|
Pierwsza wzmianka o Olsztynku pochodzi z 1351, a [[prawa miejskie]] nadane zostały przez wielkiego mistrza [[Winrich von Kniprode|Winricha von Kniprode]] w 1359 roku. Miasto założono na planie zbliżonym do wielu innych miast krzyżackich. Centralnym punktem był obszerny rynek z kościołem i ratuszem, od którego wychodziły dwie, prostopadłe ulice. Miasto było obwiedzione murami miejskimi o długości 245 × 170 m i wysokości ok. 10 m, znajdowały się w nich dwie bramy - Wysoka zw. Niemiecką i Nidzicka zw. Polską. Ludność pod koniec średniowiecza liczyła ok. 450 mieszkańców.
[[Plik:Olsztynek - pomnik Mrongowiusza (02).jpg|thumb|left|210px|Pomnik [[Krzysztof Celestyn Mrongovius|Mrongowiusza]] przy rynku]]
W 1410 [[Zamek w Olsztynku|zamek]] opanowali mieszczanie, którzy uznali władzę króla polskiego, w 1414 w czasie [[wojna głodowa|wojny głodowej]] miasto ucierpiało od wojsk polskich. W 1440 Olsztynek przystąpił do antykrzyżackiego [[Związek Pruski|Związku Pruskiego]], mimo tego w 1466 na mocy [[Pokójpokój toruński (1466)|traktatu toruńskiego]] został przyznany Krzyżakom. Dopiero w czasie [[Wojnawojna polsko-krzyżacka (1519–1521)|wojny polsko-krzyżackiej]] w 1520 Olsztynek został zdobyty przez wojska polskie, a [[hetman wielki koronny]] [[Mikołaj Firlej (zm. 1526)|Mikołaj Firlej]] potwierdził przywileje miasta. Od 1525 w granicach [[Prusy Książęce|Prus Książęcych]], w 1530 istniał tu polski kościół, przy którym działali wybitni protestanci. Podczas [[Wojna polsko-szwedzka (1626–1629)|wojny polsko-szwedzkiej]] w 1628 w mieście stacjonowały polskie oddziały walczące z armią [[Gustaw II Adolf|Gustawa Adolfa]]. W 1656 miasto splądrowały wojska szwedzkie, a rok później spalili je [[Tatarzy]], kolejny wielki pożar miał miejsce w 1685. Olsztynek znalazł się wówczas w granicach Brandenburgii, zaś od 1701 w państwie pruskim. W 1708 wybucha epidemia dżumy, która dziesiątkuje liczbę mieszkańców, w ciągu roku umiera prawie połowa z nich. Miasto w 1740 miało 728 mieszkańców, a w 1811 778 mieszkańców. Od 1752 miasto należało do powiatu morąskiego, w 1764 urodził się tutaj [[Krzysztof Celestyn Mrongovius|Krzysztof Celestyn Mrongowiusz]], wybitny filolog i badacz polskości. W 1807 podczas wyprawy Napoleona na Rosję w mieście stacjonował marszałek Michel Ney. W 1818 Olsztynek został przyłączony do powiatu ostródzkiego. Od 1854 przez czternaście lat dyrektorem gimnazjum miejskiego był [[Max Toeppen]], jednym z absolwentów tej szkoły był [[Emil Adolf von Behring]], tu w 1870 maturę zdał [[Hieronim Derdowski]]. Olsztynek w 1887 otrzymał połączenie kolejowe z [[Olsztyn]]em, rok później z [[Działdowo|Działdowem]], a w 1894 z [[Ostróda|Ostródą]] (od 1945 linia nie istnieje). Podczas I wojny światowej miasto zajęły wojska rosyjskie, w wyniku prowadzonych walk ([[bitwa pod Tannenbergiem]]) znacznie uszkodzono zabudowę i infrastrukturę miejską (ok. 70%).
W latach 1927–1945 w pobliżu miasta znajdował się ogromny monument upamiętniający [[Bitwa pod Tannenbergiem|bitwę pod Tannenbergiem]] – tzw. [[Mauzoleum Hindenburga|Tannenberg-Denkmal]]. W roku 1934 spoczęły w nim doczesne szczątki prezydenta [[Rzesza|Rzeszy]] [[Paul von Hindenburg|Paula von Hindenburga]], w pogrzebie uczestniczyło prawie pół miliona Niemców<ref name="mapa2007">Piotr Skurzyński "Warmia„Warmia, Mazury, Suwalszczyzna"Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 {{ISBN|83-7200-631-8}} s. 228</ref>.
W okresie od października 1939 do 1945 w mieście zlokalizowany był niemiecki obóz jeniecki [[Stalag I B|Stalag IB ''Hohenstein'']]. W 1945 Olsztynek został znacznie zniszczony przez wojska sowieckie (30% zabudowy mieszkaniowej i 25% budynków przemysłowych), podobny los spotkał Tannenberg-Denkmal, który został wysadzony przez wojska niemieckie, a po wojnie jego resztki całkowicie usunięto (do dziś na Rynku stoi monumentalny, granitowy lew pochodzący z tego miejsca). W 1945 Olsztynek znalazł się w granicach Polski.
== Honorowi obywatele ==
* '''2004:''': Tadeusz Kufel – muzealnik; Krzysztof Pawiński – przedsiębiorca; Steffen Blau - członek Rady Związku Gmin Walkenried; Uve Kuschel – niemiecki działacz charytatywny; Christian Meyl – niemiecki działacz charytatywny; Hubertus Schütte – niemiecki działacz samorządowy; Karl-Heinz Woyda – niemiecki funkcjonariusz straży pożarnej i działacz charytatywny.
* '''2009:''': [[Erwin Kruk]] – pisarz, poeta i dziennikarz.
* '''2014:''': [[Irena Petryna]] – nauczycielka, działaczka samorządowa, posłanka II kadencji Sejmu RP; Kazimierz Kujawa – przedsiębiorca; Ryszard Ziemblicki – działacz samorządowy, leśnik; Jan Nilsson – szwedzki działacz samorządowy; Bernard i Lucienne Moreau – działacze na rzecz współpracy polsko-francuskiej<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.olsztynek.pl/strona-2458-slawni_i_niezwykli_ludzie_olsztynka.html | tytuł = Honorowi Obywatele Olsztynka | opublikowany = olsztynek.pl | data = 10 lutego 2017 | data dostępu = 2017-04-08}}</ref>.
== Struktury wyznaniowe ==
| 