|
|terytorium = [[Francja]]
|przyczyna = potrzeba utworzenia przyczółku do rozwinięcia natarcia w głąb [[Europa|Europy]]
|wynik = strategiczne zwycięstwo [[alianciAlianci (II wojna światowa)|aliantów]]
|strona1 = {{państwo|DEU|1935}}
|strona2 = {{państwo|USA|48}}<br />{{państwo|GBR}}<br />{{państwo|CAN|1921}}<br />{{państwo|POL}}<ref>Udział Polaków w lądowaniu w Normandii: bombardowanie francuskich wybrzeży przez polskie lotnictwo, obecność polskich żołnierzy w służbach logistycznych, ostrzał artyleryjski obiektów na wybrzeżu prowadzony przez ORP „[[ORP Dragon|Dragon]]” i działania osłonowe okrętów ORP „[[ORP Ślązak (1941)|Ślązak]]” i „[[ORP Krakowiak (1940)|Krakowiak]]”.</ref><br />{{państwo|AUS}}<br />{{państwo|FRA|Wolna Francja}}<br />{{państwo|NZL}}<br />{{państwo|NOR}}<br />{{państwo|NED}}<br />{{państwo|BEL}}
|dowódca1 = [[Gerd von Rundstedt]]<br />[[Erwin Rommel]]<br />[[Friedrich Dollmann]]<br />[[Leo Geyr von Schweppenburg]]<br />[[Wilhelm Falley]]<br />[[Hans von Salmuth]]
|dowódca2 = [[Dwight Eisenhower]]<br />[[Arthur Tedder]]<br />[[Bernard Law Montgomery|Bernard Montgomery]]<br />[[Trafford Leigh-Mallory]]<br />[[Bertram Ramsay]]<br />[[Omar Bradley]]<br />[[Miles Dempsey]]
|siły1 = 10 000 ludzi
|siły2 = 175 000 ludzi,<br />6939 jednostek pływających,<br />11 600 samolotów
|współrzędne =
|commons = Category:D-Day
|wikicytaty =
|wikiźródła =
|wikisłownik =
}}
[[Plik:Lci-convoy.jpg|thumb|290px|[[alianciAlianci (II wojna światowa)|Alianckie]] okręty desantowe zbliżają się do plaż [[Normandia (kraina historyczna)|Normandii]]]]
[[Plik:Allied Invasion Force.jpg|thumb|290px|Plan inwazji na Normandię 6 czerwca 1944]]
'''Lądowanie w Normandii''' (operacja'''Operacja Neptun''') – wstępna faza [[Operacja Overlord|operacji Overlord]], największa pod względem użytych sił i środków operacja [[desant]]owa w historii wojen. Miała na celu otwarcie w zachodniej [[Europa|Europie]] tzw.tak zwanego [[Front zachodni (II wojna światowa)|drugiego frontu]] w europejskim teatrze działań [[II wojna światowa|II wojny światowej]]. Operacja została przeprowadzona we wtorek 6 czerwca 1944 pod dowództwem gen.generała [[Dwight Eisenhower|Eisenhowera]], a trzon sił inwazyjnych stanowiły wojska [[Stany Zjednoczone|amerykańskie]], [[Wielka Brytania|brytyjskie]] i [[Kanada|kanadyjskie]]. Warto wspomnieć, że inwazję poprzedziła [[Operacja Fortitude]], dzięki której [[Alianci (II wojna światowa)|alianci]] napotkali o wiele mniejszy opór wojsk [[III Rzesza|niemieckich]].
== D-Day ==
Dzień rozpoczęcia operacji został nazwany przez aliantów ''D-Day'', czyli Dzień D (zgodnie z definicją Słownika Departamentu Wojny USA termin ten oznaczał nienazwany dzień, w którym rozpoczyna się lub ma się rozpocząć dana operacja). Początkowo miał nim być 5 czerwca, jednak w związku ze złymi warunkami atmosferycznymi, gen.generał Eisenhower zdecydował się na odłożenie lądowania o 24 godziny. Składało się ono z dwóch faz: desantu powietrznego blisko 24 tysięcy spadochroniarzy i piechoty szybowcowej oraz desantu morskiego około 133 tysięcy żołnierzy piechoty i sił specjalnych. Inwazję poprzedziło bombardowanie plaż dokonane przez [[Royal Air Force|RAF]] i [[United States Army Air ForceForces|USAFUSAAF]] (zrzucono ponad 9000 ton [[bombaBomba lotnicza|bomb]]). Wsparcia lądującym żołnierzom udzieliła także brytyjska i amerykańska flota (w sumie około 7000 jednostek pływających, w tym 1200 okrętów wojennych), od 5:30 ostrzeliwując z dział umocnienia na brzegu. W sumie pierwszego dnia inwazji przez kanał [[La Manche]] przerzucono około 156 000tysięcy alianckich żołnierzy<ref>[httphttps://wwwtheddaystory.ddaymuseum.co.ukcom/discover/what-is-d-day/faq.htm#overlord ''How many Allied troops were involved in D-Day?''], Portsmouth Museums and Records.</ref>.
=== Desant powietrzny ===
Operacje powietrznodesantowe zostały przeprowadzone w nocy 5/6 czerwca i poprzedziły lądowanie z morza głównych sił inwazyjnych. Ich celem było zajęcie kluczowych dla powodzenia operacji punktów oporu, instalacji i mostów (np.na przykład [[most Pegaz]]). Desanty amerykańskiej [[101 Dywizja Powietrznodesantowa (USA)|101 Dywizji Powietrznodesantowej]] otrzymały kryptonim „[[Operacja Albany|Albany]]” i „[[Operacja Chicago|Chicago]]”. Lądowanie [[82 Dywizja Powietrznodesantowa (USA)|82 Dywizji Powietrznodesantowej]] określono jako operacje „[[Operacja Boston|Boston]]” i „[[Operacja Detroit|Detroit]]”; ciężej uzbrojone oddziały tej dywizji dotarły do Normandii na pokładzie szybowców w ramach operacji „[[Operacja Elmira|Elmira]]”. Desanty brytyjskiej 6 Dywizji Powietrznodesantowej otrzymały kryptonim „[[Operacja TongaDeadstick|TongaDeadstick]]” i „[[Operacja Mallard|Mallard]]”.
=== Desant morski ===
Zasadnicza faza operacji rozpoczęła się w godzinach porannych 6 czerwca. Ponad 4 tysiące okrętów i barek desantowych pod ogólnym dowództwem brytyjskiego admirała [[Bertram Ramsay|Bertrama Ramsaya]] dostarczyło na francuski brzeg w sumie 7 [[Dywizja|dywizji]] piechoty, które były dodatkowo wspomagane przez pododdziały pancerne i jednostki sił specjalnych (dwa [[batalion]]y amerykańskich [[United States Army Rangers|rangersów]] oraz dwie brygady [[Commando|brytyjskich komandosów]]).
Lądowanie zostało przeprowadzone na plażach oznaczonych kryptonimami: „[[Plaża Utah|Utah]]” (amerykańska 4 DP), „[[Plaża Omaha|Omaha]]” (amerykańskie 1 i 29 DP), „[[Plaża Gold|Gold]]” (brytyjskie 49 i 50 DP), „[[Plaża Juno|Juno]]” (kanadyjska 3 DP) i „[[Plaża Sword|Sword]]” (brytyjska 3 DP). Na większości z nich nie napotkano silnego oporu. Wyjątkiem była 5-kilometrowa plaża „Omaha”, na której straty były poważne (około 3000 żołnierzy). Wpływ na to miało m.in.między rozmieszczenieinnymi [[IIIrozmieszczenie Rzesza|niemieckich]] stanowisk ogniowych na wysokich klifach, skąd mogły swobodnie panować nad plażą oraz fakt, że czołgi, które w pierwszej fali miały wspomóc nacierającą piechotę, w większości zatonęły lub zostały zniszczone przed wydostaniem się na ląd.
== Siły niemieckie ==
Normandzkie wybrzeże stanowiło część umocnień [[Wał Atlantycki|Wału Atlantyckiego]] i było obsadzone przez dywizje niemieckiej [[7 Armia (III Rzesza)|7 Armii]], w skład których oprócz [[Niemcy (naród)|Niemców]] wchodzili wcieleni do [[Wehrmacht]]u przedwojenni obywatele polscy, a także ochotnicy z tzw.tak zwanych [[Legiony Wschodnie|batalionów wschodnich]], co ujemnie wpływało na wartość bojową tych jednostek (np.na przykład broniąca plaży Omaha 352 DP składała się w 29% z obywateli [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|radzieckich]], [[Polacy|Polaków]] i [[Alzatczycy|Alzatczyków]]). Doborowe niemieckie dywizje pancerne stacjonowały w głębi lądu i 6 czerwca nie zdołały wziąć udziału w walkach (z wyjątkiem grupy bojowej z [[21 Dywizja Pancerna (III Rzesza)|21 Dywizji Pancernej)]]. [[Luftwaffe]] wzięła udział w walkach dopiero 16 czerwca<ref>{{Cytuj | autor = Vince Milano;, Bruce Conner | tytuł = Front w Normandii | data = 2013 | isbn = 978-83-7510-906-1 | inni = Jan Szkudliński (tłum.) | miejsce = Poznań | wydawca = Rebis | s = 320 | oclc = 843358085}}</ref>.
== Działania Polaków w czasie lądowania ==
Jednostki [[II Rzeczpospolita|polskich]] wojsk lądowych nie uczestniczyły w lądowaniu w Normandii. Brały udział: [[Polskie Siły Powietrzne]], [[Polska Marynarka Wojenna]] i [[Polska Marynarka Handlowa]].
'''Polska Marynarka Wojenna i Handlowa'''. W tym czasie na terenie [[Anglia|Anglii]] stacjonowały: 3 okręty podwodne, 1 lekki krążownik, 6 niszczycieli oraz szereg jednostek przybrzeżnych i pomocniczych. [[ORP Garland]] działał na [[Morze Śródziemne|Morzu Śródziemnym]]. W operacji brały udział [[ORP Dragon]], [[ORP Krakowiak (1940)|ORP Krakowiak]] i [[ORP Ślązak (1941)|ORP Ślązak]] we wsparciu artyleryjskim oddziałów desantowych, a [[ORP Błyskawica]] i [[ORP Piorun (1940)|ORP Piorun]] osłaniały floty inwazyjne przed kontratakami [[Kriegsmarine|floty niemieckiej]]<ref name=enc>{{cytujCytuj książkę | nazwisko = Sobczak [red.] | imię = Kazimierz | tytuł = Encyklopedia II wojny światowej | strony = 369-370}}</ref>. Błyskawica, Piorun i Ślązak wchodziły w skład Zespołu „S” (Sword – desant na plażę „Sword”<ref name=lip>{{cytujCytuj książkę | nazwisko = Lipiński | imię = Jerzy | tytuł = II wojna światowa na morzu | strony = 319}}</ref>), Krakowiak w składzie Zespołu „G” (Gold – na plażę „Gold”), Dragon był w składzie 2 Eskadry Krążowników w Zespole „Force D”. Oprócz nich udział brały statki handlowe<ref name=enc/>. [[MS Batory]], [[MS Sobieski]], transportowały żołnierzy alianckich, [[SS Poznań]] – broń i sprzęt, [[ORP Wilia|SS Modlin]] (dawna Wilia) został użyty jako falochron<ref name=enc/>. [[Polskarob|SS Kmicic]], [[SS Kordecki]], [[SS Chorzów]], [[SS Narew]], [[SS Wilno]], [[SS Katowice (1926)|SS Katowice]], [[SS Kraków (1925)|SS Kraków]] brały udział w armadzie transportowej. 6 czerwca ORP Dragon, na pozycji 10 mil morskich od brzegu plaży Sword„Sword”, bombardował działami 152 mm stanowiska niemieckiej artylerii 105 mm na lądzie. Działa niemieckie zamilkły po 40 minutowym ostrzale. Na cele nakierowywały wiszące na niebie samoloty naprowadzające. 8 czerwca działa ORP Dragon udaremniły kontratak 21 Dywizji Pancernej na lądzie w rejonie [[Caen]], niszcząc 6 czołgów. W czasie walki z baterią niemieckich 155 mm dział dyslokowanych w rejonie [[Trouville]], okręt znalazł się w zasięgu artylerii niemieckiej i stracił pierwszych rannych. Uszkodzony 18 czerwca poszedł na remont do [[Portsmouth]]. Do akcji wrócił 7 lipca, miał wspierać [[Bitwa o Caen|natarcie brytyjskie na Caen]]. 8 lipca został storpedowany przez niemiecką żywą torpedę [[torpedaTorpeda Neger|Neger]] w komory amunicyjne<ref name=enc/>. Okręt zapalił się, część okrętu wyleciała w powietrze. Zginęło 37 marynarzy i 114 zostało rannych. Okręt był nie do uratowania. Dowództwo zdecydowało go odholować i zatopić jako falochron sztucznego portu inwazyjnego [[Port Mulberry|Mulberry]] w pobliżu Caen<ref name=enc/>.
'''Polskie Siły Powietrzne'''. W operacji brało udział około 11 tys. samolotów. Sprzymierzeni poprzedzili lądowanie wielomiesięcznym bombardowaniem linii kolejowych, mostów i lotnisk, których celem było izolowanie frontu działania wojsk pomiędzy [[Sekwana|Sekwaną]] a [[Loara|Loarą]]. W 1944 polskie [[dywizjon]]y myśliwskie uczestniczyły w przygotowaniu inwazji wykonując zadania razem z lotnictwem sprzymierzonych<ref name=enc/>. W operacji udział brało 11 dywizjonów polskich z tego 8 myśliwskich i 3 bombowe. Bezpośredni udział wzięło 131 Skrzydło Myśliwskie – dowódca mjr [[Stefan Janus]] (dywizjony: [[Dywizjon 302|302]], [[Dywizjon 308|308]] i [[Dywizjon 317|317]]) oraz [[Dywizjon 305|305]] dywizjon bombowy podporządkowany siłom brytyjskim<ref name=enc/>. W początkowej fazie uczestniczyły także pozostałe dywizjony myśliwskie oraz [[Dywizjon 300|300]] dywizjon bombowy. Zadaniem głównym lotnictwa była osłona powietrzna i eskorta bombowców, wsparcie ogniowe wojsk lądowych i rozpoznanie. Już w pierwszym dniu operacji, jedno z polskich skrzydeł zestrzeliło największą liczbę samolotów, a do 25 czerwca 38 samolotów. Samoloty skrzydeł wykonywały dziennie po cztery samoloto-wyloty, eskortując bombowce. Dywizjon 303 z samolotami RAF osłaniał lewe skrzydło floty inwazyjnej i lądujących oddziałów. [[Dywizjon 307]] (nocne bombowce) zwalczał okręty podwodne. Dywizjony bombowe 300, [[Dywizjon 304|304]] i 305 walczyły od pierwszego dnia. Dywizjon 305 zniszczył koło [[Nancy]] niemieckie zapasy paliw (około 13 mln litrów). Prasa pisała, że „Polacy tym czynem wygrali bitwę o Francję”. W początku sierpnia 131 Skrzydło przedyslokowano do Francji na lotnisko pod Caen i działało na kierunku natarcia wojsk<ref name=enc/>. 133 Skrzydło Myśliwskie (dowódca mjr [[Stanisław Skalski (lotnik)|Stanisław Skalski]]) i pozostałe dywizjony operowały z lotnisk angielskich zwalczając pociski [[Fieseler Fi 103|V-1]] i wspierając ofensywę<ref name=enc/>. Od 12 czerwca 1944 Niemcy rozpoczęli ostrzał Anglii pociskami V-1 i do 29 lipca wystrzelili ich około 2 tysięcy. Od 9 lipca do zwalczania V-1 włączono trzy polskie dywizjony lotnicze. Polacy zestrzelili 190 pocisków V-1. Samoloty polskie wspierając desantowanie we Francji wykonały 8 tys. lotów bojowych. ▼
▲'''Polskie Siły Powietrzne'''. W operacji brało udział około 11 tys.tysięcy samolotów. Sprzymierzeni poprzedzili lądowanie wielomiesięcznym bombardowaniem linii kolejowych, mostów i lotnisk, których celem było izolowanie frontu działania wojsk pomiędzy [[Sekwana|Sekwaną]] a [[Loara|Loarą]]. W 1944 polskie [[dywizjon]]y myśliwskie uczestniczyły w przygotowaniu inwazji wykonując zadania razem z lotnictwem sprzymierzonych<ref name=enc/>. W operacji udział brało 11 dywizjonów polskich z tego 8 myśliwskich i 3 bombowe. Bezpośredni udział wzięło [[1 Polskie Skrzydło Myśliwskie|131 Skrzydło Myśliwskie ]] – dowódca mjrmajor [[Stefan Janus]] (dywizjony: [[Dywizjon 302|302]], [[Dywizjon 308|308]] i [[Dywizjon 317|317]]) oraz [[Dywizjon 305|305]] dywizjon bombowy podporządkowany siłom brytyjskim<ref name=enc/>. W początkowej fazie uczestniczyły także pozostałe dywizjony myśliwskie oraz [[Dywizjon 300|300]] dywizjon bombowy. Zadaniem głównym lotnictwa była osłona powietrzna i eskorta bombowców, wsparcie ogniowe wojsk lądowych i rozpoznanie. Już w pierwszym dniu operacji, jedno z polskich skrzydeł zestrzeliło największą liczbę samolotów, a do 25 czerwca 38 samolotów. Samoloty skrzydeł wykonywały dziennie po cztery samoloto-wyloty, eskortując bombowce. Dywizjon 303 z samolotami RAF osłaniał lewe skrzydło floty inwazyjnej i lądujących oddziałów. [[Dywizjon 307]] (nocne bombowce) zwalczał okręty podwodne. Dywizjony bombowe 300, [[Dywizjon 304|304]] i 305 walczyły od pierwszego dnia. Dywizjon 305 zniszczył koło [[Nancy]] niemieckie zapasy paliw (około 13 mlnmilionów litrów). Prasa pisała, że „Polacy tym czynem wygrali bitwę o Francję”. W początku sierpnia 131 Skrzydło przedyslokowano do Francji na lotnisko pod Caen i działało na kierunku natarcia wojsk<ref name=enc/>. [[2 Polskie Skrzydło Myśliwskie|133 Skrzydło Myśliwskie ]] (dowódca mjrmajor [[Stanisław Skalski (lotnik)|Stanisław Skalski]]) i pozostałe dywizjony operowały z lotnisk angielskich zwalczając pociski [[Fieseler Fi 103|V-1]] i wspierając ofensywę<ref name=enc/>. Od 12 czerwca 1944 Niemcy rozpoczęli ostrzał Anglii pociskami V-1 i do 29 lipca wystrzelili ich około 2 tysięcy. Od 9 lipca do zwalczania V-1 włączono trzy polskie dywizjony lotnicze. Polacy zestrzelili 190 pocisków V-1. Samoloty polskie wspierając desantowanie we Francji wykonały 8 tys.tysięcy lotów bojowych.
{{Osobny artykuł|Polscy żołnierze polegli w czasie lądowania w Normandii 1944}}
== Upamiętnienie ==
Walki marynarzy i lotników polskich w czasie lądowania w Normandii zostały, po 1990, upamiętnione na tablicach [[Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie|Grobu Nieznanego Żołnierza]] w [[Warszawa|Warszawie]]: – poświęconej marynarzom napisem: „INWAZJA W NORMANDII 6 VI 1944”, a na poświęconej lotnikom napisem „NORMANDIA 6 VI 1944”.
== Filmy ==
* [[Najdłuższy dzień]], USA 1962
* [[Szeregowiec Ryan]], USA 1998
* [[Kompania braci (miniserial)|Kompania Bracibraci]], USA/Wielka Brytania 2001
== Zobacz też ==
== Bibliografia ==
* {{cytujCytuj książkę | nazwisko = Sobczak [red.] | imię = Kazimierz | tytuł = Encyklopedia II wojny światowej | wydawca = Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej | miejsce = Warszawa | rok = 1975 | strony = 120, 287, 370, 462-463, 463-470}}
* {{cytujCytuj książkę | nazwisko = Lipiński | imię = Jerzy | tytuł = II wojna światowa na morzu | wydawca = Lampart | miejsce = Warszawa | rok = 1995 | strony = 319}}
* {{Cytuj | autor = Vince Milano;, Bruce Conner | tytuł = Front w Normandii | data = 2013 | isbn = 978-83-7510-906-1 | inni = Jan Szkudliński (tłum.) | miejsce = Poznań | wydawca = Rebis | oclc = 843358085}}
== Linki zewnętrzne ==
{{SORTUJ:Normandii, Lądowanie w}}
[[Kategoria:Historia Francji 1940–1945]] ▼[[Kategoria:Operacje aliantów zachodnich w II wojnie światowej]]
[[Kategoria:Działania zbrojne w 1944]] ▼[[Kategoria:Front zachodni (II wojna światowa)]]
▲[[Kategoria:Działania zbrojne w 1944]]
▲[[Kategoria:Historia Francji 1940–1945]]
[[Kategoria:Wydarzenia upamiętnione na tablicach na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie]]
| 