Miasteczko (urbanizacja): Różnice pomiędzy wersjami

Określenie ''miasto'' na terenie [[Galicja (Europa Środkowa)|Galicji]] (województwa [[województwo krakowskie (II Rzeczpospolita)|krakowskie]], [[województwo lwowskie|lwowskie]], [[województwo stanisławowskie|stanisławowskie]] i [[województwo tarnopolskie|tarnopolskie]]) nie było jednoznaczne. Mogło odnosić się wyłącznie do charakteru prawnego miejscowości (a więc typu jednostki administracyjnej), co nie znaczyło automatycznie, że „miasto administracyjne” faktycznie posiadało [[prawa miejskie]]. Mimo że większość miast prawnych prawa miejskie posiadała, wiele z nich miało zaledwie ''prawa miasteczka'' a niektóre miasta były wręcz [[wieś|wsiami]]<ref name=skorowidz>Według publikacji: ''Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XV – Województwo Tarnopolskie'', Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923.</ref>. Wreszcie, niektóre miejscowości posiadały w nazwie wyraz ''Miasto'' – pisany wielką literą – mimo braku praw miejskich (np. [[Pruchnik|Pruchnik Miasto]], [[Waręż|Waręż Miasto]], [[Tartaków|Tartaków Miasto]]). Wyraz ten stanowił integralną część nazwy miejscowości (choć nie przesądzał bynajmniej jej charakteru topograficznego) w celu odróżnienia jej od innej, topograficznie wiejskiej, miejscowości o identycznej nazwie w tej samej okolicy (np. Pruchnik-Wieś, Waręż-Wieś, Tartaków-Wieś)<ref name=skorowidzlwowski>Według publikacji: ''Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej.'' – TomT. XIII –: Województwo Lwowskie'',. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.</ref><ref name=grossman>Grossman, Henryk (1925). Struktura społeczna i gospodarcza Ks. Warszawskiego na podstawie spisów 1809-1810 roku. „Kwartalnik Statystyczny”, T.II, 1925, z. 1, s. 1–108.</ref>.

[[13 lipca]] [[1933]] roku weszła w życie ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego, stanowiąca ''znoszenie miast o liczbie mieszkańców niższej niż 3000'' w drodze rozporządzeń Rady Ministrów, a większych miast w drodze ustawodawczej<ref>Ustawa z dnia [[23 marca]] [[1933]] r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorjalnego ({{Dziennik Ustaw|1933|35|294}}, Art. 33).</ref>. Ustawa z [[3 lipca]] [[1896 roku]] przestała obowiązywać w ciągu roku od wejścia w życie ustawy (czyli do lipca 1934), przez co '''40 miast''' i '''66 miasteczek''' (w rozumieniu reformy z 1784) rządzących się ustawą z 1896 roku i liczących w chwili reformy powyżej 3000 mieszkańców zostało podniesionych '''automatycznie''' do rangi miast objętych ustawą z 1889 roku<ref name=mielcarek>{{cytuj książkę|nazwisko=Mielcarek |imię=Adam Janusz|tytuł=Podziały terytorialno-administracyjne II Rzeczypospolitej w zakresie administracji zespolonej|wydawca=Wydawnictwo Neriton|miejsce=Warszawa|data=2008}}</ref>:

* '''66 gmin miejskich na prawach miasteczek''' podniesione do rzędu miast: [[Andrychów]], [[Barysz]], [[Błażowa]], [[Bohorodczany]], [[Bołszowce]], [[Borszczów]], [[Brzesko]], [[Buczacz]], [[Budzanów]], [[Bursztyn (miasto)|Bursztyn]], [[Chodorów]], [[Chrzanów]], [[Chyrów]], [[Dąbrowa Tarnowska|Dąbrowa]], [[Delatyn]], [[Gliniany (Ukraina)|Gliniany]], [[Grzymałów (Ukraina)|Grzymałów]], [[Horodenka]], [[Kałusz]], [[Kolbuszowa]], [[Kopyczyńce]], [[Kosów (obwód iwanofrankiwski)|Kosów Huculski]], [[Kozowa]], [[Kulików (rejon żółkiewski)|Kulików]], [[Leżajsk]], [[Łańcut]], [[Łopatyn]], [[Maków Podhalański]], [[Mielec]], [[Mikołajów (rejon mikołajowski)|Mikołajów]], [[Monasterzyska]], [[Mosty Wielkie]], [[Nadwórna]], [[Niemirów (obwód lwowski)|Niemirów Lwowski]], [[Niepołomice]], [[Ottynia]] (gmina miejska od [[1 kwietnia]] [[1928]]<ref name=autonazwa1>{{Dziennik Ustaw|1928|17|138}}.</ref>), [[Peczeniżyn]], [[Piwniczna-Zdrój|Piwniczna]], [[Podhajce]], [[Podwołoczyska]], [[Przemyślany]], [[Radziechów (miasto)|Radziechów]], [[Rawa Ruska]], [[Rozdół]], [[Rozwadów (Stalowa Wola)|Rozwadów]], [[Rożniatów (Ukraina)|Rożniatów]], [[Rudki (Ukraina)|Rudki]], [[Rudnik nad Sanem|Rudnik]], [[Sasów]], [[Skała Podolska|Skała]], [[Skałat]], [[Skole]], [[Sokołów Małopolski|Sokołów]], [[Stary Sącz]], [[Strzyżów]], [[Sucha Beskidzka|Sucha]], [[Tarnobrzeg]], [[Tłumacz (miasto)|Tłumacz]], [[Trzebinia]] (gmina miejska od [[27 kwietnia]] [[1931]]<ref>{{Dziennik Ustaw|1931|39|304}}.</ref>), [[Turka (obwód lwowski)|Turka]], [[Tyczyn]], [[Uhnów]], [[Ustrzyki Dolne]], [[Zabłotów]], [[Załoźce]], [[Zborów]] i [[Żurawno|Żórawno]]<ref name=karpiniec /><ref name=mielcarek /><ref name="Cieszyński 1925" /><ref>''Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej.'' T. XIII : Województwo Lwowskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1924.</ref><ref>''Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej.'' T. XIV : Województwo Stanisławowskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1924.</ref><ref name="Województwo Tarnopolskie 1923">''Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej.'' T. XV : Województwo Tarnopolskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 19251923.</ref><ref>{{Dziennik Ustaw|1933|35|294}}.</ref><ref name="tysiąclecie">''Miasta polskie w Tysiącleciu'', przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków, 1965–1967.</ref><ref name=geokraj>''Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski'',. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, wydanie czwarte, uzupełnione ({{ISBN|83-01-12677-9}}).</ref><ref name=gawryszewski>{{cytuj książkę |nazwisko = Gawryszewski |imię = Andrzej |tytuł = Ludność Polski w XX wieku (rozdział II –: Terytorium i podział administracyjny) |wydawca = Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania |miejsce = |rok = 2005}}</ref><ref>''Zmiany administracyjne miast i osiedli.'' Warszawa, 1964.</ref>

Według założeń reformy, 31 gmin miejskich będących miastami/miasteczkami rządzącymi się ustawą z 1896 roku i liczących w 1933 roku mniej niż 3000 mieszkańców, a także 8 (9<ref name=jaworzno>W {{Dziennik Ustaw|1933|81|596}} [[Jaworzno]] traktowane jest jako wieś (gmina), natomiast Skorowidz Miejscowości woj. krakowskiego z 1921 traktuje je jako miasteczko podlegające ustawie z 1896 roku, a serwis internetowy Miasta Jaworzno wspomina o statusie miasta obowiązującym od [[21 września]] [[1901]] ([http://web.archive.org/web/20110712064456/http://www.jaworzno.pl/nasze-miasto/historia/historia-miasta.pdf str. 9]).</ref>) gmin miejskich będących wsiami (niezależnie od liczby ludności) zostałyby według nowego prawa przekształcone w gminy wiejskie. Jednakże '''indywidualnymi rozporządzeniami''' za miasta uznano wszystkie wsie stanowiące gminy miejskie ([[Borysław]]<ref>{{Dziennik Ustaw|1933|62|467}}.</ref>, [[Nisko]]<ref>{{Dziennik Ustaw|1933|81|594}}.</ref>, [[Winniki (miasto)|Winniki]]<ref>{{Dziennik Ustaw|1933|81|595}}.</ref> [[Jaworzno]]<ref name=jaworzno /><ref name="Dziennik Ustaw|1933|81|596">{{Dziennik Ustaw|1933|81|596}}.</ref>, [[Krynica-Zdrój|Krynica]], [[Krzeszowice]], [[Szczakowa]] i [[Zakopane]]<ref name="Dziennik Ustaw|1933|81|596" />), a także '''2 najmniejsze gminy miejskie na prawach miast''' (zmiana ustawy z 1896 na 1889) i '''20 najmniejszych gmin miejskich na prawach miasteczek''':

Tym samym, '''11 miasteczek''' (a także wieś [[Czarny Dunajec (wieś)|Czarny Dunajec]]) stanowiących dotychczas odrębne '''[[gmina miejska|gminy miejskie]]''' utraciło ''automatycznie'' status miast<ref>Na podstawie ''Skorowidzów miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej:.'' TomT. XII –: Województwo Krakowskie i Śląsk Cieszyński, TomT. XIII –: Województwo Lwowskie, TomT. XIV –: Województwo Stanisławowskie, TomT. XV –: Województwo Tarnopolskie,. Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923-1925.</ref>:

Nie tylko miasteczka stanowiące gminy miejskie (w więc miasta formalne) zostały dotknięte reformą; także '''114 miasteczek''' stanowiących dotychczas '''[[gmina wiejska|gminy wiejskie]]''' (wówczas były to tzw. gminy jednostkowe, a więc w praktyce utożsamione z jedną miejscowością)<ref name="Cieszyński 1925" /><ref name="Województwo Tarnopolskie 1923" /><ref>''Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej.'' – TomT. XIII –: Województwo Lwowskie,. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.</ref><ref>''Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej.'' – TomT. XIV –: Województwo Stanisławowskie,. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.</ref> utraciło '''automatycznie''' ''formalny'' status miasteczek (w tym 8 tzw. [[gmina wiejska o miejskich uprawnieniach finansowych|gmin wiejskich o miejskich uprawnieniach finansowych]], wyszczególnionych poniżej znakiem '''ʘ'''):

Ponadto w związku z omawianą reformą status miast (w sensie historycznym) automatycznie utraciło także '''14 [[gmina wiejska|gmin wiejskich]]''', które niejednak '''posiadały [[prawa miejskie]]'''. Mimo nikłych rozmiarów i morfologicznych podobieństw ''nie były'' one miasteczkami, lecz ''miastami'' z punktu widzeniu historii, chociaż nie pełniły one już miejskich funkcji administracyjnych. Przez to utrata praw miejskich była dla nich zmianą głównie prestiżową, nie formalną. Były to<ref>Na podstawie ''Skorowidzów miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej:.'' TomT. XII –: Województwo Krakowskie i Śląsk Cieszyński, TomT. XIII –: Województwo Lwowskie, TomT. XIV –: Województwo Stanisławowskie, Tom XV – Województwo Tarnopolskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923-1925.</ref>: