Wikipedia

Król Roger (opera): Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Nie podano opisu zmian
Poprawa Char. znacz i streszczenia.
Linia 35:
 
=== ''Król Roger'' w Polsce ===
Prapremiera miała miejsce w [[Warszawa|Warszawie]] 19 czerwca 1926 roku. Rolę tytułową kreował [[Eugeniusz Mossakowski]], partię królowej Roksany zaśpiewała siostra kompozytora, [[Stanisława Korwin-Szymanowska]], dyrygował [[Emil Młynarski]]. Recenzje były bardzo pozytywne<ref>{{Cytuj |tytuł = Król Roger (Pasterz). Opera w 3 aktach op. 46 {{!}} Karol Szymanowski |data dostępu = 2018-07-24 |opublikowany = www.karolszymanowski.pl |url = http://www.karolszymanowski.pl/filmy-i-muzyka/utwory-sceniczne/krol-roger-pasterz-opera-w-3-aktach-op-46/ |język = pl-PL}}</ref>, choć dzieło nie zdobyło trwałego powodzenia. Po wojnie po raz pierwszy wystawiono ''Króla Rogera'' dopiero w 1965 r, na otwarcie nowego gmachu [[Teatr Wielki w Warszawie|Teatru Wielkiego]], ''Króla Rogera'' (pod dyrekcją [[Mieczysław Mierzejewski|Mieczysława Mierzejewskiego]] i w reżyserii Bronisława Horowicza, ze scenografią [[Otto Axer|Otto Axera]])<ref>{{Cytuj |tytuł = Obiekty - Archiwum Teatr Wielki |data dostępu = 2018-07-23 |opublikowany = archiwum.teatrwielki.pl |url = https://archiwum.teatrwielki.pl/baza/-/o/krol-roger-23-11-1965/41433/20181 |język = pl-PL}}</ref> zaprezentowano obok ''[[Halka (opera)|Halki]]'' i ''[[Straszny dwór|Strasznego dworu]]'' [[Stanisław Moniuszko|Stanisława Moniuszki]]. W roli tytułowej wystąpił [[Andrzej Hiolski]].<sup><nowiki/></sup><sup><nowiki/></sup><sup><nowiki/></sup><sup><nowiki/></sup>W latach 70. i 80. XX wieku dzieło zaczęto wystawiać częściej<ref>{{Cytuj |autor = Encyklopedia teatru polskiego |tytuł = Król Roger |data dostępu = 2018-07-24 |opublikowany = Encyklopedia teatru polskiego |url = http://encyklopediateatru.pl/sztuki/5450/krol-roger |język = pl}}</ref>: m. in. : 1974: Gdańsk (dyr. [[Zbigniew Chwedczuk]], reż. [[Stanisław Hebanowski (reżyser)|Stanisław Hebanowski]], 1974, wówczas Opera i Filharmonia Bałtycka), 1976: Kraków (dyr. [[Robert Satanowski]], reż. [[Maciej Prus]]) 1979: Poznań (dyr. [[Wojciech Michniewski]], reż. Maciej Prus), 1980: Bytom (dyr. [[Napoleon Siess]], reż. [[Ludwik René]]), 1982: Wrocław (dyr. Marek Tracz, reż. [[Eugeniusz Korin]]) oraz 1983: Teatr Wielki w Warszawie (dyr. Robert Satanowski, reż. [[Andrzej Kreütz-Majewski]] wznowienie 1986 w reż. [[Laco Adamík|Laco Adamika]]), to przedstawienie prezentowano podczas tournée w Niemczech. <sup><nowiki/></sup><sup><nowiki/></sup><sup><nowiki/></sup><sup><nowiki/></sup>Następne polskie inscenizacje to dopiero początek XX wieku: Warszawa: 2000 (dyr. [[Jacek Kaspszyk]]), Wrocław 2007: (dyr. [[Ewa Michnik]]), obie produkcje w reż. [[Mariusz Treliński|Mariusza Trelińskiego]]), ponownie Warszawa: 2011 (dyr. Jacek Kaspszyk, reż. David Pountney) oraz Kraków (dyr. [[Łukasz Borowicz]], reż. [[Michał Znaniecki]]).
 
Następne polskie inscenizacje to dopiero początek XX wieku: Warszawa: 2000 (dyr. [[Jacek Kaspszyk]]), Wrocław 2007: (dyr. [[Ewa Michnik]]), obie produkcje w reż. [[Mariusz Treliński|Mariusza Trelińskiego]]), ponownie Warszawa: 2011 (dyr. Jacek Kaspszyk, reż. David Pountney) oraz Kraków (dyr. [[Łukasz Borowicz]], reż. [[Michał Znaniecki]]).
 
=== ''Król Roger'' za granicą ===
Linia 46 ⟶ 44:
Od roku Szymanowskiego (2007) zauważono wzrost zainteresowania ''Królem Rogerem<sup>[<nowiki/>[[Pomoc:Przypisy|potrzebny przypis]]]</sup>''. W 2005 roku ''Król Roger'' został wystawiony w [[Palermo]] (Teatro Massimo), w 2008 roku w [[Nowy Jork|Nowym Jorku]] (Bard Summer Scape Festival w Annandale-on-Hudson) i [[Edynburg]]u ([[Edinburgh Festival]], orkiestrą [[Teatr Maryjski|Teatru Maryjskiego]] dyrygował [[Walerij Giergijew]]), w 2009 roku [[Bonn]] ([[Theater Bonn]]), [[Petersburg]]u ([[Teatr Maryński|Teatr Maryjski]]), [[Barcelona|Barcelonie]] ([[Gran Teatre del Liceu]]) i [[Bregencja|Bregencji]] (podczas [[Bregenz Festival]], reż. David Pountney). Kontrowersyjną<ref>Por. [http://www.lemonde.fr/culture/article/2009/06/19/a-l-opera-bastille-le-roi-roger-gache-par-une-mise-en-scene-sous-acide_1208931_3246.html ''Le Monde'' z 19.06.09], [http://wyborcza.pl/1,75475,6738460,Triumf_i_kleska__czyli__Krol_Roger__w_Paryzu.html „Gazeta Wyborcza” z 2009-06-20].</ref> inscenizację przygotował [[Krzysztof Warlikowski]] w paryskiej [[Opéra Bastille|Opera Bastille]] (pod dyrekcją [[Kazushi Ono]],z udziałem [[Mariusz Kwiecień|Mariusza Kwietnia]] i [[Olga Pasiecznik|Olgi Pasiecznik]], 2009), przedstawienie transmitowane poprzez telewizję [[Arte]] i [[Radio France Culture]].
 
''<sup><nowiki/></sup><sup><nowiki/></sup>''▼
Mariusz Kwiecień wystąpił także w produkcjach w [[Santa Fe (miasto w Argentynie)|Santa Fe]] (2012), [[Bilbao]] (2012, dyr. Łukasz Borowicz, reż. Michał Znaniecki, śpiewali również Iano Tamar i Jose Luis Sola), [[Royal Opera House]] w Londynie (2015, dyrygował Antonio Pappano, reżyserował Kasper Holten, przedstawienie wydane zostało na DVD). W roku 2017 tę produkcję zaprezentowano w [[Australia|Australii]]: [[Sydney]] i [[Melbourne]], śpiewali Michael Honeyman (Roger), Lorina Gore (Roksana) i Saimir Pirgu (Pasterz).▼
 
▲Mariusz Kwiecień wystąpił także w produkcjach w [[Santa Fe (miasto w Argentynie)|Santa Fe]] (2012), [[Bilbao]] (2012, dyr. Łukasz Borowicz, reż. Michał Znaniecki, śpiewali również Iano Tamar i Jose Luis Sola), [[Royal Opera House]] w Londynie (2015, dyrygował Antonio Pappano, reżyserował Kasper Holten, przedstawienie wydane zostało na DVD). W roku 2017 tę produkcję zaprezentowano w [[Australia|Australii]]: [[Sydney]] i [[Melbourne]], śpiewali Michael Honeyman (Roger), Lorina Gore (Roksana) i [[Saimir Pirgu]] (Pasterz).
▲''<sup><nowiki/></sup>''
 
Wielokrotnie prezentowano dzieło na estradzie koncertowej, m. in. ([[Radio France]], 1996: [[Wojciech Drabowicz]], [[Zofia Kilanowicz]], [[Ryszard Minkiewicz]]), [[The Proms]] w Londynie (1998), Teatro Chatelet w Paryżu (2003).
 
14 kwietnia 2013 po raz pierwszy zaprezentowano (wykonanie koncertowe) na Amazońskim Festiwalu Operowym w [[Manaus]] w [[Brazylia|Brazylii]], w [[Teatro de Amazonas]], partię tytułową wykonał [[Marcin Bronikowski]]<ref>[http://www.brasilia.msz.gov.pl/pl/ strona Ambasady RP w Brazylii].</ref>.
Linia 57 ⟶ 55:
 
== Opinie ==
Wielu znawców tej opery nazywa ją ''wielkim odkryciem współczesności'' i ''niedocenioną operą<sup>[<nowiki/>[[Pomoc:Przypisy|potrzebny przypis]]]</sup>''.

[[Józef Kański]] pisał:

''Trudna w percepcji muzyka tych dzieł [''Hagith'' i ''Króla Rogera''] nie pozwala wielu odbiorcom, a nawet wykonawcom ocenić w pełni ich wartości, w Królu Rogerze znacznie wyższych niż w młodzieńczej Hagith. (...) Król Roger jest operą niezwykłą. Niezwykły był już sam poczęty w wyobraźni kompozytora i z mistrzostwem przez Jarosława Iwaszkiewicza zrealizowany pomysł libretta, które czyniąc miejscem akcji średniowieczną Sycylię, splata atmosferę surowego ascetyzmu wczesnego chrześcijaństwa z barwnym i tajemniczym światem kultury arabsko-bizantyjskiej oraz z kultem wysublimowanego erotyzmu i radości życia (...)''{{r|Kański}}.
 
== Charakterystyka znaczeniowa ==
{{dopracować|sekcja|styl=2015-09|wyrażenia zwodnicze=2015-09}}[[Plik:Titian Bacchus and Ariadne.jpg|mały|300px|[[Tycjan]] „Bachanalia”]]
W operze obecny jest mit [[Dionizos]]a i [[Apollo (mitologia)|Apollina]]<ref name=":0" />. Król jest personifikacją Apolla, Pasterz symbolizuje Dionizosa, jest burzycielem kosmosu. Apollo to pierwiastek dobra i stałości ([[Swaróg]], [[Archanioł Gabriel|Gabriel]], [[Brahman]]), Dionizos - pierwiastek szału i niszczenia ([[Weles]], [[Lucyfer]], [[Śiwa]]).
W operze obecny jest mit [[Dionizos]]a i [[Apollo (mitologia)|Apollina]]<ref name=":0" />. Apollo jest personifikacją króla Rogera, reprezentuje stałość rzeczywistości i poznawalny jest tylko przez kontrast z Dionizosem. Dionizos – archetyp Pasterza („Pasterz” to także pierwotny tytuł libretta), jest burzycielem kosmosu. Można więc uznać Apolla za pierwiastek dobra i stałości ([[Swaróg]], [[Archanioł Gabriel|Gabriel]], [[Brahman]]), a Dionizosa za pierwiastek szału i burzenia ([[Weles]], [[Lucyfer]], [[Śiwa]]). Opera posiada osobliwy immanentny ruch ekspresji podobny do ''[[Dziady (dramat)|Dziadów]]'' [[Adam Mickiewicz|Mickiewicza]] (wśród znawców literatury występuje pojęcie „arcydzieła w ruchu” opisujące przypadek ''Dziadów''). Ruch ten dzieli się na cykle. W trzech aktach mogących powtarzać się cyklicznie występuje taki właśnie cykl w kilku wymiarach – wymiar fabularny (walka – sąd Króla na Pasterzu zamienia się w walkę-sąd na Królu ostatecznie nierozwiązany w trzecim akcie), wymiar muzyczny (powtarzające się [[leitmotiv]]y, ruch dzieła od śpiewów cerkiewnych do ekspresji szału greckiego; ruch od warstwy surowej, chorałowej, przez impresjonizm do ekspresjonizmu w całym dziele; narastający chaos harmoniki w partiach „czaru” Pasterza, melancholia i niepokój). W nieustającym, kosmicznym ruchu zachwiania fabularnego i muzycznego wyzwalają się jak z mitycznego [[Chaos (mitologia)|chaosu]] poszczególne sensy i uczucia. Z Króla-Apolla wyzwala się [[agape]], miłość wyższa, egzystencjalna i syntetyczna, a z Pasterza-Dionizosa [[Eros (psychologia)|eros]], miłość dozgonna, ekspresyjna, erotyczna. Ta pierwsza kierowana jest jako trwający jednostkowy akt tylko do Roksany, królowej i buduje żal – nowy paradygmat życia Króla. Ta druga jest miłością pankosmiczną, szaloną, która sama siebie negując wiecznie się wyraża. Akt pierwszy określa między innymi utratę. Akt drugi – żal. Akt trzeci zbudowany jest na poetyce zupełnej niejednoznaczności i improwizacji. Można go porównać z ''[[Wielka improwizacja|Wielką improwizacją]]'' z III części ''Dziadów'' (1832) Adama Mickiewicza (''Ku mnie! Ku mnie! Wzywam Was!'' przypomina ''Kocham was, me dzieci wieszcze!''). ▼
 
▲WOpera operzeposiada obecnyosobliwy jestimmanentny mitruch [[Dionizos]]a iekspresji <sup>[[Apollo (mitologia)|Apollina]]<ref name=":0" nowiki/>. Apollo jest personifikacją króla Rogera, reprezentuje stałość rzeczywistości i poznawalny jest tylko przez kontrast z Dionizosem. Dionizos[[Pomoc:Styl – archetypporadnik Pasterzadla („Pasterz” to także pierwotny tytuł libretta), jest burzycielem kosmosu. Można więc uznać Apolla za pierwiastek dobra i stałości ([[Swaróg]], [[Archanioł Gabrielautorów|Gabriel]],styl [[Brahman]]),do a Dionizosa za pierwiastek szału i burzenia ([[Welespoprawy]], [[Lucyfer]], [[Śiwa]])</sup>. Opera posiada osobliwy immanentny ruch ekspresji podobny do ''[[Dziady (dramat)|Dziadów]]'' [[Adam Mickiewicz|Mickiewicza]] (wśród znawców literatury występuje pojęcie „arcydzieła w ruchu” opisujące przypadek ''Dziadów'')''<sup>[[Pomoc:Przypisy|potrzebny przypis]]]</sup>''. Ruch ten dzieli się na cykle. W trzech aktach mogących powtarzać się cyklicznie występuje takicykl właśniepowtarzający cyklsię w kilku wymiarach – wymiar fabularny (walka – sąd Króla na Pasterzu zamienia się w walkę-sąd na Królu ostatecznie nierozwiązany w trzecim akcie), wymiar muzyczny (powtarzające się [[leitmotiv]]y, ruch dzieła od śpiewów cerkiewnych do ekspresji szału greckiego; ruch od warstwy surowej, chorałowej, przez impresjonizm do ekspresjonizmu w całym dziele; narastający chaos harmoniki w partiach „czaru” Pasterza, melancholia i niepokój). W nieustającym, kosmicznym ruchu zachwiania fabularnego i muzycznego wyzwalają się jak z mitycznego [[Chaos (mitologia)|chaosu]] poszczególne sensyzmysły i uczucia. Z Króla-Apolla wyzwala się [[agape]], miłość wyższa, egzystencjalna i syntetyczna, a z Pasterza-Dionizosa [[Eros (psychologiapsychoanaliza)|eros]], miłość dozgonna, ekspresyjna, erotyczna. Ta pierwsza kierowanaskierowana jest jako trwający jednostkowy akt tylko do Roksany, królowejpowstaje i buduje żalrozpacz – nowy paradygmat życia Króla. Ta druga jest miłością pankosmiczną, szaloną, która sama siebie negując wieczniewyraża się wyrażaprzez wieczne zaprzeczenie. Akt pierwszy określa między innymi utratę., Aktakt drugi – żal. Akt trzeci zbudowany jest na poetyce zupełnej niejednoznaczności i improwizacji. Można go porównać z ''[[Wielka improwizacja|Wielką improwizacją]]'' z III części ''Dziadów'' (1832) Adama Mickiewicza (''Ku mnie! Ku mnie! Wzywam Was!'' przypomina ''Kocham was, me dzieci wieszcze!'').
W całym dziele można dostrzec nawiązania do ''[[Nie-Boska komedia|Nie-boskiej komedii]]'' [[Zygmunt Krasiński|Zygmunta Krasińskiego]] poprzez ciągłą rewolucję, a wręcz krwiożercze zachowanie tłumu. Także poprzez kilka powielonych z ''Nie-boskiej'' fraz, np. ''Ku mnie!'', a także paralelne szaleństwo Roksany do szaleństwa żony w sztuce Krasińskiego. Szał, ekspresja, rozpacz króla tracącego Roksanę, ciągle wybuchająca potęga Pasterza, narastający ruch sceniczny, pełen chaos muzyki przechodzący przez różne rytmy i tempo swego monumentalnego hałasu ostatecznie przechodzi w taniec bachiczny, rytualny i szalony (w improwizacyjnym szale greckim) zarazem. Muzyka milknie, a zbudzony z żalu Król śpiewa hymn na cześć Słońca. ▼
 
▲W całym dziele można dostrzec nawiązania do ''[[Nie-Boska komedia|Nie-boskiej komedii]]'' [[Zygmunt Krasiński|Zygmunta Krasińskiego]] poprzez ciągłą rewolucję, ai wręcz krwiożerczeagresywne zachowanie tłumu. TakżeJest poprzezkila kilkazaczerpnietych ''<sup>[[Pomoc:Przypisy|potrzebny przypis]]]</sup>'' powielonych z ''Nie-boskiej'' fraz, np. ''Ku mnie!'', a także paralelne szaleństwo Roksany do szaleństwa żony w sztuce Krasińskiego. Szał, ekspresja, rozpacz króla tracącego Roksanę, ciągle wybuchająca nagle potęga Pasterza, narastający ruch sceniczny, pełen chaos muzyki przechodzący przez różne rytmy i tempotempa swegodo monumentalnegomonumentalnej hałasukulminacji ostatecznie przechodzi w taniec bachiczny, rytualny i szalony (w improwizacyjnym szale greckim) zarazem. Muzyka milknie, a zbudzony z żalu Król śpiewa hymn na cześć Słońca. Ostatecznie niejednoznaczny jest pojedynek Dionizosa z Apollinem, obie postacie się implikują, a bóg nigdy nie wygrywa nad bogiem.
Ostatecznie niejednoznaczny jest pojedynek Dionizosa z Apollinem, obie postacie się implikują, a bóg nigdy nie wygrywa nad bogiem.
 
== Role ==
Linia 103 ⟶ 105:
'''Akt pierwszy''' – „Imperium Bizantyjskie, akt chrześcijański”.
 
PoSycylia, wstępnympołowa XII wieku. Król Roger przybywa do katedry, uwerturowo-mszalnymw śpiewiektórej bizantyjskimtrwa „Hagiosmsza (śpiewy chóralne ''Hagios, hagios, hagios”hagios'' („Święty[''Święty, święty, święty”święty]''). przybywa doArchiereios katedryi Król.Diakonissa Tamżądają, dowiadujeaby sięzabronił oszerzenia przybyciuherezji Pasterzaprzez itajemniczego Pasterza, heretyckiejktóry działalności.głosi Królowawiarę Roksanaw błaganowego oboga. sprawiedliwyRoksana sądprosi, nadaby nim.przed Królskazaniem, godziRoger się sądzićgo Pasterzawysłuchał. GdyPojawia tensię przybywaPasterz, lud wołatłum ożąda jego śmierćśmierci. Pasterz śpiewa bluźnierczą arię „Mój''Mój Bóg jest piękny jako ja”.ja'', Oczarowujektóra lud.na Królwszystkich czujączgromadzonych niemocrobi wielkie wrażenie, oczarowuje Roksanę .Roger skazuje Pasterza na banicję.wygnanie, Zmieniaszybko jednak zmienia zdanie i wzywakaże gomu naprzyjść sąddo siebie do pałacu. Tłum modli się do Boga.
 
'''Akt drugi''' – „Orient”„Orient, akt arabski”
 
W atmosferze niepokojącegoniepokoju, ''oczekiwania naoczekując Pasterza'', Król zatopionyrozmawia wz rozterce rozmawiamędrcem z Edrisim, swoim arabskim doradcą. PodczasRoksana bezsennejśpiewa nocypieśń słyszy''Uśnijcie słynnąkrwawe wokalizęsny Roksany,Króla któraRogera''. błagaPrzybywa oPasterz spokójz Królagarstką iswoich jegowyznawców. łaskęPozdrawia nakróla Pasterza.w Pasterzimieniu pojawiawiecznej się.miłości, Tenopowiada, rozpoczynaże czarprzybywa tłumu.z Pozostaje niezrozumiałydaleka i nieuchwytnyjest dlawysłannikiem Sędziego-KrólaBoga. KrólRoger każedenerwuje się, ale uspokaja go skućRoksana. PasterzowiWszyscy udajeulegają sięurokowi uciecPasterza, odoczarowuje łańcuchówtłum tańcem dionizyjskim. RoztaczaKról wkaże zaczarowanymgo przezpojmać siebiew tłumiekajdany, taniecPasterz zrywa łańcuchy i odchodzi, wraz z królowąnim odchodzi. Mówi,także że jeśliRoksana. Król chcepozostaje byćz jegoEdrisim, sędziąpo musichwili stawićdecyduje się naiść sądza do niegoPasterzem.
 
'''Akt trzeci''' – „Grecko„Antyk, akt grecko-rzymski”
 
Król, wraz z Edrisim dociera do ruin starożytnej świątyni greckiej. Na wołanie odpowiadają mu głosy Roksany i Pasterza. Zjawia się Roksana, która mówi, że nowa wiara przywróciła jej radość życia, Pasterz objawia się jako Dionizos.Po złożeniu ofiary i rozpaleniu ognia przed ołtarzem przybywają nowi wyznawcy Pasterza. Po ekstatycznym tańcu, w którym Roksana jawi się jako menada, wszyscy odchodzą. Wschodzi słońce, Król, pozostając z Edrisim, wita z radością jego blask.
W starożytnej świątyni greckiej Król woła Roksanę. Ona odpowiada mu. Odpowiada mu też głos Pasterza. Pojawia się Roksana. Król próbuje ją odczarować na próżno. W coraz większym żalu rozmawia z oczarowaną Roksaną. Zaczarowany lud przyłącza swój impresjonistyczny śpiew. Następują wokalizy i głosy solo. Król wpadający w coraz większy żal doprowadza rozmowę do najwyższego stopnia ekspresji. Wtedy zbliża się głos Pasterza. Roger i Roksana rzucają stosy kwiatów i wieńców na ołtarz, na którym wybucha ogień, poza nim roztacza się coraz większa ciemność, na scenie pojawiają się tłumy. Nagle pojawia się Pasterz jako bóg Dionizos. Rozpoczyna się wielka improwizacja wypływająca najpierw z głosu i rytmu śpiewu Dionizosa, stopniowo obejmująca cały lud. W coraz większym chaosie i akcie wielkiej ekspresji cały lud zatapia się w potężny szał bachiczny. Żal Króla Rogera jest tak silny, że trwa oszołomiony jako odbiorca. Następnie wszyscy oprócz Króla – odbiorcy nikną wraz ze wschodem Słońca. Roger budzi się powoli ze snu. Spoglądając na Słońce śpiewa na jego cześć [[hymn]].
 
== Dyskografia ==
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Król_Roger_(opera)”