało w [[język staropolski|ówczesnym języku]] [[Samogłoska nosowa|samogłoskę nosową]], czyli [[Ǫ]], [[Leszek Moszyński]], ''[http://mbc.malopolska.pl/dlibra/docmetadata?id=18282&from=&dirids=1&ver_id=539101&lp=4&QI=!F7E30B8AF4E1B69118C62164CA596642-3 Traktat ortograficzny Jakuba Parkosza a alfabety słowiańskie]'', [w:] „Język Polski” 1971, nr 2, marzec-kwiecień, s.105/LI2 (wymaga [[DjVu]]).</ref><ref>Tomasz Lisowski, ''[http://www.kwartjez.amu.edu.pl/teksty2010_3-4/Lisowski_2010_3-4.pdf Pisownia polska. Główne fazy rozwoju (propozycja rozdziału podręcznika do nauczania trescitreści historycznojezykowych na studiach I stopnia)]'', „[[Kwartalnik Językoznawczy]]” 2010/3-4 (3-4).</ref> (stąd dzisiaj rekonstruuje się tę formę jako „wąwel” z [[Samogłoska nosowa|nosowym o]], czyli „[[ǫ]]” i zestawia z podobnie brzmiącymi [[wąwóz]], [[wądół]], u [[Aleksander Brückner|Brücknera]] od „wąwał”=wąwóz<ref>Aleksander Brückner, ''Słownik etymologiczny'', Warszawa 1957, s. 597.</ref>, słabość tej teorii tkwi w mało logicznym wywodzeniu nazwy wzgórza, a więc struktury [[Geologia|geologicznej]] wypukłej od [[Niecka|wgłębnej]]).

Według tejże Kroniki wielkopolskiej nazwa Wawel mogła również oznaczać zgrubienie na szyi spowodowane niedoborem jodu w wodzie wywołujące powiększanie tarczycy<ref>„Kronika wielkopolska opowiada, że Krak „zbudował zamek, który dawniej miał imię Wąwel. Wąwel zaś oznacza [[Wole (tarczyca)|nabrzmiałość (tumor)]], którą ludzie mieszkający w górach miewają pod szyją z powodu picia wody.” w: Stanisław Urbańczyk. Nazwy naszych stolic. s. 13.</ref>.

Inni uważają, że owo „wąwel” oznaczało „wyniosłość wśród mokradeł”, którymi otoczone było wzgórze<ref>{{Cytuj książkę |tytuł = Encyklopedia Krakowa| wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN| miejsce = Warszawa – Kraków| rok = 2000| strony = 1033| rozdział = Wawel |isbn = 83-01-13325-2}}</ref>, od „wą” (odpowiednik dzisiejszego „w”) i „wel” (wilgoć, woda) co oznaczało miejsce położone „w wodzie, otoczone wodą”<ref>{{Cytuj|autor = Maria Malec |tytuł = Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski |data = 2003 |isbn = 83-01-13857-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydaw. Naukowe PWN |s = 256–257 |oclc = 749146226 }}</ref>, według [[Stanisław Rospond (językoznawca)|Stanisława Rosponda]] ''wąwel'' = ''[[grąd]]'', tj. „miejsce wyniosłe i suche wśród łąk błotnistych, ostrów oblany wodą” od [[Język prasłowiański|psł.]] ''*vъlь'' = [[Język staropolski|stpl.]] ''wel'', ''wla'' (stąd: [[Wleń]])<ref>Stanisław Rospond, ''Słownik etymologiczny miast i gmin PRL'', Wrocław 1984, s. 166–168, 418.</ref>. Zestawia się tutaj „Wąwel” z nazwami miejscowymi typu [[Wąwelnica]], [[Wąwolnica (powiat puławski)|Wąwolnica]], [[Wąwelno]] jednak nie tłumaczy [[Proces fonetyczny|procesu fonetycznego]], który miałby doprowadzić do przejścia ą → a ([[Jan Długosz]] Wąwolnicę dwukrotnie podaje jako ''Wanwelnycza'', wcześniej w 1325-1327 r. zapisano ''Wanvelnitia''<ref>Kazimierz Rymut, ''Nazwy miast Polski'', Wrocław 1980, s. 258.</ref>, w 1377 r. ''Wanwelnicza'', jeszcze w 1531 r. ''Vanwelnicza'', czyli z [[Proteza (językoznawstwo)|protezą]] samogłoski nosowej w postaci „an”, a brak takich zapisów w stosunku do Wawelu).<br />Dawniej doszukiwano się też genezy nazwy w [[Metoda porównawcza (językoznawstwo)|zgodnościach]] [[Języki bałtyckie|bałto]]-[[Języki słowiańskie|słowiańskich]], [[Język litewski|litewskiemu]] rdzeniu ''au'', ''av'', ''va'', ''avr'', ''var'', ''vavr'', ''babr'', miał odpowiadać [[Język staroruski|ruski]] ''varъ'', polski ''wał'', stąd według [[Mikołaj Akielewicz|Mikołaja Akielewicza]] nazwa wsi Wawr, [[Wawer]] → Wanwoł, Wąwel, Wawel, tj. miejsce obwarowane<ref>Mikołaj Akielewicz, ''[http://www.archive.org/details/gramatykajzykal00akiegoog Gramatyka języka litewskiego: głosownia]'', Poznań 1890, s. 85.</ref>.<br />

* czworokątna budowla z korytarzykiem z przełomu X i XI wieku, o nieznanym przeznaczeniu, być może grobowiec

* {{Cytuj|autor = Antoni Franaszek |tytuł = Wawel |data = 1988 |isbn = 83-213-3448-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo „Arkady” |oclc = 834941818 }}

* {{Cytuj|autor = Jan K Ostrowski; Janusz Podlecki |tytuł = Wawel. Zamek i katedra |data = 1996 |isbn = 83-85204-25-3 |miejsce = Kraków |wydawca = Wydawnictwo Karpaty |oclc = 751200104 }}

* {{Cytuj|autor = [[Ryszard Skowron]]; |tytuł = Wawel. Kronika dziejów |data = 2001 |isbn = 83-88476-05-X |miejsce = Kraków |wydawca = Zamek Królewski na Wawelu |oclc = 749373356 }}