Jan II Kazimierz Waza: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Soutman Constance of Austria in coronation robes.jpg|thumb|left|140px|Portret królowej [[Konstancja Habsburżanka|Konstancji]] autorstwa [[Pieter Claesz. Soutman|Pietera Claesz. Soutmana]]a, ok. [[1624]] r.]]

W okresie swego panowania Jan II Kazimierz Waza musiał się zmagać z trzema groźnymi wrogami. W latach 1648–1649 i 1651–1654 trwała wojna domowa w południowo-wschodniej części Rzeczypospolitej, zwana [[powstanie Chmielnickiego|powstaniem Chmielnickiego]], w którym [[Cerkiew prawosławna|prawosławne]] [[kozacy|kozactwo]] i [[Czerń (ruskie chłopstwo)|ruscy chłopi]] wystąpili przeciwko panowaniu polskiej szlachty [[kościół katolicki|katolickiej]] i walczyli z wojskami koronnymi. Powstanie to, wsparte w 1654 przez [[Rosja|Rosję,]], doprowadziło do wybuchu [[wojna polsko-rosyjska (1654–1667)|wojny polsko-rosyjskiej]] w latach 1654–1667, przerwanej w latach 1656–1660 wybuchem wojny polsko-szwedzkiej (1655–1660, nazwanej „[[potop szwedzki|potopem szwedzkim]]” związanej z [[II wojna północna|II wojną północną]], gdyż prawie cała Rzeczpospolita została wówczas opanowana przez wojska szwedzkie.)

[[Hetman wielki litewski]] [[Janusz Radziwiłł (hetman wielki litewski)|Janusz Radziwiłł]] za swe klęski oskarżał Koronę. Miał pretensje do króla Jana II Kazimierza Wazy, chciał dla Litwy neutralności w wojnie Moskwy przeciwko Rzeczypospolitej. W nowej sytuacji doszło do przymierza polsko-tatarskiego. 29 stycznia 1655 rozegrała się [[Bitwa pod Ochmatowem (1655)|bitwa pod Ochmatowem]] pomiędzy armią polsko-tatarską [[hetman wielki koronny|hetmana wielkiego koronnego]] [[Stanisław Rewera Potocki (hetman)|Stanisława Rewery Potockiego]], a siłami kozacko-rosyjskimi, które wycofały się z pola walki, pozostawiając swe tabory. Tatarzy splądrowali wtedy oraz spalili dziesiątki miast i wsi, biorąc w jasyr dziesiątki tysięcy ludzi. Wiosną 1655 car wznowił działania wojenne, zdobył litewską stolicę [[Wilno]] i, po jej bezwzględnej pacyfikacji, ogłosił się dodatkowo wielkim księciem Litwy, [[Wołyń|Wołynia]] i [[Podole|Podola]]. Jednakże zaraz potem, wobec wystąpienia Szwecji przeciwko Rzeczypospolitej, wojna zakończona została [[rozejm w Niemieży|rozejmem w Niemieży]].

Najazd Szwedów na Rzeczpospolitą w 1655 roku nie spotkał się początkowo z większym oporem i wojska szwedzkie zajęły w krótkim czasie prawie całe terytorium Korony i część Litwy. Prawie wszystkie województwa koronne porzuciły Jana Kazimierza i przeszły na stronę króla Szwecji [[Karol X Gustaw|Karola X Gustawa]]. Król Jan Kazimierz musiał ze swoim dworem opuścić granice Rzeczypospolitej i udał się do [[Głogówek|Głogówka]] w [[Księstwo opolsko-raciborskie|księstwie opolsko-raciborskim]], gdzie przebywał na wygnaniu przez dwa miesiące od października 1655 roku. Król w dniu 20 listopada wydał [[uniwersał opolski]] do narodu, wzywając w nim wszystkie stany do zbrojnego powstania przeciwko Szwedom<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.opole.franciszkanie.pl/?historia-klasztoru,22,,,2| tytuł = Historia klasztoru| data dostępu = 10 kwietnia 2009| autor = | opublikowany = www.opole.franciszkanie.pl | data dostępu = 10 kwietnia 2009}}</ref>. Zwrot w działaniach militarnych nastąpił po obronie [[Jasna Góra|Jasnej Góry]] i zawiązaniu przy królu [[konfederacja tyszowiecka|konfederacji tyszowieckiej]]. Król, pragnąc podziękować za szczęśliwy obrót spraw złożył [[śluby lwowskie]] 1 kwietnia 1656. W dniach od 30 maja do 1 lipca 1656 król wziął udział w oblężeniu [[Warszawa|Warszawy]], dowodził wojskami polskimi w [[Bitwa pod Warszawą (1656)|bitwie pod Warszawą]] (28–30 lipca). W dniach od 24 czerwca do 23 sierpnia 1657 uczestniczył w oblężeniu [[Kraków|Krakowa]], a od 26 września do 23 grudnia dowodził oblężeniem [[Toruń|Torunia]]. W 1657 zbliżył się do [[Francja|Francji]], mając nadzieję na jej mediację w konflikcie polsko-szwedzkim. Na sejmie 1658 poparł uchwałę, mocą której z Rzeczypospolitej zostali wygnani [[Bracia polscy|arianie]].

Na [[Ukraina (Naddnieprze)|Ukrainie Naddnieprzańskiej]], po śmierci Chmielnickiego w 1657 roku, zawarta została przez hetmana [[Iwan Wyhowski|Iwana Wyhowskiego]] i starszyznę kozacką [[Unia hadziacka|Unia Hadziacka]] 1658, która stanowiła [[Księstwo Ruskie]] jako trzeci człon w ramach Rzeczypospolitej i dawała [[prawosławie|prawosławiu]] równe prawa z [[Kościół łaciński|Kościołem rzymskokatolickim]]. Zaprzysiężona przez króla i zatwierdzona przez sejm w 1659 roku. Nie została jednak zrealizowana wobec inspirowanego przez [[Carstwo Rosyjskie|Moskwę]] powstania kozackiego, obalenia [[Iwan Wyhowski|Iwana Wyhowskiego]] i wznowienia wojny rosyjsko-polskiej w 1660 roku. Zaprawione w bojach ze Szwedami wojska [[Stefan Czarniecki|Stefana Czarnieckiego]] i [[hetman polny koronny|hetmana polnego koronnego]] [[Jerzy Sebastian Lubomirski|Jerzego Sebastiana Lubomirskiego]] wspierane przez ordę tatarską [[Mehmed IV Girej|Mehmeda Gireja]] wyparły Rosjan z terenów Rzeczypospolitej do linii [[Dniepr]]u. Potem wojna prowadzona była ze zmiennym szczęściem, w latach 1663–1664 Jan II Kazimierz Waza zorganizował nawet nową [[wojna polsko-rosyjska (1654–1667)#Wyprawa zadnieprzańska Jana Kazimierza 1663-1664|wyprawę moskiewską (wyprawa zadnieprzańska)]], jednakże nie przyniosła ona rezultatów.

Jan II Kazimierz Waza zrzekł się korony 16 września 1668<ref>Volumina Legum, vol. IV, fol. 1016.</ref>, a 30 kwietnia 1669 wyjechał do Francji, gdzie uzyskał niezwykle dochodowe opactwo [[Saint-Germain-des-Prés (opactwo)|Saint-Germain-des-Prés]], którego został 76. [[opat]]em. Zmarł cztery lata po abdykacji -– 16 grudnia 1672. Podobno przyczyną zgonu był atak [[Udar mózgu|apopleksji]], jakiego doznał po otrzymaniu wiadomości o upadku [[Kamieniec Podolski|Kamieńca Podolskiego]]. [[31 stycznia]] 1676 został pochowany w [[bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie|katedrze wawelskiej]], jego serce znajduje się w kościele Saint-Germain-des-Prés w [[Paryż]]u.

| colspan="2"| [[Maria Anna Bawarska (1551-16081551–1608)|Maria Anna<br />Wittelsbach]]<br />ur. 21 III 1551<br />zm. 29 IV 1608

* W 1886 roku Jana KaziemierzaKazimierza w swojej powieści historycznej ''[[Boży gniew]]'' opisał polski autor [[Józef Ignacy Kraszewski]]{{odn|Józef Ignacy Kraszewski|1975}}.

{{Wikiźródła|Listy Jana Kazimierza do Maryi Ludwiki z lat 1663-16651663–1665}}

* {{cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski|imię= Tadeusz|autor link= Tadeusz Wasilewski|tytuł= Jan Kazimierz|rok= 1985|miesiąc= |wydawca= |miejsce= Warszawa|isbn= 83-00-00962-0|rozdział=}}

* [[Stefania Ochmann-Staniszewska]], ''Sejmy z lat 1661–1662. Przegrana batalia o reformy ustroju Rzeczypospolitej'', Wrocław 1977

* Stefania Ochmann-Staniszewska, ''Sejm koronacyjny Jana Kazimierza w 1649 r.'', Wyd. UWr, Wrocław 1985

* Stefania Ochmann-Staniszewska, ''Dynastia Wazów w Polsce'', Wyd. PWN, Warszawa 2006

* ''Pisma polityczne z czasów Jana Kazimierza Wazy 1648–1668. Publicystyka, eksorbitancje, projekty, memoriały'', wyd. Stefania Ochmann-Staniszewska, t. 2, (''(1661–1664)''), Wrocław–Warszawa 1953

* [[Mirosław Nagielski]], ''Rokosz Jerzego Lubomirskiego w 1665 roku'', Warszawa 1994

* Mirosław Nagielski, ''Druga wojna domowa w Polsce. z dziejów polityczno-wojskowych Rzeczypospolitej u schyłku rządów Jana Kazimierza Wazy'', 2011

* {{Cytuj książkę | nazwisko = Józef Ignacy Kraszewski| tytuł = Boży gniew| wydawca = Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza| miejsce = Warszawa|rok = 1975|odn=tak}}

* Eugeniusz Janas, ''Związek Święcony 1661–1663. Dzieje i ideologia'', Wrocław 1999

* [[Andrzej Rachuba]], ''Konfederacja Kmicicowska i Związek Braterski wojska litewskiego w latach 1660–1663'', Warszawa 1989

* [[Adam Kersten]], ''Hieronim Radziejowski, Studium władzy i opozycji'', Warszawa 1988

* Bobiatyński K., ''Od Smoleńska do Wilna, wojna Rzeczypospolitej z Moskwą 1654–1655'', Zabrze: „Inforteditions”, 2004, ISBN 83-89943-00-X, [[Online Computer Library Center|OCLC]] 830628927.

* [[Leszek Podhorodecki]], ''Wazowie w Polsce'', Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1985, ISBN 83-205-3639-1, [[Online Computer Library Center|OCLC]] 830182542.

* [[Wawrzyniec Jan Rudawski]], ''Historia polska od śmierci Władysława IV aż do pokoju oliwskiego przez szlachcica polskiego, kanonika katedry ołomunieckiej i radcy Jego Cesarskiej Mości Arcyksięcia austriackiego Leopolda Wilhelma'', przekł. i oprac. W. Spasowicz, T. II, Petersburg-Mohylew 1855.

[[Kategoria:Jan II Kazimierz Waza|! ]]