Jekaterynburg: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
dokładniej
drobne redakcyjne
Linia 1:
{{Miejscowość infobox
|nazwa = Jekaterynburg
|nazwa oryginalna = Екатеринбург
|zdjęcie = FilePlik:Collage de Ekaterimburgo.jpg
|opis zdjęcia = Od góry: [[Wysockij]], Budynek Administratury Miasta, [[Cerkiew na Krwi w Jekaterynburgu|Cerkiew na Krwi]], Dom Sewastianowa, [[Stacja Botaniczeskaja]], Staw miejski wraz z widokiem na finansowe centrum miasta
|herb = Coat of Arms of Yekaterinburg (Sverdlovsk oblast).svg
|flaga = Flag of Yekaterinburg (Sverdlovsk oblast).svg
|dopełniacz nazwy = Jekaterynburga
|państwo = RU-SVE
|data założenia = 1723
|prawa miejskie = 1781
|stanowisko zarządzającego = mer
|zarządzający = [[Jewgienij Rojzman]]
|powierzchnia = 468
|wysokość = 270
|rok = 2010
|liczba ludności = 1 343 839<ref name="gks.ru">[http://www.gks.ru/bgd/regl/b10_109/Main.htm dane Federalnej Służby Statystyki Państwowej na 1 stycznia 2010].</ref>
|gęstość zaludnienia = 2 871,45
|numer kierunkowy = 3433 i 3432
|kod pocztowy = 620000-620149
|tablice rejestracyjne = 66 i 96
|podział miasta = 7 rejonów
|plan miasta = Ekb-locator.svg
|współrzędne = 56°51′N 60°36′E
|commons = Category:Yekaterinburg
|www = http://www.ekburg.ru
}}
 
'''Jekaterynburg''' ([[język rosyjski|ros.]] Екатеринбург, ''Jekatierinburg'') – [[miasto]] w [[azja]]tyckiej części [[Rosja|Rosji]] położone po wschodniej stronie środkowego [[Ural]]u, w [[obwód swierdłowski|obwodzie swierdłowskim]], nad rzeką [[Iset (rzeka)|Iset]]. W latach 1924-19911924–1991 nosiło nazwę '''Swierdłowsk''' (ros. Свердловск) na cześć [[bolszewicy|bolszewickiego]] przywódcy [[Jakow Swierdłow|Jakowa Swierdłowa]].
 
== Dane ogólne ==
[[Plik:Ekaterinburg at night.jpg|thumb|left|250px|Centrum Jekaterynburga]]
Jekaterynburg jest czwartym pod względem ludności [[Miasta Rosji|miastem Rosji]] (1 343 839 mieszkańców<ref name="gks.ru" />). Jest stolicą [[obwód swierdłowski|obwodu swierdłowskiego]] w [[Uralski Okręg Federalny|Uralskim Okręgu Federalnym]]. Stanowi ważny ośrodek gospodarczy i kulturalno-naukowy kraju. Miasto jest ośrodkiem przemysłu [[Przemysł elektromaszynowy|elektromaszynowego]], [[hutnictwo|hutniczego]], [[Przemysł chemiczny|chemicznego]], [[Przemysł skórzany|skórzanego]], [[Przemysł włókienniczy|włókienniczego]], [[Przemysł spożywczy|spożywczego]] i [[Budownictwo|materiałów budowlanych]]. Na terenie miasta działają 54 szpitale<ref name="in1">{{cytuj stronę |url= http://gks.ru/bgd/regl/b08_14t/Main.htm/ |tytuł= Регионы России. Основные социально-экономические показатели городов – 2008 г|data dostępu=2011-08-14|autor= Федеральная служба государственной статистики |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. Jest ważnym ośrodkiem naukowym; mieszczą się tutaj [[Uralski Uniwersytet Federalny]] i inne szkoły wyższe, instytuty naukowo-badawcze, Uralski Oddział [[Rosyjska Akademia Nauk|Rosyjskiej Akademii Nauk]]. W mieście znajduje się nowoczesny kompleks biznesowy [[Wysockij|Antey]]. Najbardziej znaną osobą urodzoną w mieście był [[Borys Jelcyn]]. W 1918 r., po [[rewolucja październikowa|przewrocie bolszewickim]], więziono tu i zamordowano imperatora [[Mikołaj II Romanow|Mikołaja II]] wraz z rodziną.
 
== Historia ==
=== Początki ===
Najwcześniejsze ślady osadnictwa na terenie, które obecnie zajmuje Jekaterynburg, pochodzą z okresu [[mezolit]]u, to jest z VIII i VII tysiąclecia p.n.e.<ref name="j1">{{cytuj stronę |url=http://www.1723.ru/read/map-okr/ekaterinburg-1994.htm |tytuł=Памятники археологии в окрестностях Екатеринбурга|data dostępu=2011-08-14|autor=1723.ru |opublikowany = Екатеринбург – Москва: Офсет Принт, 1994 |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref> Tereny te były zasiedlane także w [[Neolit|neolicie]], [[Chalkolit|chalkolicie]] oraz epokach [[Epoka brązu|brązu]], [[chalkolit|miedzi]] i [[Epoka żelaza|żelaza]]<ref name="j1" />. Z uwagi na swoje położenie u podnóża [[Ural]]u nie były ziemie te najatrakcyjniejszym terenem pod osadnictwo<ref name="j2">{{cytuj stronę |url=http://www.koriphey.ru/shtudii/arheologiya/index.php?fa=297_r299 |tytuł=Археологические памятники озера Шарташ|data dostępu=2011-08-14|autor=С.Н. Панина |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. W późniejszym okresie terytorium to należało m.in. do [[Imperium mongolskie]]go, [[Złota Orda|Złotej Ordy]] i [[Chanat Syberyjski|Chanatu Syberyjskiego]].
 
Kolonizacja rosyjska zaczęła się w XVII wieku. Z 1672 r. pochodzi wzmianka o wiosce [[Staroobrzędowcy|staroobrzędowców]] w okolicach [[Jezioro Szartasz|jeziora Szartasz]]<ref name="j2" />. Panowanie [[Piotr I Wielki|Piotra Wielkiego]] przyniosło intensyfikację rosyjskiej infiltracji [[Syberia|Syberii]]. Tereny obecnego Jekaterynburga administracyjnie należały wówczas do [[gubernia|guberni]] tobolskiej. Polityka modernizacji Rosji sprawiła, że wzrosła zapotrzebowanie na surowce. Z rozkazu imperatora na wschód udawały się wyprawy w celu poszukiwania surowców naturalnych. Zakładaniem pierwszych kopalni na tym terenie zajmował się jeden z przyjaciół cara, Andrzej Winius<ref name="j3">{{cytuj stronę |url=http://www.1723.ru/read/dai/dai-48.htm |tytuł= Горных заводов щит|data dostępu=2011-08-14|autor= Николай Кулешов |opublikowany = Журнал «Домострой» – 2001. – № 4 |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>.
 
=== Jekaterynburg – okres cesarski ===
Linia 43:
[[Plik:Екатеринбург, 1874.jpg|thumb|250px|Jekaterynburg w XIX wieku]]
[[Plik:1910Центр Екатеринбурга.jpg|thumb|250px|Widok z początku XX wieku]]
[[Plik:1910Екатерининский собор.jpg|thumb|250px|left|250px|Jekaterynburg w 1910 r.]]
[[Plik:Sevastjanov House.jpg|thumb|250px|Dziewiętnastowieczna zabudowa miasta]]
Miasto zostało założone w 1723 r. i nazwane na cześć [[Katarzyna Aleksandryjska|św. Katarzyny Aleksandryjskiej]] oraz cesarzowej [[Katarzyna I|Katarzyny I]], żony imperatora [[Piotr I Wielki|Piotra I Wielkiego]]. Miasto założyli [[Wasilij Tatiszczew]] i [[Georg Wilhelm de Gennin]]. Oficjalną datą założenia Jekaterynburga jest 18 listopada 1723 roku. Początkowo obowiązywały różne warianty nazwy: ''Katerinenburh'', ''Ekaterinburh'', ''Ekaterin burh''. Ostatecznie przyjęła się nazwa Ekaterinburg, to jest polski Jekaterynburg<ref name="j4">{{cytuj stronę |url= http://www.ekburg.ru/aboutcity/history/ |tytuł= История Екатеринбурга|data dostępu=2011-08-14|autor= Официальный портал Екатеринбурга |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. Niektórzy historycy podają w wątpliwość czy rzeczywiście miasto mogło otrzymać swoją nazwę także od [[Katarzyna Aleksandryjska|św. Katarzyny Aleksandryjskiej]]. Brak jest jednoznacznych dokumentów potwierdzających tę tezę. Zwracają oni też uwagę, że jeśli miasto miało nosić swe imię na cześć świętej to powinno zostać nazwane ''Sankt Ekaterinburgiem'', podobnie jak [[Petersburg|Sankt Petersburg]] nazwany jest w ten sposób na cześć [[Piotr Apostoł|św. Piotra]]<ref name="j5">{{cytuj stronę |url= http://www.permarchive.ru/index.php?page=spodvizhnik-petra-velikogo-k-320-letiyu-v-n-tatischeva |tytuł= начальник сектора информации и научного использования документов МУ "Архив„Архив города Перми"Перми” Сподвижник Петра Великого. К 320-летию В.Н.Татищева|data dostępu=2011-08-14|autor= Мельчакова О. А |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. Jeszcze w 1689 r. Piotr I wydał ukaz o stworzeniu [[Trakt syberyjski|Wielkiego Traktu Syberyjskiego]], mającego połączyć europejską część Rosji z Dalekim Wschodem. Jego budowę rozpoczęto jednak dopiero około 1730 r., a Jekaterynburg znalazł się na jego trasie, co miało mieć wielkie znaczenie dla rozwoju miasta<ref name="j4" />.
 
Pierwszy oficjalny [[Herb Jekaterynburga|herb]] Jekaterynburgowi nadała [[Katarzyna II Wielka|Katarzyna II]] w roku 1783, a prawa miejskie uzyskał on w 1781 roku. Miasto w początkach swojego istnienia było twierdzą, która miała za zadanie strzec nie tylko rubieży [[Imperium Rosyjskie]]go, ale także bogactw naturalnych regionu, szczególnie żelaza, którego masowe wydobycie tu rozpoczęto<ref name="j4" />. Początkowy rozwój osadnictwa na tym terenie związany był z wydobyciem minerałów. W roku 1724 miasto liczyło 4000 mieszkańców, a w roku 1781 liczba ta już się podwoiła i Jekaterynburg zamieszkiwało 8000 ludzi. Miasto podobnie jak Petersburg rozwijało się według z góry ustalonego planu, a nie chaotycznej rozbudowy. W 1725 założono w mieście mennicę, która wkrótce dostarczała już Imperium przeszło 80% miedzianych monet<ref name="j4" />. W 1734 r. powołano nowoczesną policję miejską, trzecią po [[Petersburg]]u i [[Moskwa|Moskwie]]<ref name="j6">{{cytuj stronę |url= http://gerb.duma.midural.ru/ter/ter33 |tytuł= Екатеринбург. Геральдика Свердловской области |data dostępu=2011-08-14|autor= Официальный сайт областной думы законодательного собрания |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. Miasto zasłynęło także wkrótce jako centrum [[gliptyka|gliptyki]]. Kunsztownie ozdobione [[kamienie szlachetne]] i [[Kamienie szlachetne|półszlachetne]] stały się nieodzownym elementem dekoracyjnym na dworze cesarskim i ozdobiły m.in. [[Pałac Zimowy]], kompleks pałacowy w [[Carskie Sioło|Carskim Siole]] czy pałac w [[Peterhof]]ie<ref name="j4" />.
 
W czasie [[Powstanie Pugaczowa|powstania Pugaczowa]] w 1774 r. Jekaterynburg był oblegany, ale nie został zdobyty. Po stłumieniu powstania [[Katarzyna II Wielka|Katarzyna II]] przeprowadziła reformę administracyjną. Jekaterynburg znalazł się w jej wyniku w granicach guberni permskiej, której stolicą zostało miasto [[Perm (miasto)|Perm]]. Ta sytuacja utrzymać się miała do roku 1918. W Jekaterynburgu zlokalizowano siedzibę [[ujezd]]u. Reforma administracyjna imperatora [[Paweł I Romanow|Pawła I]] z 1796 r. nie zmieniła wiele, ale Jekaterynburg miał się odtąd cieszyć bardzo dużą niezależnością od zarówno cywilnych, jak i wojskowych władz guberni permskiej<ref name="j4" />. Na początku XIX wieku w rejonie miasta odkryto złoża [[złoto|złota]]. Rozwijał się też przemysł wydobywania i obróbki [[szafir]]ów, [[szmaragd]]ów, [[akwamaryn]]ów i [[diament]]ów. Kupcy z Jekaterynburga mieli wkrótce kontrolować większość rosyjskiego rynku metali i kamieni szlachetnych<ref name="j7">{{cytuj stronę |url= http://www.goural.ru/adventur/420 |tytuł= Путешествуйте по Уралу – Екатеринбург|data dostępu=2011-08-14|autor= Министерство по физической культуре, спорту и туризму Свердловской Области |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>.
 
W 1861 r. imperator [[Aleksander II Romanow|Aleksander II]] na fali [[odwilż posewastopolska|odwilży posewastopolskiej]] przeprowadził w Imperium reformę znoszącą poddaństwo. Wywołało to kryzys w zakładach jekaterynburskich, które zostały pozbawione taniej siły roboczej<ref name="j4" />. Kolejnym uderzeniem w rozwój Jekaterynburga było zniesienie jego specjalnej autonomii w ramach guberni, od tej pory władze w mieście stały się zależne od władz w Permie<ref name="j4" />. Miasto liczyło wówczas około 25 000 mieszkańców. Znaczenie przemysłu wydobywczego i metalurgicznego zaczęło maleć. Na znaczeniu zaczęły natomiast zyskiwać inne branże: spożywcza czy transportowa. Zaczęło się natomiast rozwijać jako finansowe centrum [[Syberia|Syberii]]. W 1848 r. otwarto pierwszy bank w mieście. W 1871 r. oddział Banku Wołżańskiego, a w 1872 r. Syberyjski Bank Handlowy, który miał się później stać jednym z największych w Rosji<ref name="j4" />. Powstawały nowe instytucje takie jak Towarzystwo Rolnicze, Towarzystwo Techniczne czy Uralskie Towarzystwo Medyczne<ref>Bazylow L., ''Historia Nowożytnej Kultury Rosyjskiej'', Warszawa 1986, s. 478.</ref>. Na ten okres przypada także rozwój kolei żelaznej w Rosji. W 1876 r. pierwsza linia kolejowa połączyła Jekaterynburg ze stolicą guberni, [[Perm (miasto)|Permem]]. W 1886 r. otwarto linię Jekaterynburg-[[Tiumeń]], w 1897 r. Jekaterynburg-[[Czelabińsk]], a miasto z uwagi na swoje położenie znalazło się na szlaku [[Kolej Transsyberyjska|Kolei Transsyberyjskiej]]. Akcjonariuszem linii Jekaterynburg-Tiumeń oraz Syberyjskiego Banku Handlowego był Polak, [[Alfons Koziełł-Poklewski]]. W 1884 r. ufundował on w mieście kościół katolicki. Jekaterynburg zaczął rozwijać się także jako ważny ośrodek spożywczy, szczególnie jeśli chodzi o produkcję mąki. W 1887 r. zorganizowano w Jekaterynburgu Syberyjsko-Uralską Wystawę Naukowo-Przemysłową. W roku 1904 populacja miasta przekroczyła 55 000 mieszkańców. W mieście działało wtedy 49 zakładów produkcyjnych<ref name="j4" />.
 
=== Jekaterynburg – okres rewolucyjno-wojenny ===
W czasie [[Rewolucja 1905 roku|rewolucji 1905 roku]] jak w całej Rosji w Jekaterynburgu dochodziło do strajków i zamieszek. Sytuacja w mieście radykalizowała się, w zajściach brał udział m.in. [[Jakow Swierdłow]]<ref name="j8">{{cytuj stronę |url= http://www.1723.ru/read/books/sverdlovsk-1973/s-1973-2.htm |tytuł= По местам революционной деятельности Я.М. Свердлова. Свердловск. Экскурсии без экскурсовода|data dostępu=2011-08-14|autor= Буранов Ю.А., Пискунов В.А. |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>., późniejszy patron miasta. Władze tłumiły manifestacje i nielegalne zgromadzenia. W 1911 r. i 1914 r. w mieście działał także [[Aleksander Kiereński]]<ref name="j9">{{cytuj stronę |url= http://www.1723.ru/read/books/vip.htm |tytuł= Видные гости г.Екатеринбурга-Свердловска. Екатеринбург – вчера, сегодня, завтра|data dostępu=2011-08-14|autor= Маслихова К.И., Попов Н. Н. |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. W okresie przed [[I wojna światowa|I wojną światową]] miasto w dalszym ciągu się rozwijało. Stało się także ważnym ośrodkiem dla [[Staroobrzędowcy|staroobrzędowców]]. Jekaterynburg rywalizował na różnych płaszczyznach z Permem. Najbardziej znaną sprawą była kwestia utworzenia pierwszego na Uralu uniwersytetu. W 1911 r. Ministerstwo Edukacji Imperium zadecydowało o utworzeniu w Jekaterynburgu uniwersytetu. 3 czerwca 1914 r. decyzję tę zatwierdził imperator [[Mikołaj II Romanow|Mikołaj II]]<ref name="j10">{{cytuj stronę |url= http://www.ursmu.ru/about/istoriya/dayut-nam-gornyj-institut.html |tytuł= Дают нам Горный Институт!|data dostępu=2011-08-14|autor= История. Уральский государственный горный университет |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. Wkrótce jednak wybuchła wojna i projekt powołania wyższej uczelni nie mógł zostać zrealizowany. W międzyczasie [[Perm (miasto)|Perm]] dzięki hojnym datkom swoich najbogatszych mieszkańców otworzył w 1916 r. uniwersytet. W ten sposób wygrał wyścig o palmę pierwszeństwa<ref name="j10" />.
 
[[Plik:Ipat'jev Haus.jpg|thumb|left|250px|Dom Ipatiewa, w którym zamordowano cesarza Mikołaja II z rodziną]]
15 marca 1917 roku doszło do [[Rewolucja lutowa 1917|rewolucji lutowej]], w jej wyniku powstał [[Rząd Tymczasowy Rosji|Rząd Tymczasowy]], który został zaakceptowany przez władzę Jekaterynburga. W nocy z 24 na 25 października (6/7 listopada) doszło w [[Petersburg|Piotrogrodzie]] do [[rewolucja październikowa|przewrotu]] i władzę przejęli [[bolszewicy]]. Już 26 października władzę w Jekaterynburgu przejęła lokalna rada bolszewicka. Nowy rząd przeniósł siedzibę guberni z Permu do Jekaterynburga, tworząc w ten sposób gubernię jekaterynburską<ref name="j4" />. Do więzienia w mieście trafił w tym czasie [[Gieorgij Lwow]], pierwszy [[premier]] [[samodzierżawie|postcarskiej]] [[Rosja|Rosji]] po [[rewolucja lutowa 1917|rewolucji lutowej]]; zwolniony na czas procesu z zakazem opuszczania miasta, zdołał jednak zbiec. Tyle szczęścia nie miał ostatni imperator Rosji. 30 kwietnia 1918 r. do Jekaterynburga została przewieziona rodzina carska. Uwięziono ich w [[Cerkiew na Krwi w Jekaterynburgu|domu Nikołaja Ipatiewa]] – tzw. domu specjalnego przeznaczenia, otoczonym wysokim drewnianym płotem. W nocy z 16 na 17 lipca z rozkazu [[Włodzimierz Lenin|Włodzimierza Lenina]]<ref>Wołkogonow D., ''Lenin. Prorok Raju, Apostoł Piekła'', Warszawa 2006, s. 216-219216–219.</ref> przeprowadzono egzekucję [[Mikołaj II Romanow|Mikołaja II]], jego żony, [[Aleksandra Romanowa (1872–1918)|Aleksandry Fiodorownej]], następcy tronu [[Cesarzewicz (Rosja)|cesarzewicza]] [[Aleksy Romanow (1904–1918)|Aleksego]] oraz księżniczek [[Olga Romanowa (1895–1918)|Olgi]], [[Tatiana Romanowa|Tatiany]], [[Maria Romanowa (1899-19181899–1918)|Marii]] i [[Anastazja Romanowa (1901–1918)|Anastazji]]. Dzień później w pobliskim [[Ałapajewsk|Ałapajewsku]]u [[bolszewicy]] zamordowali innych członków dynastii [[Romanowowie|Romanowów]].
 
Dziesięć dni później [[Korpus Czechosłowacki]] pod dowództwem pułkownika [[Siergiej Wojciechowski (generał)|Siergieja Wojciechowskiego]] , przy wsparciu innych formacji, m.in. [[Korpus Baszkirski|Korpusu Baszkirskiego]], zdobyły Jekaterynburg. Przez najbliższy rok miasto znajdowało się pod kontrolą [[Biali (Rosja)|Białych]]. W mieście zaczęła działać [[Francuska Misja Wojskowa w Jekaterynburgu|Francuska Misja Wojskowa]]. Biali otwarli tu także swoją agencję prasową<ref>Wołkogonow D., ''Trocki. Niewolnik idei, ideolog zbrodni'', Warszawa 2008, s. 225.</ref>. W mieście zaczęto formować oddziały wojskowe, m.in. [[7 Uralska Dywizja Strzelców Górskich|7 Uralską Dywizję Strzelców Górskich]] i [[12 Uralska Dywizja Strzelecka|12 Uralską Dywizję Strzelecką]]. Wkrótce wznowiono prace rozwiązanej przez bolszewików rady miejskiej. 13 sierpnia 1918 r. w mieście zaczął funkcjonować [[Tymczasowy Obwodowy Rząd Uralu]], który następnie podporządkował się [[Ogólnorosyjski Rząd Tymczasowy|Ogólnorosyjskiemu Rządowi Tymczasowemu]], a następnie się rozwiązał. 18 listopada 1918 r. do władzy doszedł admirał [[Aleksandr Kołczak]]<ref name="j4" />. Ciągle trwała [[wojna domowa w Rosji|wojna domowa]]. Z oddziałami bolszewickimi zacięte boje toczyła [[Armia Syberyjska]]. Jednak 14 lipca 1919 r. [[Armia Czerwona]] zdobyła miasto i odrzuciła Białych na wschód.
 
=== Swierdłowsk – okres radziecki ===
Władze bolszewickie potwierdziły nowy status miasta jako stolicy guberni. 19 października 1920 r. z polecenia [[Włodzimierz Lenin|Włodzimierza Lenina]] utworzono w mieście [[Uralski Uniwersytet Federalny|Uralski Państwowy Uniwersytet]]<ref name="j6" />. W 1923 r. przeprowadzono w [[Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka|Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republice Radzieckiej]] reformę administracyjną. Jekaterynburg stał się stolicą nowego [[Obwód uralskiego|obwodu uralskiego]], który notabene był większy niż obecny [[Uralski Okręg Federalny]], a więc jednostka stojąca jeszcze ponad dzisiejszymi [[Obwody Federacji Rosyjskiej|rosyjskimi obwodami]]<ref name="j6" />. W latach dwudziestych liczba mieszkańców miasta przekroczyła 100 000. Jednak jeśli chodzi o liczbę ludności to straciło ono pierwsze miejsce pod względem liczby ludności na Uralu, na rzecz [[Orenburg]]a i ten stan utrzymuje się do dzisiaj<ref name="j4" />. W roku 1924 nazwę miasta zmieniono na '''Swierdłowsk''' na cześć [[Jakow Swierdłow|Jakowa Swierdłowa]], zmarłego w 1919 r. [[Prezydenci Rosji|przewodniczącego Centralnego Komitetu Wykonawczego Rosyjskiej SFRR]]. Swierdłowska nie ominęła masowa [[Akcja otwarcia relikwii Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego|akcja]] walki z religią różnych wyznań. W 1925 r. w mieście wybudowano nowoczesny system kanalizacyjno-ściekowy<ref name="j6" />. W Swierdłowsku zaczęły powstawać nowe budynki użyteczności publicznej, wznoszone w stylu [[socrealizm|socrealistycznym]]. Były to m.in. nowy budynek rady miejskiemiejskiej (1930-1932), Teatr Dramatyczny (1930), Teatr Muzyczny (1933), Filharmonia (1936), Muzeum Geologiczne (1930), Galeria Sztuki. Powstały także nowe parki i ogrody, m.in. Centralny Park im. [[Władimir Majakowski|Władimira Majakowskiego]] (1933), [[arboretum]] (1934), ogród im. [[FryderykFriedrich Engels|Fryderyka Engelsa]] (1926) oraz ogród im. [[Pawlik Morozow|Pawlika Morozowa]] (1931). [[Nowa Polityka Ekonomiczna]] przyniosła nawrót do prywatnej przedsiębiorczości, zwłaszcza jeśli chodzi o instytucje finansowe, tkactwo, obróbkę metali oraz przetwórstwo żywności<ref name="j4" />. 7 listopada 1929 r. rozpoczęto eksploatacje pierwszej miejskiej [[Tramwaje w Jekaterynburgu|linii tramwajowej]]. W 1932 r. decyzją władz w [[Moskwa|Moskwie]] w Swierdłowsku ustanowiono Uralski Oddział [[Rosyjska Akademia Nauk|Akademii Nauk ZSRR]]<ref name="j6" />. W latach trzydziestych [[Józef Stalin]] rozpoczął gwałtowną industrializację kraju. Polityka ta uczyniła ze Swierdłowska centrum przemysłu ciężkiego i metalurgicznego. Symbolem tej epoki jest jedna z największych fabryk radzieckich [[Uralmasz]]. Zakładano także zakłady chemiczne, elektrownie, zakłady produkujące turbiny i silniki<ref name="j11">{{cytuj stronę |url= http://m-i-e.ru/library/istoriya/ |tytuł= Пермь и Екатеринбург: история соперничества |data dostępu=2011-08-14|autor= Беркович Артём |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. Liczba mieszkańców wzrosła w tym czasie z 136 500 (1926) do 423 000 (1939). Dynamika wzrostu ludności była najwyższa w całym Związku Radzieckim<ref name="j4" />. Pod koniec lat trzydziestych w Swierdłowsku działały 140 zakłady przemysłowe, 25 instytutów badawczych i 12 wyższych uczelni<ref name="j10" /><ref name="j11" />.
 
W czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] wiele instytutów technologicznych (np. [[GIRD|Instytut Naukowo-Badawczy Napędu Odrzutowego]]), uczelni wyższych (niektóre wydziały [[Uniwersytet Moskiewskiim. M. Łomonosowa w Moskwie|Uniwersytetu Moskiewskiego]], [[Ukraińska Narodowa Akademia Muzyczna|Kijowskiego Konserwatorium]]), a nawet całych fabryk zostało przeniesionych do Swierdłowska. W lipcu 1941 r. do miasta ewakuowano także z [[Petersburg|Leningradu]] część kolekcji [[Ermitaż|Państwowego Muzeum Ermitażu]]. Pozostała tu ona do października 1945 roku. Wkład Swierdłowska w [[Wielka wojna ojczyźniana|wielką wojnę ojczyźnianą]] był następujący: więcej niż 100 000 mieszkańców walczyło na wszystkich frontach wojny, 62 otrzymało tytuły [[Bohater Związku Radzieckiego|Bohatera Związku Radzieckiego]]<ref name="j12">{{cytuj stronę |url= http://m-i-e.ru/library/istoriya/ |tytuł= Во имя Победы. Свердловск-Екатеринбург в годы Великой Отечественной войны 1941-1945гг|data dostępu=2011-08-14|autor= УрО РАН 2005 |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref> (m.in. [[Nikołaj Kuzniecow (agent)|Nikołaj Kuzniecow]]), 41 772 mieszkańców nie powróciło z wojny (z czego 21 397 zginęło w walce, 4778 w wyniku odniesionych ran, 15 491 zaginęło, a 106 w niemieckich obozach koncentracyjnych)<ref name="j12" />. W mieście wśród obywateli odbywały się regularne zbiórki gotówki, kosztowności na specjalny fundusz wojenny. Zebrane fundusze przekroczyły kwotę 55 milionów [[rubel|rubli]]<ref name="j12" />. W szpitalach wojskowych przez cały czas trwania wojny mieszkańcy oddali około 70 [[tona|ton]] [[krew|krwi]] na rzecz żołnierzy<ref name="j12" />. W okolicy miasta znajdowały się [[Represje ZSRR wobec Polaków i obywateli polskich 1939-19461939–1946|obozy jenieckie]] nr 231 i nr 523 w obwodzie Swierdłowskim dla obywateli Polski, którzy zostali aresztowani w latach 1944–451944–1945 i byli przetrzymywani bez wyroku w obozach NKWD–MWD ZSRR jako internowani.
 
Po wojnie liczba mieszkańców w dalszym ciągu systematycznie rosła by w 1959 r. osiągnąć 779 000. W dalszym ciągu trwały procesy rozbudowy dotychczasowych i budowy nowych fabryk i zakładów w mieście. Same produkty wytwarzane w Swierdłowsku były eksportowane do 56 krajów<ref name="j13">{{cytuj stronę |url= http://www.1723.ru/read/books/sverdlovsk-1983.htm |tytuł= Свердловск. Справочник-путеводитель|data dostępu=2011-08-14|autor= Бердников Н. Н., Рабинович Р. И. |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. Z uwagi na swoje znaczenie dla przemysłu zbrojeniowego Swierdłowsk był [[Miasto zamknięte|miastem zamkniętym]] dla cudzoziemców<ref name="j14">{{cytuj stronę |url= http://www.1723.ru/read/books/sverdlovsk-1983.htm |tytuł= Побратимы Екатеринбурга|data dostępu=2011-08-14|autor= ИТАР-ТАСС Урал. |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. Przebudowano centrum miasta, rozbudowując i powiększając główny plac miasta oraz dochodzące do niego ulice, im. Lenina i im. Swierdłowa. Zainwestowano także w infrastrukturę sportową budując Pałac Kultury (1957), Stadion Centralny (1957).
Władze bolszewickie potwierdziły nowy status miasta jako stolicy guberni. 19 października 1920 r. z polecenia [[Włodzimierz Lenin|Włodzimierza Lenina]] utworzono w mieście [[Uralski Uniwersytet Federalny|Uralski Państwowy Uniwersytet]]<ref name="j6"/>. W 1923 r. przeprowadzono w [[Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka|Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republice Radzieckiej]] reformę administracyjną. Jekaterynburg stał się stolicą nowego [[Obwód uralskiego|obwodu uralskiego]], który notabene był większy niż obecny [[Uralski Okręg Federalny]], a więc jednostka stojąca jeszcze ponad dzisiejszymi [[Obwody Federacji Rosyjskiej|rosyjskimi obwodami]]<ref name="j6"/>. W latach dwudziestych liczba mieszkańców miasta przekroczyła 100 000. Jednak jeśli chodzi o liczbę ludności to straciło ono pierwsze miejsce pod względem liczby ludności na Uralu, na rzecz [[Orenburg]]a i ten stan utrzymuje się do dzisiaj<ref name="j4"/>. W roku 1924 nazwę miasta zmieniono na '''Swierdłowsk''' na cześć [[Jakow Swierdłow|Jakowa Swierdłowa]], zmarłego w 1919 r. [[Prezydenci Rosji|przewodniczącego Centralnego Komitetu Wykonawczego Rosyjskiej SFRR]]. Swierdłowska nie ominęła masowa [[Akcja otwarcia relikwii Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego|akcja]] walki z religią różnych wyznań. W 1925 r. w mieście wybudowano nowoczesny system kanalizacyjno-ściekowy<ref name="j6"/>. W Swierdłowsku zaczęły powstawać nowe budynki użyteczności publicznej, wznoszone w stylu [[socrealizm|socrealistycznym]]. Były to m.in. nowy budynek rady miejskie (1930-1932), Teatr Dramatyczny (1930, Teatr Muzyczny 1933, Filharmonia 1936, Muzeum Geologiczne 1930, Galeria Sztuki. Powstały także nowe parki i ogrody, m.in. Centralny Park im. [[Władimir Majakowski|Władimira Majakowskiego]] (1933, [[arboretum]] (1934), ogród im. [[Fryderyk Engels|Fryderyka Engelsa]] (1926) oraz ogród im. [[Pawlik Morozow|Pawlika Morozowa]] (1931). [[Nowa Polityka Ekonomiczna]] przyniosła nawrót do prywatnej przedsiębiorczości, zwłaszcza jeśli chodzi o instytucje finansowe, tkactwo, obróbkę metali oraz przetwórstwo żywności<ref name="j4"/>. 7 listopada 1929 r. rozpoczęto eksploatacje pierwszej miejskiej [[Tramwaje w Jekaterynburgu|linii tramwajowej]]. W 1932 r. decyzją władz w [[Moskwa|Moskwie]] w Swierdłowsku ustanowiono Uralski Oddział [[Rosyjska Akademia Nauk|Akademii Nauk ZSRR]]<ref name="j6"/>. W latach trzydziestych [[Józef Stalin]] rozpoczął gwałtowną industrializację kraju. Polityka ta uczyniła ze Swierdłowska centrum przemysłu ciężkiego i metalurgicznego. Symbolem tej epoki jest jedna z największych fabryk radzieckich [[Uralmasz]]. Zakładano także zakłady chemiczne, elektrownie, zakłady produkujące turbiny i silniki<ref name="j11">{{cytuj stronę|url= http://m-i-e.ru/library/istoriya/|tytuł= Пермь и Екатеринбург: история соперничества |data dostępu=2011-08-14|autor= Беркович Артём|język=ru}}</ref>. Liczba mieszkańców wzrosła w tym czasie z 136 500 (1926) do 423 000 (1939). Dynamika wzrostu ludności była najwyższa w całym Związku Radzieckim<ref name="j4"/>. Pod koniec lat trzydziestych w Swierdłowsku działały 140 zakłady przemysłowe, 25 instytutów badawczych i 12 wyższych uczelni<ref name="j10"/><ref name="j11"/>.
 
W czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] wiele instytutów technologicznych (np. [[GIRD|Instytut Naukowo-Badawczy Napędu Odrzutowego]]), uczelni wyższych (niektóre wydziały [[Uniwersytet Moskiewski|Uniwersytetu Moskiewskiego]], [[Ukraińska Narodowa Akademia Muzyczna|Kijowskiego Konserwatorium]]), a nawet całych fabryk zostało przeniesionych do Swierdłowska. W lipcu 1941 r. do miasta ewakuowano także z [[Petersburg|Leningradu]] część kolekcji [[Ermitaż|Państwowego Muzeum Ermitażu]]. Pozostała tu ona do października 1945 roku. Wkład Swierdłowska w [[Wielka wojna ojczyźniana|wielką wojnę ojczyźnianą]] był następujący: więcej niż 100 000 mieszkańców walczyło na wszystkich frontach wojny, 62 otrzymało tytuły [[Bohater Związku Radzieckiego|Bohatera Związku Radzieckiego]]<ref name="j12">{{cytuj stronę|url= http://m-i-e.ru/library/istoriya/|tytuł= Во имя Победы. Свердловск-Екатеринбург в годы Великой Отечественной войны 1941-1945гг|data dostępu=2011-08-14|autor= УрО РАН 2005|język=ru}}</ref> (m.in. [[Nikołaj Kuzniecow (agent)|Nikołaj Kuzniecow]]), 41 772 mieszkańców nie powróciło z wojny (z czego 21 397 zginęło w walce, 4778 w wyniku odniesionych ran, 15 491 zaginęło, a 106 w niemieckich obozach koncentracyjnych)<ref name="j12"/>. W mieście wśród obywateli odbywały się regularne zbiórki gotówki, kosztowności na specjalny fundusz wojenny. Zebrane fundusze przekroczyły kwotę 55 milionów [[rubel|rubli]]<ref name="j12"/>. W szpitalach wojskowych przez cały czas trwania wojny mieszkańcy oddali około 70 [[tona|ton]] [[krew|krwi]] na rzecz żołnierzy<ref name="j12"/>. W okolicy miasta znajdowały się [[Represje ZSRR wobec Polaków i obywateli polskich 1939-1946|obozy jenieckie]] nr 231 i nr 523 w obwodzie Swierdłowskim dla obywateli Polski, którzy zostali aresztowani w latach 1944–45 i byli przetrzymywani bez wyroku w obozach NKWD–MWD ZSRR jako internowani.
 
Po wojnie liczba mieszkańców w dalszym ciągu systematycznie rosła by w 1959 r. osiągnąć 779 000. W dalszym ciągu trwały procesy rozbudowy dotychczasowych i budowy nowych fabryk i zakładów w mieście. Same produkty wytwarzane w Swierdłowsku były eksportowane do 56 krajów<ref name="j13">{{cytuj stronę|url= http://www.1723.ru/read/books/sverdlovsk-1983.htm|tytuł= Свердловск. Справочник-путеводитель|data dostępu=2011-08-14|autor= Бердников Н. Н., Рабинович Р. И.|język=ru}}</ref>. Z uwagi na swoje znaczenie dla przemysłu zbrojeniowego Swierdłowsk był [[Miasto zamknięte|miastem zamkniętym]] dla cudzoziemców<ref name="j14">{{cytuj stronę|url= http://www.1723.ru/read/books/sverdlovsk-1983.htm|tytuł= Побратимы Екатеринбурга|data dostępu=2011-08-14|autor= ИТАР-ТАСС Урал.|język=ru}}</ref>. Przebudowano centrum miasta, rozbudowując i powiększając główny plac miasta oraz dochodzące do niego ulice, im. Lenina i im. Swierdłowa. Zainwestowano także w infrastrukturę sportową budując Pałac Kultury (1957), Stadion Centralny (1957).
 
[[Plik:New Sortirovka.jpg|thumb|left|250px|Zabudowa miasta z czasów sowieckich]]
W latach sześćdziesiątych miasto przeżywało gwałtowaną rozbudowę. Zgodnie z decyzją [[Nikita Chruszczow|Nikity Chruszczowa]] w Swierdłowsku zbudowano wiele dzielnic składających się z typowych, radzieckich [[blok mieszkalny|bloków mieszkalnych]]. Są to między innymi dzisiejsze dzielnice kirowska czy czkałowska. Utworzono nowe szkoły wyższe: Instytut Inżynierów Kolejnictwa (1956), Instytut Ekonomii Narodowej (1967), Instytut Architektury (1972). W 1967 r. otwarto w Swierdłowsku pierwsze w Związku Radzieckim sztuczne lodowisko<ref name="j14-2">{{cytuj stronę |url= http://proceedings.usu.ru/?base=mag/0009(03_05-1998)&xsln=showArticle.xslt&id=a08&doc=../content.jsp |tytuł= Екатеринбург: памятные даты (1917-1998) |data dostępu=2011-08-14|autor= Запарий В. В. |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. 23 stycznia 1967 r. liczba mieszkańców przekroczyła jeden milion<ref name="j14" />. W 1973 r. Swierdłowskowi nadano [[Order Lenina]]<ref name="j4" />. Na przełomie marca i kwietnia 1979 roku doszło do tragicznego [[Katastrofa w Swierdłowsku|wypadku w fabryce]] opracowującej, produkującej i magazynującej [[broń biologiczna|broń biologiczną]]. Władze radzieckie próbowały zatuszować katastrofę, liczbę ofiar śmiertelnych skażeniem [[wąglik]]iem szacuje się na około 100 osób. Mimo ograniczeń wjazdowych dla cudzoziemców Swierdłowsk uzyskał pewne znaczenie jako miejsce spotkań dyplomatycznych. W 1963 r. [[Nikita Chruszczow]] spotkał się tutaj z [[Fidel Castro|Fidelem Castro]]<ref name="j15">{{cytuj stronę |url= http://www.1723.ru/read/books/vip.htm |tytuł= Гости Екатеринбурга–Свердловска. Екатеринбург+Свердловск|data dostępu=2011-08-14|autor= 1723.ru |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. W kolejnych latach w mieście pojawili się także m.in. delegacja indyjska z [[Jawaharlal Nehru|Jawaharlalem Nehru]] i [[Indira Gandhi|Indirą Gandhi]], fińska z [[Urho Kaleva Kekkonen|Urho Kekkonenem]], północnokoreańska z [[Kim Ir Sen]]em, irańska z [[Mohammad Reza Pahlawi|Mohammadem Pahlawim]], czechosłowacka z [[Ludvík Svoboda|Ludvíkiem Svobodą]], etiopska z [[Hajle Syllasje I|Haile Selassie I]], czy wreszcie chińska z [[Mao Zedong]]iem i amerykańska z [[Richard Nixon|Richardem Nixonem]]<ref name="j4" /><ref name="j15" />.
 
W latach osiemdziesiątych miasto wraz z całym krajem przeżywało zastój ekonomiczny. W czasie [[pucz moskiewski|puczu moskiewskiego]] w sierpniu 1991 roku [[Borys Jelcyn]] wybrał Swierdłowsk na ewentualną zastępczą stolicę Rosji<ref name="j16">McCauley M., '' Who'sWho’s who in Russia since 1900'', Routledge, 1997, s. 133.</ref>, w razie gdyby władzę w [[Moskwa|Moskwie]] przejęli jego przeciwnicy. Do miasta został wysłany [[Oleg Łobow]], ówczesny tymczasowy [[premierzy Rosji|premier Rosji]], który w sytuacji powodzenia puczu miał reprezentować legalny rząd<ref name="j16" />. 4 września 1991 r. decyzją rady miasto ze '''Swierdłowska''' na powrót stało się '''Jekaterynburgiem'''. 25 grudnia 1991 r. do dymisji podał się [[Prezydent Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich|prezydent ZSRR]] – [[Michaił Gorbaczow]], następnego dnia (26 grudnia) r. [[Rada Najwyższa ZSRR]] uznała ten fakt i sama także się rozwiązała. Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich formalnie [[Rozpad ZSRR|przestał istnieć]] 31 grudnia 1991 roku.
 
=== Jekaterynburg – współczesność ===
[[Plik:Yekaterinburg cathedral on the blood 2007.jpg|thumb|left|250px|Cerkiew na Krwi]]
Jeszcze w grudniu 1991 r. sowiecka rada miejska przekształciła się w nowy organ administracyjny. Został on rozwiązany w październiku 1993 r. przez prezydenta [[Borys Jelcyn|Borysa Jelcyna]] wraz ze wszystkimi samorządami w kraju<ref name="j4" />. W 1994 r. odbyły się wybory do nowej rady miejskiej, która w 1995 r. została przemianowana na Dumę Miejską Jekaterynburga. Transformacja gospodarczo-ustrojowa spowodowała zahamowanie rozwoju regionu, upadek wielkich zakładów, wzrost bezrobocia i zubożenie ludności. Był to także okres niepokojów społecznych, wzrostu przestępczości, co zaowocowało przezwaniem Jekaterynburga „kryminalną stolicą Rosji”<ref name="j17">{{cytuj stronę |url= http://sovrab.ru/content/view/2814/39/ |tytuł= Великая криминальная революция. Мафия у власти. (Часть 1)|data dostępu=2011-08-14|autor= Sovrab.ru |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. Doszło nawet do tego, że wrzucono granat do jednego z budynków administracji miejskiej<ref name="j17" />. Mimo to 26 kwietnia 1991 r. udało się oddać do użytku pierwszą linię [[Metro w Jekaterynburgu|jekaterynburskiego metra]].
 
Pod koniec lat dziewięćdziesiątych sytuacja ekonomiczna miasta zaczęła się poprawiać. Miasto rozpoczęło inwestycje w transport i infrastrukturę. Zaczęły powstawać hotele i centra handlowe. Wzniesiono nowoczesny kompleks biznesowy [[Wysockij|Antey]]. Rozpoczęły się remonty i renowacje budynków użyteczności publicznej oraz obiektów sportowych. Dobra kondycja uralskich przedsiębiorstw sprawia, że w mieście prowadzone są inwestycje na wielką skalę. Przyznanie Rosji prawa do organizacji [[Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej 2018|Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 2018]]<ref name="j18">{{cytuj stronę |url=http://www.fifa.com/worldcup/russia2018/news/newsid=1344698/index.html |tytuł= Russia and Qatar awarded 2018 and 2022 FIFA World Cups|data dostępu=2011-08-14|autor= fifa.com |język=en |data dostępu=2011-08-14}}</ref>, podczas których Jekaterynburg ma spore szanse zostać jednym z miast-gospodarczy powinno utrzymać korzystną koniunkturę<ref name="j19">{{cytuj stronę |url= http://www.przegladsportowy.pl/Pilka-nozna/Mistrzostwa-swiata-szansa-dla-Jekaterynburga-,artykul,104242,1,279.html |tytuł= Mistrzostwa świata szansą dla Jekaterynburga|data dostępu=2011-08-14|autor= Przegląd Sportowy |język=pl |data dostępu=2011-08-14}}</ref>.
 
Miasto w dalszym ciągu utrzymuje pewne znaczenie dyplomatyczne. W 2003 r. odbyło się tutaj oficjalne spotkanie [[Prezydenci Rosji|prezydenta]] [[Władimir Putin|Władimira Putina]] z [[Kanclerze Niemiec|kanclerzem]] [[Gerhard Schröder|Gerhardem Schröderem]]<ref name="j4" />. W 2009 odbyły się tutaj natomiast szczyty [[Szanghajska Organizacja Współpracy|Szanghajskiej Organizacji Współpracy]] i [[BRICS]]<ref name="j6" />. W lipcu 2010 r. w Jekterynburgu doszło do niemiecko-rosyjskich konsultacji z udziałem spotkanie [[Prezydenci Rosji|prezydenta]] [[Dmitrij Miedwiediew|Dmitrija Miedwiediewa]] i [[Kanclerze Niemiec|kanclerz]] [[Angela Merkel|Angeli Merkel]]<ref name="j21">{{cytuj stronę |url= http://www.osw.waw.pl/pl/wiadomosci/2010-07-16 |tytuł= Rosyjsko-niemieckie konsultacje w Jekaterynburgu|data dostępu=2011-08-14|autor= Ośrodek Studiów Wschodnichjęzyk=pl |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. Porównując obecny Jekaterynburg z sowieckim Swierdłowskiem zauważalny jest znaczący spadek znaczenia na gospodarczej mapie Rosji. W latach dziewięćdziesiątych zamknięto wiele fabryk i przedsiębiorstw. Obecnie biorąc pod uwagę produkcję przemysłową Jekaterynburg zajmuje ostatnie miejsce wśród miast Rosji o liczbie ludności sięgającej lub przekraczającej jeden milion<ref name="j20">{{cytuj stronę |url= http://lib.usue.ru/resource/free/avtoref/10/zvereva.pdf |tytuł= Сравнительная характеристика социально-экономического положения городов – «миллионников» РФ за январь – декабрь 2008 года|data dostępu=2011-08-14|autor= Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Пермскому краю, 20 мая 2009 |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>, za [[Moskwa|Moskwą]], [[Petersburg]]iem, [[Perm (miasto)|Permem]], [[Czelabińsk]]iem, [[Ufa|Ufą]], [[Niżny Nowogród|Niżnym Nowogrodem]] i [[Omsk]]iem<ref name="j20" />.
 
== Zabytki i atrakcje Jekaterynburga ==
Linia 117 ⟶ 115:
 
=== Inne ===
* [[Rezydencja Rastorgujewów i Charitonowów|Pałac Rastorgujewa-Charitonowa]]
* [[Swierdłowskie Obwodowe Muzeum Krajoznawcze]]
* [[Ogród zoologiczny w Jekaterynburgu]]
Linia 131 ⟶ 129:
== Geografia i klimat ==
[[Plik:Yekaterinburg City (Russia) and vicinities, satellite image 2017-07-12.jpg|thumb|250px|Jekaterynburg i jego przedmieścia, zdjęcie satellitarne ESA [[Sentinel 2B|Sentinel-2]]]]
Jekaterynburg znajduje się na granicy [[Europa|Europy]] i [[Azja|Azji]], 1167 kilometrów na wschód od [[Moskwa|Moskwy]], za górami [[Ural]], nad rzeką [[Iset (rzeka)|Iset]]. Jest otoczony częściowo zalesionymi równinami, wykorzystywanymi przeważnie w celach [[rolnictwo|rolniczych]] i kilkoma małymi jeziorami. Miasto położone jest strefie [[Klimat umiarkowany|klimatu umiarkowanego chłodnego]] kontynentalnego. [[Zima]] trwa około pięciu miesięcy, przeważnie rozpoczyna się w listopadzie i trwa do kwietnia. Śnieg przeważnie pokrywa miasto od listopada do marca<ref name="P1">{{cytuj stronę| url =http://russia-ekaterinburg.com/yekaterinburg-climate| tytuł = Ekaterinburg Climate| data dostępu = 2011-08-14| autor = | opublikowany =Russia-Ekaterinburg.com| pracadata = | datajęzyk =en | językdata dostępu =en 2011-08-14}}</ref>. Zimy są mroźne, temperatury schodzą do około 20 lub 25 poniżej zera w [[skala Celsjusza|skali Celsjusza]]. [[Lato]] jest krótkie, ale bardzo ciepłe. Na Jekaterynburg oddziałują zmienne wiatry, z uwagi na jego położenie blisko uralskiego łańcucha górskiego. Oznacza to, że w regionie praktycznie nie występują [[wiosna]] i [[jesień]]<ref name="P2">{{cytuj stronę| url =http://www.uralterra.com/ekaterinburg-russia/climate-ekaterinburg-weather/| tytuł = Climate in Ekaterinburg. Weather reports | data dostępu = 2011-08-14| autor = | opublikowany =UralTerra.com | pracadata = | datajęzyk =en | językdata dostępu =en 2011-08-14}}</ref>. Wszystko to sprawia, że pogoda potrafi być zmienna i nieprzewidywalna<ref name="P2" />.
 
{{Średnia temperatura i opady
|metric_first =
|single_line =
|location = Jekaterynburga
|Jan_Hi_°C = -10.0 |Jan_REC_Hi_°C = +5.6
|Feb_Hi_°C = -7.3 |Feb_REC_Hi_°C = +9.4
Linia 150 ⟶ 148:
|Dec_Hi_°C = -7.5 |Dec_REC_Hi_°C = +8.6
|Year_Hi_°C = +7.4 |Year_REC_Hi_°C = +38.8
|Jan_Lo_°C = -16.8 |Jan_REC_Lo_°C = -44.6
|Feb_Lo_°C = -15.2 |Feb_REC_Lo_°C = -42.4
|Mar_Lo_°C = -8.2 |Mar_REC_Lo_°C = -39.2
|Apr_Lo_°C = 0.0 |Apr_REC_Lo_°C = -21.8
Linia 161 ⟶ 159:
|Oct_Lo_°C = -0.3 |Oct_REC_Lo_°C = -26.6
|Nov_Lo_°C = -9.0 |Nov_REC_Lo_°C = -39.2
|Dec_Lo_°C = -13.6 |Dec_REC_Lo_°C = -46.7
|Year_Lo_°C = -1.1 |Year_REC_Lo_°C = -46.7
|Jan_MEAN_°C = -13.6
|Feb_MEAN_°C = -11.6
Linia 215 ⟶ 213:
|Dec_Sun = 37.2
|Year_Sun = 1839.7
| source = Pogoda.ru.net<ref name="P3">{{cytuj stronę| url =http://pogoda.ru.net/climate/28440.htm | tytuł =Климат Екатеринбурга | data dostępu = 2011-08-14| autor = | opublikowany =Pogoda.ru.net | pracadata = | datajęzyk =ru | językdata dostępu =ru 2011-08-14}}</ref>
| accessdate = 2011-08-14
}}
<center>
Linia 239 ⟶ 237:
 
== Demografia ==
Liczba ludności Jekaterynburga wynosi 1 302 000<ref name="d1">{{cytuj stronę| url= http://pasport66.ru/mrn/numb.php| tytuł = Численность населения. Муниципальный регистр населения (2010)| data dostępu = 2011-08-14| autor = | opublikowany =Pasport66.ru| pracadata = | datajęzyk =ru | językdata dostępu =ru 2011-08-14}}</ref>. Struktura populacji jest następująca: 185 000 nie osiągnęło wieku produkcyjnego, 889 000 w wieku produkcyjnym, 269 000 w wieku poprodukcyjnym. Kobiety stanowią 56% mieszkańców (784 000), mężczyźni 44% (616 000)<ref name="d1" />.
 
{| border="0" cellspacing="0" cellpadding="10"
| valign="top" |
{|
! style="background:#efefef;text-align:left;" | Rok
! style="background:#efefef;text-align:right;" | Liczba ludności
|-
| 1724 || align="right" | 4000
|-
| 1781 || align="right" | 7969
|-
| 1807 || align="right" | 10 023
|-
| 1820 || align="right" | 16 858
|-
| 1857 || align="right" | 13 026
|-
| 1860 || align="right" | 20 048
|-
| 1870 || align="right" | 25 133
|-
| 1897 || align="right" | 55 500
|-
| 1923 || align="right" | 97 400
|-
| 1926 || align="right" | 136 500
|-
| 1939 || align="right" | 423 000
|-
| 1939 || align="right" | 423 000
|}
| valign="top" |
{|
! style="background:#efefef;text-align:left;" | Rok
! style="background:#efefef;text-align:right;" | Liczba ludności
|-
| 1959 || align="right" | 779 000
|-
| 1970 || align="right" | 1 025 000
|-
| 1979 || align="right" | 1 210 000
|-
| 1989 || align="right" | 1 298 000
|-
| 2002 || align="right" | 1 293 537
|-
| 2003 || align="right" | 1 293 000
|-
| 2004 || align="right" | 1 287 000
|-
| 2005 || align="right" | 1 304 000
|-
| 2006 || align="right" | 1 308 000
|-
| 2007 || align="right" | 1 315 100
|-
| 2010 || align="right" | 1 302 000
|}
|}
Linia 303 ⟶ 300:
 
=== Władze miasta ===
30 czerwca 2005 r. rada miejska uchwaliła Statut Jekaterynburga, który wszedł w życie 1 stycznia 2006 roku<ref name="ad2">{{cytuj stronę |url= http://екатеринбург.рф/officially/ustav/ |tytuł= Устав|data dostępu=2011-08-14|autor= Официальный сайт Администрации г. Екатеринбурга |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. Na jego podstawie określono, że głową miasta i szefem miejskiej administracji jest mer, wybierany w wyborach powszechnych na czteroletnią kadencję<ref name="ad2" />. Oficjalnie nosi on tytuł '''Głowy Jekaterynburga i przewodniczącego Jekaterynburskiej Dumy Miejskiej''' (''Gława Jekatierinburga priedsiedatiel Jekatierinburgskoj gorodskoj dumy'', ros. Глава́ Екатеринбу́рга председа́тель Екатеринбу́ргской городско́й ду́мы)<ref name="GR01">{{cytuj stronę |url= http://www.ekburg.ru/administration/glava/polnomochiya_glavy/ |tytuł= Глава Администрации города Екатеринбурга|data dostępu=2013-10-06|autor= Ekburg.ru |język=ru |data dostępu=2013-10-06}}</ref>. W latach 1992 – 20101992–2010 funkcję tę pełnił Arkadij Michałjowicz Czerniecki, oficjalnie bezpartyjny, ale w wyborach w 2008 r. popierany przez partię [[Jedna Rosja]]. Czernecki zrezygnował ze stanowiska w 2010 r., jego obowiązki przejął Jewgienij Porunow<ref name="ad1">{{cytuj stronę |url= http://www.ekburg.ru/news/2/23473/ |tytuł= Евгений Порунов избран Главой Екатеринбурга – председателем Екатеринбургской городской Думы|data dostępu=2011-08-14|autor= Официальный сайт Администрации г. Екатеринбурга |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. We wrześniu 2013 roku wybory na stanowisko mera, wygrał [[Jewgienij Rojzman]] z ramienia partii [[Platforma Obywatelska (Rosja)|Platforma Obywatelska]]<ref name="GR02">{{cytuj stronę |url=http://pl.sputniknews.com/polish.ruvr.ru//2013_09_09/Jewgienij-Rojzman-wygral-wybory-w-Jekaterynburgu/ |tytuł=Jewgienij Rojzman wygrał wybory w Jekaterynburgu|data dostępu=2013-09-09|autor=Głos Rosji |język=pl |data dostępu=2013-09-09}}</ref>. Zdobył on 33,31% głosów, a swój urząd objął oficjalnie 24 września 2013 roku<ref name="GR03">{{cytuj stronę |url= http://www.interfax-russia.ru/Ural/news.asp?id=436245&sec=1671 |tytuł= Евгений Порунов избран Главой Екатеринбурга – председателем Екатеринбургской городской Думы|data dostępu=2013-10-06|autor= Interfax-russia.ru |język=ru |data dostępu=2013-10-06}}</ref>. Organem stanowiącym i kontrolnym miasta jest Duma Jekaterynburga, licząca 35 radnych, wybieranych na czteroletnią kadencję<ref name="ad2" />.
 
=== Podział administracyjny ===
[[Plik:Ekb all districts.svg|thumb|Podział Jekaterynburga na rejony]]
Jekaterynburg podzielony jest na siedem rejonów miejskich, posiadających własne wybieralne samorządy i aparaty administracyjne<ref name="ad3">{{cytuj stronę |url= http://екатеринбург.рф/officially/ |tytuł= Официально|data dostępu=2011-08-14|autor= Официальный сайт Администрации г. Екатеринбурга |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>.
 
{| class=wikitable style="font-size: 90%; text-align:center" align=center
Linia 313 ⟶ 310:
! Lp.
! Rejon
! Liczba mieszkańców (2010 r.)<ref name="ad4">{{cytuj stronę |url= http://pasport66.ru/mrn/numb.php |tytuł= Население районов Екатеринбурга по состоянию на конец 2010 года|data dostępu=2011-08-14|autor= Pasport66.ru |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>
! Procent ogółu mieszkańców<ref name="ad3" />
|-
| align=left| 1.
| align=left| [[Rejon wierch-iseckij (Jekaterynburg)|Rejon wierch-iseckij]]
| align=right| 205 899
| align=right| 15%
|-
| align=left| 2.
| align=left| [[Rejon żeleznodorożnyj (Jekaterynburg)|Rejon żeleznodorożnyj]]
| align=right| 138 516
| align=right| 10%
|-
| align=left| 3.
| align=left| [[Rejon ordżonikidzewski (Jekaterynburg)|Rejon ordżonikidzewski]]
| align=right| 290 484
| align=right| 21%
|-
| align=left| 4.
| align=left| [[Rejon kirowski (Jekaterynburg)|Rejon kirowski]]
| align=right| 221 184
| align=right| 16%
|-
| align=left| 5.
| align=left| [[Rejon oktiabrskij (Jekaterynburg)|Rejon oktiabrskij]]
| align=right| 133 988
| align=right| 10%
|-
| align=left| 6.
| align=left| [[Rejon czkałowski (Jekaterynburg)|Rejon czkałowski]]
| align=right| 215 339
| align=right| 16%
|-
| align=left| 7.
| align=left| [[Rejon leninowski (Jekaterynburg)|Rejon leninowski]]
| align=right| 160 702
| align=right| 12%
|}
 
== Gospodarka ==
[[Plik:Yekaterinburg-city.jpg|thumb|250px|Yekaterinburg-City]]
Od początku swojego powstania Jekaterynburg był ważnym ośrodkiem [[Imperium Rosyjskie|Rosji]]. Początkowo jako centrum zakładów metalurgicznych i jako centrum wydobycia węgla kamiennego na Uralu<ref name="ek1">{{cytuj stronę |url=http://www.ekaterinburg.com/city/004/910/article_4910.html#EconomyAndTransport |tytuł=Ekaterinburg: Economy and transport|data dostępu=2011-08-14|autor=Ekaterinburg.com |język=en |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. W czasach sowieckich stał się ośrodkiem przemysłu ciężkiego. Obecnie to jeden z największych ośrodków gospodarczych w [[Rosja|Federacji Rosyjskiej]]. Rozwinięty przemysł elektromaszynowy (nastawiony na górnictwo), przemysł chemiczny, hutniczy, drzewny, materiałów budowlanych, włókienniczy i spożywczy. Ważny węzeł transportowy<ref name="ek1" />. W mieście i jego najbliższej okolicy funkcjonuje kilka wielkich fabryk i przedsiębiorstw. Najbardziej znane są zakłady [[Uralmasz]], największe rosyjskie przedsiębiorstwo wytwarzające sprzęt ciężki<ref name="ek2">{{cytuj stronę |url=http://www.ekaterinburg.tv/industry.htm |tytuł=Industry in Ekaterinburg|data dostępu=2011-08-14|autor=Ekaterinburg.tv |język=en |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. Oprócz nich w mieście działają: [[Zakłady Mechaniczne imienia Kalinina]], Energomasz (turbiny, generatory), Uralelektromed (obróbka miedzi), Uraltransmasz (sprzęt wojskowy), Uralwagonzawod (w czasie [[II wojna światowa|wojny]] produkował m.in. czołgi [[T-34]]), Bogosławskie Zakłady Aluminium, zakłady VIZ (jeden z największych na świecie producentów [[Blacha elektrotechniczna|blachy elektrotechnicznej]]<ref name="ek2" />), Zakłady NMTK (branża górnicza i metalurgiczna)<ref name="ek2" />. Siedzibę w mieście mają także linie lotnicze [[Ural Airlines]] oraz oddział [[Gazprom]]u znany jako Gazprom Transgaz Jekaterynburg (do 2008 r. Uraltransgaz)<ref name="ek3">{{cytuj stronę |url= http://www.gazprom.com/subsidiaries/list-items/gazprom-transgaz-ekaterinburg/ |tytuł= Gazprom Transgaz Ekaterinburg |data dostępu=2011-08-14|autor=Gazprom.com |język=en |data dostępu=2011-08-14}}</ref>.
 
[[Plik:Вид на городской пруд.jpg|thumb|left|250px|Widok na Yekaterinburg-City]]
W ostatnich latach w mieście realizowany jest projekt '''Yekaterinburg-City''', nowoczesnej dzielnicy komercyjno-biznesowej. Jego zalążkiem jest kompleks biznesowy [[Wysockij|Antey]]. Projekt zakłada oddanie do użytku przestrzeni liczącej ponad 400 000 m²<ref name="ek4">{{cytuj stronę |url=http://www.pro-n.ru/news/05.12.2006/2.html |tytuł="Екатеринбург„Екатеринбург-Сити"Сити” начнут строить в мае 2007 года |data dostępu=2011-08-14|autor=Pro-n.ru |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref> na użytek biznesowy, komercyjny, hotelowy oraz rozrywkowy<ref name="ek4" />. Wartość projektu szacowana jest na ponad 1,000,000,000 [[euro]]<ref name="ek4" />. Zakończenie prac przewidywano na rok 2014, lecz wiadomo, że budowa całego kompleksu z uwagi na problemy finansowe<ref name="ek5">{{cytuj stronę |url= http://www.allproperty.ru/news/1233744027.shtml |tytuł= Строительство «Екатеринбург-Сити» приостановлено из-за недостатка средств |data dostępu=2011-08-14|autor=Allproperty.ru |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref> głównego inwestora (UGMK Holding) przeciągnie się o kilka lat. Nowy termin zakończenia projektu nie został określony<ref name="ek5" />.
 
W 2006 r. Jekaterynburg zajął drugie miejsce w rankingu RBC najbardziej atrakcyjnego dla biznesu miasta w Rosji<ref name="ek9">{{cytuj stronę |url= http://rating.rbc.ru/articles/2008/10/17/32170489_tbl.shtml?2008/10/17/32170448 |tytuł= РБК-рейтинг|data dostępu=2011-08-14|autor= Rating.rbc.ru |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. W 2009 r. rosyjska edycja magazynu [[Forbes]] wyłoniła najlepsze dla biznesu miasta rosyjskie. W rankingu tym Jekaterynburg zajął miejsce czwarte<ref name="ek7">{{cytuj stronę |url= http://www.tass-ural.ru/news/?id=46542 |tytuł= Екатеринбург вошел в первую пятёрку лучших российских городов для бизнеса|data dostępu=2011-08-14|autor= ИТАР-ТАСС Урал |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. W 2009 r. Jekaterynburg zajął pierwsze miejsce w rankingu rosyjskich miast o liczbie ludności powyżej jednego miliona, który miał wyłonić miasto najlepiej radzące sobie z [[Kryzys finansowy od 2007|kryzysem gospodarczym]] i zarazem najbardziej perspektywiczne miasto pod względem biznesowym<ref name="ek8">{{cytuj stronę |url= http://www.rusrep.ru/2009/16/reyting_gorodov/ |tytuł= Где в России можно жить?|data dostępu=2011-08-14|autor= Он-лайн версия журнала «Русский репортёр» |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. W 2009 r. w kolejnym rankingu RBC dla najbardziej atrakcyjnego dla biznesu miasta w Rosji Jekaterynburg zajął pierwsze miejsce<ref name="ek9" />. W 2011 r. [[McKinsey & Company]] opublikowała listę 600 miast świata, które według prognoz, będą zajmować pozycje czołowe w 2025 roku. Jekaterynburg znalazł się na tej liście wraz z czterema innymi rosyjskimi miastami, [[Moskwa|Moskwą]], [[Petersburg]]iem, [[Krasnojarsk]]iem i [[Tiumeń|Tiumenią]]<ref name="ek9-2">{{cytuj stronę |url= http://pl.sputniknews.com/polish.ruvr.ru//2011/06/01/51142097.html |tytuł= Moskwa i Petersburg znalazły się w gronie 600 głównych miast świata |autor= Głos Rosji |język=pl |data dostępu=2011-08-14}}</ref>.
|tytuł= Moskwa i Petersburg znalazły się w gronie 600 głównych miast świata|data dostępu=2011-08-14|autor= Głos Rosji|język=pl}}</ref>.
 
== Transport ==
[[Plik:Uralskaya metro station (Yekaterinburg).jpg|thumb|250px|Metro w Jekaterynburgu]]
[[Plik:Tramvay Ekaterinburg.jpg|thumb|left|250px|Tramwaj jekaterynburski]]
Jekaterynburg jest ważnym węzłem transportowym Rosji. Przez miasto przebiega trasa [[Kolej Transsyberyjska|Kolei Transsyberyjskiej]]. Linie kolejowe zbiegające się w metropolii obsługuje [[Jekaterynburg (stacja kolejowa)|Jekaterynburski Dworzec Pasażerski]] (do 2010 r. stacja nadal występowała pod nazwą Swierdłowsk<ref name="t1">{{cytuj stronę |url= http://government.ru/gov/results/10025/ |tytuł= О присвоении наименований географическим объектам в Республике Карелия и переименовании географических объектов в Нижегородской и Свердловской областях|data dostępu=2011-08-14|autor= Постановление Правительства РФ № 196 от 30.03.2010 г. |język=ru |archiwum=http://web.archive.org/web/20100403222918/http://government.ru/gov/results/10025/ |zarchiwizowano=2010-04-03 |data dostępu=2011-08-14}}</ref>). W Jekaterynburgu znajduje się też siedziba Kolei Swierdłowskiej, obsługującej [[obwód swierdłowski]] i [[obwód tiumeński]]<ref name="t2">{{cytuj stronę |url= http://www.uralinform.ru/news/economy/114003-na-zapade-ekaterinburga-postroyat-novyi-avtovokzal// |tytuł= На западе Екатеринбурга построят новый автовокзал|data dostępu=2011-08-14|autor= Uralinform.ru |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. Przez miasto przebiegają ważne drogi: uralska autostrada federalna M5, P242, P351, P352, P354, P355<ref >{{cytuj stronę |url= http://government.ru/gov/results/10025/ |tytuł= Федеральные трассы России|data dostępu=2011-08-14|autor= Rutrassa.ru |język=ru |archiwum=http://web.archive.org/web/20100403222918/http://government.ru/gov/results/10025/ |zarchiwizowano=2010-04-03 |data dostępu=2011-08-14}}</ref>.
 
W Jekaterynburgu działa [[Port lotniczy Jekaterynburg|Międzynarodowy port lotniczy Kolcowo]] (SVX). Jest to piąte największe lotnisko w Rosji, po trzech lotniskach moskiewskich ([[Port lotniczy Moskwa-Domodiedowo|Domodiedowie]], [[Port lotniczy Moskwa-Szeremietiewo|Szeremietiewie]] i [[Port lotniczy Moskwa-Wnukowo|Wnukowie]]) i petersburskim [[Port lotniczy Petersburg-Pułkowo|Pułkowie]]<ref >{{cytuj stronę |url= http://www.kommersant.ru/Doc-y/1200501/ |tytuł= Крупнейшие российские аэропорты|data dostępu=2011-08-14|autor= Kommersant.ru |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. Dysponuje połączeniami do największych miast Rosji, jak i również m.in. do [[Praga|Pragi]], [[Pekin]]u, [[Mińsk]]a, [[Helsinki|Helsinek]] czy [[Frankfurt nad Menem|Frankfurtu]]. W mieście działają linie lotnicze [[2nd Sverdlovsk Air Enterprise]] i [[Ural Airlines]].
 
Transport publiczny w Jekaterynburgu obsługuje rocznie około 412 milionów pasażerów (2008 r.) i jest to czwarty wynik w Rosji<ref name="t4">{{cytuj stronę |url= http://www.gks.ru/bgd/regl/b08_14t/IssWWW.exe/Stg/ur/03-00.htm/ |tytuł= Российский статистический ежегодник – 2008|data dostępu=2011-08-14|autor= Госкомстат |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. Warty odnotowania jest spadek liczby przewożonych pasażerów, w 2006 r. było ich 647 milionów<ref name="t5">{{cytuj stronę |url= http://www.gks.ru/bgd/regl/b03_13/Main.htm/ |tytuł= Статистический ежегодник– 2004|data dostępu=2011-08-14|autor= Госкомстат |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. Transport naziemny zapewniają rozbudowane [[Tramwaje w Jekaterynburgu|linie tramwajowe]], autobusowe, trolejbusowe, a także kolej podmiejska, minibusy czy [[marszrutka|marszrutki]]. Od 1991 r. w mieście funkcjonuje nowoczesne [[Metro w Jekaterynburgu|metro]].
 
* [[Kolej Transsyberyjska|Przystanek Kolei Transsyberyjskiej]]
Linia 379 ⟶ 375:
== Nauka i edukacja ==
[[Plik:Ustu day 1.JPG|thumb|250px|Uralski Uniwersytet Federalny]]
Jekaterynburg jest jednym z wiodących ośrodków naukowych [[Rosja|Federacji Rosyjskiej]]. Największą uczelnią miasta jest [[Uralski Uniwersytet Federalny]], powstały w 2009 r. na bazie dwóch uczelni: Uralskiego Państwowego Uniwersytetu im. [[Maksim Gorki|Maksyma Gorkiego]] i Uralskiego Państwowego Technicznego Uniwersytetu im. [[Borys Jelcyn|Borysa Jelcyna]] (oba założone w 1920 r. decyzją [[Włodzimierz Lenin|Włodzimierza Lenina]]). Oprócz niego w mieście funkcjonują jeszcze inne publiczne uczelnie kształcące studentów w specjalistycznych dyscyplinach naukowych, m.in. Uralski Uniwersytet Pedagogiczny, Uralski Uniwersytet Pedagogiczny, Uralski Uniwersytet Ekonomiczny, Uralski Uniwersytet Transportu Kolejowego, Uralski Uniwersytet Gospodarki Leśnej, Uralski Państwowy Uniwersytet Górniczy. Na 18 państwowych uczelniach uczęszcza w sumie 140 000 studentów<ref name="sp6">{{cytuj stronę |url= http://uchim66.ru/news/59.html |tytuł= Российская академия наук намерена готовить кадры самостоятельно |data dostępu=2011-08-14|autor= Uchim66.ru |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. W mieście swe siedziby ma także 14 prywatnych uczelni, wyższe seminarium duchowne [[Rosyjski Kościół Prawosławny|Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego]] oraz szkoły teatralne oraz muzyczne<ref name="sp7">{{cytuj stronę| url = http://www.uraledu.ru |tytuł= Портал «Образование Урала»|data dostępu=2011-08-14|autor= Uraledu.ru |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. W Jakterynburgu funkcjonuje Uralski Oddział [[Rosyjska Akademia Nauk|Rosyjskiej Akademii Nauk]].
 
== Kultura ==
[[Plik:Ekaterinbourg.jpeg|thumb|left|250px|Budynek Opery i Baletu. Na pierwszym planie pomnik Jakowa Swierdłowa]]
W Jekaterynburgu funkcjonuje 60<ref name="sp2">{{cytuj stronę |url= http://culture.ekburg.ru/institutions/museum/ |tytuł= Музеи. Управление культуры Администрации Екатеринбурга|data dostępu=2011-08-14|autor= Culture.ekburg.ru |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref> różnych [[muzeum|muzeów]] i galerii, w tej liczbie m.in. Swierdłowskie Muzeum Regionalne (otwarte w 1871), Muzeum Sztuk Pięknych (1936), Uralskie Muzeum Geologiczne (1937), Muzeum Pisarzy Uralu (1946), Muzeum Wojskowo-Historyczne (1959), Muzeum Historii Jekaterynburga (1992) czy Muzeum Ikon (1999)<ref name="sp2" />. Muzea jekaterynburskie co roku uczestniczą w programie [[Noc Muzeów]]<ref name="sp2" />.
 
Pierwszy [[teatr]] w mieście został założony w 1834 przez trupę pochodzącą z [[Kazań|Kazania]]<ref name="sp3">{{cytuj stronę |url= http://culture.ekburg.ru/institutions/theatre/ |tytuł= Управление культуры Администрации Екатеринбурга|data dostępu=2011-08-14|autor= Culture.ekburg.ru |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. Obecnie miasto posiada największą liczbę teatrów zaraz za [[Moskwa|Moswką]] i [[Petersburg]]iem<ref name="sp3" />. W Jekaterynburgu funkcjonują m.in. Jekaterynburska Państwowa Opera i Balet (1912), Jekaterynburski Teatr Miejski (1930), Swierdłowski Państwowy Teatr Dramatyczny (1930), Miejski Teatr Lalek (1932)<ref name="sp3" />.
W mieście od 1943 r. działa Swierdłowskie Studio Filmowe<ref name="sp4">{{cytuj stronę |url= http://claw.ru/a-ickust/icks/3580.htm |tytuł= Послевоенное советское кино |data dostępu=2011-08-14|autor= Claw.ru |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. Stale funkcjonuje też 18 kin<ref name="sp4" />.
 
W Jekaterynburgu swe siedziby mają oprócz tego: Swierdłowska Państwowa Filharmonia, Uralski Chór Ludowy oraz kilka znanych w Rosji szkół tanecznych<ref name="sp5">{{cytuj stronę |url= http://culture.ekburg.ru/institutions/concert/ |tytuł= Культурно-досуговые учреждения |data dostępu=2011-08-14|autor= Culture.ekburg.ru |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. Znajduje się tu też kilka sal koncertowych, z których największa może pomieścić 2000 widzów. Z miasta pochodzą znane rosyjskie zespoły [[rock]]owe, takie jak [[Nautilus Pompilius]], [[Chaif]], [[Agatha Christie (zespół)|Agatha Christie]]. Z innych obiektów kulturalno-rekreacyjnych warto wymienić znajdujące się w Jakterynburgu parki (największy im. [[Władimir Majakowski|Majakowskiego]]), Jekaterynburskie Zoo, Cyrk Jekaterynburski (z miejscami na 2600 widzów), a także ogrody, parki oraz [[arboretum]]. W mieście działa też kilkanaście bibliotek, z których największą jest Swierdłowska Biblioteka Naukowa.
 
== Sport ==
[[Plik:Uralmash match.jpg|thumb|250px|Mecz miejscowego Uralu]]
{{Kategoria główna|Sport w Jekaterynburgu}}
W Jekaterynburgu znajduje się 1728 obiektów sportowych<ref name="sp1">{{cytuj stronę |url= http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst65/DBInet.cgi |tytuł= Госкомстат. Муниципальная статистика|data dostępu=2011-08-14|autor= Госкомстат |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>, w tym m.in. 16 stadionów i 45 pływalni<ref name="sp1" />.
Najważniejsze obiekty sportowe w mieście to:
* [[Stadion Centralny w Jekaterynburgu]] (pojemność: 27 000)<ref>[http://www.worldstadiums.com/europe/countries/russia.shtml Stadiums in Russia].</ref>
* Stadion Uralmasz (pojemność: 13 500)
* Pałac Sportu (pojemność: 5000)
* [[KKR Uralec|Kompleks Kulturalno-Rozrywkowy Uralec]] (pojemność: 5500).
 
Miasto jest jednym z kandydatów by zostać miastem-gospodarzem [[Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej 2018|Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej]], które w 2018 r. odbędą się w Rosji<ref name="j19" />. Sportowcy związani z Jekaterynburgiem to m.in. [[Siergiej Czepikow]] ([[biathlon]]ista), [[Pawieł Daciuk]] ([[Hokej na lodzie|hokeista]]), [[Nikołaj Karpol]] (trener [[Piłka siatkowa|siatkarski]]), [[Nikołaj Chabibulin]] ([[Hokej na lodzie|hokeista]]).
 
Najważniejsze kluby sportowe w mieście to:
Linia 411 ⟶ 407:
 
== Wojsko ==
Miasto jest siedzibą dowództwa [[Centralny Okręg Wojskowy Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej|Centralnego Okręgu Wojskowego Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej]]<ref>[http://docs.kodeks.ru/document/902235810 Указ Президента РФ от 20.09.2010 № 1144 «О военно-административном делении Российской Федерации»].</ref>.
 
== Stosunki międzynarodowe ==
Jekaterynburg ma podpisanych dziewięć umów partnerskich z innymi miastami na świecie, w tym gronie brak miast polskich. Od 2010 r. trwają rozmowy w celu ustanowienia partnerstwa z [[Abchazja|abchaskim]] [[Suchumi]]<ref name="sm1">{{cytuj stronę |url= http://www.e1.ru/news/spool/news_id-323184.html |tytuł= Екатеринбург и Сухум могут стать городами-побратимами|data dostępu=2011-08-14|autor= E1.ru |język=ru |data dostępu=2011-08-14}}</ref>. W mieście działa trzynaście konsulatów generalnych różnych państw, osiem centrów wydających wizy, osiem [[konsul honorowy|konsulatów honorowych]] oraz kilka przedstawicielstw handlowych różnych krajów.
 
=== Miasta partnerskie ===
* {{Flaga|UKR}} [[Dniepr (miasto)|Dnipro]], [[Ukraina]]
* {{Flaga|CHN}} [[Kanton (Chiny)|Kanton]], [[Chińska Republika Ludowa]]
* {{Flaga|CZE}} [[Pilzno]], [[Czechy]]
Linia 423 ⟶ 419:
* {{Flaga|ITA}} [[Genua]], [[Włochy]]
* {{Flaga|DEU}} [[Wuppertal]], [[Niemcy]]
* {{Flaga|KOR}} [[Incheon|Inch'ŏnInczon]], [[Korea Południowa]]
* {{Flaga|DZA}} [[Annaba]], [[Algieria]]
* {{Flaga|ITA}} [[Ferentino]], [[Włochy]]
Linia 441 ⟶ 437:
* {{Flaga|GBR}} Konsulat [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]]
* {{Flaga|VNM}} Konsulat [[Wietnam]]u
 
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
 
== Zobacz też ==
* [[Katastrofa w Swierdłowsku]]
 
== Przypisy ==
 
{{Przypisy}}
 
== Linki zewnętrzne ==
{{Commonscat|Yekaterinburg}}
* [http://www.ekburg.ru// Oficjalna strona miasta]
* [http://www.suvenirograd.ru/geography.php?lang=2&id=3&filtr_g=3/ Zabytki w mieście Jekaterynburg ] (angielski, rosyjski)
 
{{Kontrola autorytatywna}}
 
[[Kategoria:Jekaterynburg|! ]]
[[Kategoria:Miejscowości odznaczone Orderem Lenina]]