Kuty (obwód iwanofrankiwski): Różnice pomiędzy wersjami

'''Kuty''' ([[język{{w ukraińskijęzyku|uk|ukr.]] ''Кути''}}, [[język{{w ormiańskijęzyku|hy|orm.]] ''Կուտի''}}) (także '''Kuty nad Czeremoszem''') – [[osiedle typu miejskiego]] nad [[Czeremosz]]em, w górzystej okolicy na pograniczu [[Bukowina (kraina historyczna)|Bukowiny]]. Od [[1991]] na [[Ukraina|Ukrainie]], w [[Obwód iwanofrankiwski|obwodzie iwanofrankowskim]], rejonie [[Kosów (obwód iwanofrankiwski)|kosowskim]]. W okresie międzywojennym Kuty słynęły jako miejscowość wypoczynkowa i ośrodek lokalnego rzemiosła artystycznego (tkactwo, hafciarstwo, garncarstwo). W pobliżu znajdują się obfite źródła słone. W [[2006]] miasto liczyło 4272 mieszkańców.

* [[1340]]-[[1772]]1340–1772 w [[ziemia halicka|ziemi halickiej]] [[województwo ruskie|województwa ruskiego]]. Wchodziło wówczas w skład [[Starosta niegrodowy|starostwa niegrodowego]], które według spisów podskarbińskich z [[1770]], składało się z miasta Kuty i wiosek: [[Kuty Stare]], Kobaki, Rybno, Słobódka, Tudiów, Rożen Wielki, Rożen Mały, Roztoki, Białoberezka, Berwinkowa, Chorocowa, Dołhopol, Ilohopol, Hryniowa, Jabłonica, Krasnoiła, Perechresno, Polanki, [[Stebne (obwód iwanofrankiwski)|Stebnie]], Fereskuł i Uścieryki. W roku [[1771]], starostwo to dzierżawiła Ludwika z Mniszchów Potocka (kasztelanowa krakowska). Opłacała z niego [[Kwarta (podatek)|kwarty]] w wysokości 19 104,11 [[złoty polski|złotych polskich]].

* [[1772]]-[[1918]]1772–1918 w [[Królestwo Galicji i Lodomerii|Królestwie Galicji i Lodomerii]] w [[Cesarstwo Austrii|Cesarstwie Austriackim]]. [[1 maja]] [[1782]] r. Kuty (wraz z całym starostwem) przyłączono do powiatu kosowskiego (dóbr [[Kosów (obwód iwanofrankiwski)|Kosowa]] i [[Pistyń|Pistynia]]). W tym okresie, w Kutach (''mieście rządowym'') zamieszkiwało 6476 osób według spisu ludności z [[1857]] r. Parafia rzymskokatolicka i greckokatolicka ''loco''.

* [[1918]]-[[1939]]1918–1939, w czasach [[II Rzeczpospolita|II Rzeczypospolitej]], w [[Powiat kosowski (województwo stanisławowskie)|powiecie kosowskim]], [[Województwo stanisławowskie|województwa stanisławowskiego]]. Miasto na granicy z [[Rumunia|Rumunią]], którą wyznaczała rzeka [[Czeremosz]]. Znane głównie z dwóch epizodów [[kampania wrześniowa|kampanii wrześniowej]]. Tamtejszym mostem przedostały się do Rumunii w dniu 17 września [[1939]] r. polskie władze, obecne z nimi duchowieństwo oraz wojskowi. 20 września tegoż roku w obronie mostu zginął pisarz [[Tadeusz Dołęga-Mostowicz]].

Kuty otrzymały prawa miejskie w r. [[1715]] od króla [[August II Mocny|Augusta II Mocnego]], za sprawą [[Józef Potocki (hetman wielki koronny)|Józefa Potockiego]], kasztelana krakowskiego i wojewody kijowskiego. Wcześniej, wraz z okolicznymi wsiami stanowiły starostwo niegrodowe. Ludność zajmowała się uprawą roli, sadownictwem, kupiectwem, produkcją [[safian]]u, garncarstwem, rękodziełem artystycznym. Do końca XVIII w. były tu warzelnie soli. Od XIX wieku Kuty stały się znanym letniskiem dzięki malowniczemu położeniu nad dużą rzeką, otoczeniu górami (nad miasteczkiem góra Owidiusz), ciepłemu klimatowi i bogactwu owoców, a także dobrej bazie mieszkaniowej (liczne dworki w ogrodach). Corocznie w dniu 13 czerwca odbywały się tu sławne odpusty [[Ormianie w Polsce|ormiańskie]], ściągające [[Ormianie|Ormian]] z Polski, [[Bukowina północna|Bukowiny]], [[Mołdawia|Mołdawii]], a nawet [[Armenia|Armenii]].

[[Plik:Kuty Panorama (BildID 15720424).jpg|mały|lewo|Panorama miasta ok. 1914-181914–1918]]

Żydzi podczas okupacji niemieckiej zostali eksterminowani. Według sowieckich danych zabito 2239-23502239–2350 mieszkańców Kut narodowości żydowskiej<ref name=holokost>''Холокост на территории СССР: Энциклопедия'', Moskwa 2009, {{ISBN|978-5-8243-1296-6}} s. 501</ref>.

* Wzmiankowane w roku [[1469]] jako wioska, należąca do [[Jan Odrowąż ze Sprowy|Jana Odrowąża]].

* W [[1715]] [[Józef Potocki (hetman wielki koronny)|Józef Potocki]], wojewoda i generał ziem kijowskich, wystawił przywilej erekcyjny i ustanowił prawa, które umożliwiły [[Żydzi|Żydom]] swobodne osiedlanie się w Kutach. Według lustracji z [[1765]], w mieście prowadziło działalność gospodarczą 166 [[Polacy|Polaków]] i [[Rusini|Rusinów]], 70 [[Ormianie w Polsce|Ormian]], 124 Żydów i 136 komorników żydowskich. Józef Potocki (mąż wspomnianej Ludwiki) ufundował w Kutach kościół [[Kościół katolicki obrządku ormiańskiego|ormiański]] i cerkiew [[Kościół unicki|unicką]]. Miasto rozwijało się też dzięki kolonii ormiańskiej. Do [[II wojna światowa|II wojny światowej]] było największym skupiskiem [[Ormianie w Polsce|Ormian Polskich]] w II Rzeczypospolitej, którzy trudnili się m.in. handlem i produkcją [[safian]]u i nazywane stąd ''Małą stolicą Ormian Polskich''.

* [[17 września]] [[1939]] roku polski rząd przekroczył granicę z Rumunią.

* [[1 lipca]] [[1941]] zajęcie miasta przez sprzymierzone z Niemcami oddziały węgierskie. Od [[1 sierpnia]] [[1941]] pod okupacją niemiecką<ref name=holokost />.

* [[9 kwietnia]] [[1942]] podczas antyżydowskiej akcji na ulicach miasta [[Einsatzgruppen|Einsatzgruppe „C”]] zabiła (rozstrzelała lub spaliła żywcem) 800-1058800–1058 osób<ref name=holokost />.

* [[15 sierpnia]] [[1942]] (bądź [[9 września]] [[1942]]) Niemcy wysłali pieszo ponad 1000 Żydów z Kut do [[Kołomyja|Kołomyi]] (50 km). Według danych sowieckich rozstrzelano ich potem w lesie [[Szeparówce|szeparówieckim]]<ref name=holokost />.

* W marcu i kwietniu 1944 r. w Kutach partyzanci [[Ukraińska Powstańcza Armia|UPA]] wymordowali ok. 200 polskich Ormian i Polaków. Pod wpływem mordów większość mieszkańców tych narodowości uciekła z Kut<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Isakowicz-Zaleski|imię=Tadeusz |autor link= [[Tadeusz Isakowicz-Zaleski]] |tytuł=Przemilczane ludobójstwo na Kresach|wydawca=Małe Wydawnictwo |miejsce=Kraków|data=2008|strony=148|isbn=978-83-922939-8-9}} [na książce wydrukowany: {{ISBN|978-83-922939-8-3}}]</ref>.

* zabudowa miejska z [[XVIIIXVIII–XIX wiek|XVIII]]-[[XIX wiek]]uwieku,