Gatunek (biologia): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
drobne redakcyjne (Bóg wielką literą - chodzi o Boga w religiach monoteistycznych) |
drobne merytoryczne |
||
Linia 16:
=== Klasyczne formy ===
W [[biologia Arystotelesa|swoim ujęciu biologii]] [[Arystoteles]] użył terminu γένος (génos) oznaczającego „rodzaj”, jak [[ptaki|ptak]] czy [[ryby|ryba]], oraz εἶδος (eidos) określającego „[[Hilemorfizm|formę]]”, jak [[Żurawie (ptaki)|żuraw]], [[Aquila|orzeł]], [[Corvus|kruk]] czy [[Passer|wróbel]] (w obrębie „rodzaju” – ptaka). Choć słowa te przetłumaczono na łacinę jako „rodzaj” i „gatunek”, nie pokrywają się znaczeniowo z [[rodzaj (biologia)|rodzajem]] i gatunkiem w [[Taksonomia linneuszowska|taksonomii linneuszowskiej]]. Ptaki (Aves) są [[gromada (biologia)|gromadą]], żurawie (Gruidae) [[rodzina (biologia)|rodziną]], a kruk (''Corvus'') rodzajem. Każdy z arystotelesowskich „rodzajów” miał pewne [[Własność (filozofia)|własności]] – tak jak ptaki mają pióra, dziób, skrzydła, twardą skorupę [[jajo (biologia)|jaja]] i są stałocieplne. „Rodzaje” konstruowano poprzez szukanie istot mających każdą z tych cech, którą dodatkowo mogły w dowolnym układzie dziedziczyć młode. Arystoteles przekonany był, że wszystkie „rodzaje” i „formy” są wyraźnie zaznaczone i niezmienne. Pogląd ten panował aż do [[renesans]]u{{r|Leroi88}}.
W różnego typu [[taksonomia ludowa|taksonomiach ludowych]] podstawowe wyróżniane taksony często odpowiadają rodzajowi, podczas gdy gatunki są wyróżniane epitetem. Przykłady takich ludowych to „rodzaj” róża i „gatunki” róża biała i róża czerwona{{r|bbr73}} czy „porzeczka” i „porzeczka czarna” oraz „czerwona”. Często jednak również w tym przypadku gatunki są określane nazwą jednoczłonową, np. w polskich taksonomiach ludowych gatunek [[borówka czernica]] rozpoznawany jest jako odrębny gatunek o nazwie, w zależności od regionu, „borówka” lub „jagoda”{{r|ll08}}.
W nowożytnym przyrodoznawstwie pojawiło się podejście [[nominalizm|nominalistyczne]], zgodnie z którym gatunek nie jest realnie istniejącym bytem, a jedynie określeniem pomagającym grupować podobne osobniki. W tym duchu [[Jean-Baptiste de Lamarck]] uważał, że osobniki, krzyżując się między sobą, dają potomstwo o coraz bardziej zatartych różnicach, aż do stopnia, gdy są tak podobne, że się ich nie odróżnia i zalicza do jednego gatunku{{r|lastowski}}.
Linia 41 ⟶ 43:
=== Nazwy zwyczajowe i naukowe ===
Pospolicie używane nazwy organizmów nierzadko mogą być mylące – przykładowo słowo „kot” oznaczać może [[kot domowy|kota domowego]] (''Felis catus'') lub dowolnego innego [[kotowate]]go (Felidae). Innym problemem jest zmienność nazw w zależności od regionu. W różnych częściach [[Ameryka|Ameryki]] [[puma płowa]] (''Puma concolor'') znana jest jako puma, kuguar, ''catamount'', pantera, ''painter'' i lew górski. „Pantera” może jednak oznaczać również [[jaguar amerykański|jaguara amerykańskiego]] (''Panthera onca'') z [[Ameryka Łacińska|Ameryki Łacińskiej]] i [[lampart plamisty|lamparta plamistego]] (''Panthera pardus'') z [[Afryka|Afryki]] i [[Azja|Azji]]. Nazwy naukowe powinny dla odróżnienia być unikatowe i uniwersalne. Składają się z nazwy rodzajowej, jak ''[[Puma]]'', i epitetu gatunkowego, jak ''concolor''{{r|concolor|guard}}. Pełna nazwa naukowa obejmuje również autora i rok pierwszego opisu, jak ''[[szarańcza wędrowna|Locusta migratoria]]'', Linneusz, 1758. Jeśli od pierwszego opisu zaszła zmiana nazwy naukowej nazwisko autora i rok obejmuje się okrągłym nawiasem. Dla przykładu, [[turkawka zwyczajna]] po raz pierwszy wspomniana została przez Linneusza jako ''Columba turtur'', stąd podając obowiązującą nazwę ''Strepropelia turtur'' wspomniane dane należy zapisać: (Linneusz, 1758). Nazwiska autorów bywają zapisywane inaczej lub skracane, jak Karl von Linnaeus → Linnaeus → Linné{{odn|Matile|Tassy|Goujet|s=41}}. W przypadku niektórych grup organizmów lokalne środowiska naukowe publikują wykazy nazw gatunkowych w lokalnym języku utworzone na zasadach zbliżonych do nomenklatury naukowej{{r|rychlik}}.
=== Opisy gatunków ===
Linia 152 ⟶ 154:
W [[mikrobiologia|mikrobiologii]] geny mogą dość swobodnie przemieszczać się nawet między odlegle spokrewnionymi bakteriami, sięgając być może do całej domeny prokariontów. Z tego powodu mikrobiolodzy założyli, że bakterie lub [[archeony]] z sekwencjami genu kodującego podjednostkę rybosomu [[16S rRNA]] bardziej podobnymi, niż w 97% do siebie nawzajem wymagają przeprowadzenia [[hybrydyzacja DNA-DNA|hybrydyzacji DNA-DNA]] dla dalszego ustalenia przynależności{{r|ornot}}. W 2006 zmieniono tę wartość na 98,7%{{r|parameters}}. Sekwencje genu wspomnianej podjednostki mogą, prócz ustalania pokrewieństwa, służyć do identyfikacji samego gatunku pobranej próbki bakterii{{r|bakterie}}.
Hybrydyzacja DNA-DNA jest
Metkowanie genetyczne (ang. ''DNA barcoding'') przedstawiono jako metodą rozróżniania gatunków możliwą do wykorzystania nawet dla osób spoza kręgu specjalistów{{r|whatisdnab}}. Ta biologiczna metka, dosłownie „genetyczny [[kod kreskowy]]”, jest regionem [[Mitochondrialny DNA|mtDNA]], na którym znajduje się gen kodujący [[Oksydaza cytochromu c|oksydazę cytochromu c]]. Baza [[Barcode of Life Data Systems]] (BOLD) zawiera metki genetyczne dla ponad 190 tysięcy gatunków{{r|Ratnasingham|Stoeckle}}. Niektórzy naukowcy, jak Rob DeSalle, zwracają uwagę na konieczność pogodzenia klasycznej taksonomii z metkowaniem (które uznają za błędne określenie) ze względu na inaczej postrzegane granice gatunku{{r|DeSalleEgan2005}}. [[Introgresja]] wskutek działania [[endosymbiont]]ów i innych wektorów może uczynić metkowanie nieskutecznym w identyfikacji gatunku{{r|dnabarcoding}}.
Linia 211 ⟶ 213:
== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name="bbr73">{{Cytuj pismo | autor = Brent Berlin, Dennis E. Breedlove, Peter H. Raven | tytuł = General Principles of Classification and Nomenclature in Folk Biology | czasopismo = American Anthropologist | wydanie = 1 | wolumin = 75 | strony = 214-242 | język = en | data = 1973 | doi = 10.1525/aa.1973.75.1.02a00140}}</ref>
<ref name=ll08>{{Cytuj pismo | autor = Łukasz Łuczaj | tytuł = Problemy taksonomiczne w polskich badaniach etnobotanicznych | czasopismo = Lud | wolumin = 92 | strony = 43-64 | język = pl | data = 2008 | url = http://www.luczaj.com/publikacje/Lud%202008.pdf}}</ref>
<ref name="rychlik">{{Cytuj | autor = Leszek Rychlik | tytuł = Polskie nazewnictwo ssaków świata (Polish names of mammals of the world) | czasopismo = Journal of Mammalogy | wolumin = 97 | numer = 5 | s = 1483–1484 | doi = 10.1093/jmammal/gyw092 | język = en}}</ref>.
<ref name=erwin>{{cytuj pismo | tytuł = How many species of arthropods? Erwin's estimate revised | autor = Frode Ødegaard | czasopismo = Biological Journal of the Linnean Society | wolumin = 71 | wydanie = 4 | rok = 2000 | strony = 583-597}}</ref>
<ref name=nowe2017>Brendan B. Larsen et al, Inordinate Fondness Multiplied and Redistributed: the Number of Species on Earth and the New Pie of Life, The Quarterly Review of Biology (2017)</ref>
| |||