Rudolf Weigl: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Lowdown (dyskusja | edycje)
drobne redakcyjne
m drobne merytoryczne, drobne redakcyjne
Linia 18:
|www =
}}
'''Rudolf Stefan Jan Weigl''', także '''Weigel''' (ur. [[2 września]] [[1883]] w [[Przerów|Przerowie]], zm. [[11 sierpnia]] [[1957]] roku w [[Zakopane]]m) – [[Polska|polski]] [[Biologia|biolog]], wynalazca pierwszej w świecie skutecznej szczepionki przeciw [[tyfus plamisty|tyfusowi plamistemu]], prekursor zastosowania [[Owady|owadów]], głównie [[wesz odzieżowaludzka|wszy odzieżowej]] jako zwierzęcia laboratoryjnego do hodowli zarazka tyfusu.
 
== Życiorys ==
=== Młodość ===
Urodził się w rodzinie austriackiej. Po przedwczesnej śmierci ojca wychowywał się w polskiej tradycji kulturowej. Jego [[Przybrana rodzina|ojczym]] Józef Trojnar był profesorem gimnazjalnym w [[Jasło|Jaśle]] i [[Stryj (miasto)|Stryju]].
 
Uczęszczał do [[I Liceum Ogólnokształcące im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle|gimnazjum w Jaśle]] i w Stryju, następnie podjął studia przyrodnicze na [[Lwowski Uniwersytet Narodowy im. Iwana Franki|Uniwersytecie Lwowskim]]. Ukończył je w 1907 roku.
 
=== Początek kariery naukowej ===
Linia 31:
W czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] został powołany do wojska jako [[parazytologia|parazytolog]]. Rozpoczął badania nad nękającą wówczas świat [[epidemia|epidemiczną]] chorobą – tyfusem plamistym i roznoszącymi go wszami. W wyniku gruntownych badań wynalazł pierwszą na świecie skuteczną szczepionkę przeciw tej groźnej chorobie. Jego wynalazkiem było wykorzystanie wszy jako zwierząt laboratoryjnych, co umożliwiło dalsze badania nad tyfusem.
 
W latach 1915–1918 pracował w szpitalu wojskowym w [[Przemyśl]]u. W 1918 roku objął tam kierownictwo nowo powstałej Pracowni do Badań nad Tyfusem Plamistym.
 
=== Profesura we Lwowie – utworzenie Instytutu ===
Sukcesy, jakie odniósł w badaniach nad [[riketsje|riketsjami]] – [[czynnik etiologiczny|czynnikiem etiologicznym]] tyfusu plamistego spowodowały, iż w 1920 roku powołano go na stanowisko profesora biologii ogólnej [[Lwowski Uniwersytet Narodowy im. Iwana FrankiLwowski|Uniwersytetu Jana Kazimierza]] we [[Lwów|Lwowie]]. W dwudziestoleciu międzywojennym kontynuował swoje badania nad riketsjami i szczepionką przeciwtyfusową. Wraz z grupą współpracowników stworzył w gmachu starego uniwersytetu przy ul. Mikołaja [[Instytut Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami prof. Rudolfa Weigla|laboratorium badawcze]], gdzie wytwarzano również niewielkie ilości szczepionki przeciwtyfusowej.
 
Światowy rozgłos przyniosła Weiglowi akcja szczepień przeciw [[Tyfus plamisty|durowi plamistemu]] w katolickich misjach belgijskich w [[Chiny|Chinach]]. Uratowano dzięki nim nie tylko wielu misjonarzy, ale także tysiące Chińczyków. Otrzymał za to odznaczenie papieskie – [[Order Świętego Grzegorza Wielkiego]], odznaczenia belgijskie, członkostwo wielu instytucji naukowych, a jego kandydaturę wystawiano wielokrotnie do [[Nagroda Nobla|Nagrody Nobla]]. Do lwowskiego Instytutu prof. Weigla przyjeżdżali naukowcy z całego niemal świata by poznawać tajniki wiedzy biologicznej i uczyć się metod badawczych.
 
W 1930 roku został odznaczony Krzyżem Komandorskim [[Order Odrodzenia Polski|Orderu Odrodzenia Polski]]<ref>8 listopada 1930 „za działalność naukową prowadzoną z narażeniem życia” {{Monitor Polski|1930|260|351}}</ref>. W [[Wybory samorządowe w Polsce w 1934 roku|wyborach samorządowych 1934]] uzyskał mandat radnego [[Rada Miasta Lwowa (II RPRzeczpospolita)|Rady Miasta Lwowa]] z ramienia listy nr 1 (prorządowej)<ref>{{Cytuj pismo | tytuł = Oficjalne wyniki wyborów do Rady Miejskiej we Lwowie | czasopismo = [[Gazeta Lwowska (1810–1939)|Gazeta Lwowska]] | strony = 3 | data = Nr 130 z 31 maja 1934 | url = http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/plain-content?id=45014}}</ref>. 18 stycznia 1937 roku Rada Miasta Lwowa przyznała Weiglowi Nagrodę Naukową Miasta Lwowa im. [[Benedykt Dybowski|Benedykta Dybowskiego]] za rok 1936, za ówcześnie przewidzianą pracę w dziedzinie nauk przyrodniczych<ref>{{Cytuj pismo | tytuł = Prof. dr. Rudolf Weigel – laureatem miasta Lwowa | url = http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/plain-content?id=40445| czasopismo = [[Gazeta Lwowska (1810–1939)|Gazeta Lwowska]] | strony = 1 | data = nr 14 z 20 stycznia 1937}}</ref>.
 
W 1939 roku wyjechał do [[Abisynia|Abisynii]], gdzie pomagał w opanowaniu epidemii duru plamistego. Wobec zagrożenia wojennego zdecydował się na przerwanie prac i powrót do kraju. Wiedział bowiem, że tam, gdzie wojna, tam również pojawia się tyfus.
 
Problem zwalczania tyfusu plamistego miał ogromne znaczenie dla obu okupantów ziem polskich, dlatego dążyli oni do przekształcenia laboratorium badawczego w zakład produkcyjny. W okresie pierwszej okupacji sowieckiej Lwowa (22 września 1939 – 29 czerwca 1941) produkcja szczepionki przeciwtyfusowej została znacznie rozbudowana, m.in. na skutek przekazania przez Sowietów na ten cel budynku gimnazjum żeńskiego im. Królowej Jadwigi.
 
=== Okres okupacji niemieckiej – Instytut ocala tysiące ludzi ===
Po wkroczeniu Niemców do Lwowa 30 czerwca 1941 roku, po zamordowaniu przez nich w nocy z 3 na 4 lipca grupy [[Mord profesorów lwowskich|25 polskich profesorów i kilkunastu członków ich rodzin na Wzgórzach Wuleckich]] sytuacja, w jakiej znalazło się lwowskie środowisko naukowe, stała się bardzo trudna. Skłoniło to Weigla do podjęcia się trudnego dzieła dalszego prowadzenia (jako kierownik naukowy) [[Instytut Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami prof. Rudolfa Weigla|Instytutu Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami]] na potrzeby armii niemieckiej. Widział w tym możliwość pomocy dla licznej rzeszy pozbawionych pracy profesorów i asystentów. Wymógł na Niemcach prawo do całkowitej swobody w doborze personelu, biorąc za niego pełną odpowiedzialność. Instytut zaczął wzrastać w postępie geometrycznym<ref>Częściowa lista osób zatrudnionych w Instytucie znajduje się na stronie [http://lwow.home.pl/weigl/weiglowcy.html].</ref>. Zatrudnienie w Instytucie wraz z chroniącą przed represjami legitymacją znaleźli profesorowie [[Stefan Banach]], [[Bronisław Knaster]] i [[Władysław Orlicz]].
 
[[Plik:Weigl vaccine.jpg|thumb|Szczepionka przeciwtyfusowa prof. Rudolfa Weigla w [[Muzeum Historii Żydów Polskich]] w Warszawie]]
Profesor Weigl nigdy nie wyparł się swojej przybranej ojczyzny. Skutecznie przeciwstawił się prośbom i żądaniom Niemców, aby złożył wniosek o wpisanie na [[Volkslista|niemiecką listę narodowościową]], a proponującemu generałowi [[Schutzstaffel|SS]] [[Fritz Katzmann|Fritzowi Katzmannowi]] odpowiedział: „Człowiek raz na całe życie wybiera sobie narodowość. Ja już wybrałem”<ref name="pestka">{{cytuj książkę |nazwisko=Pestka |imię=Wojciech |tytuł= Do zobaczenia w piekle. Kresowa apokalipsa: Ukraina, Polska, Białoruś |wydawca= Prószyński i S-ka |miejsce=Warszawa |data=2009 |strony=66 |isbn=978-83-7648-012-1}}</ref>.
 
Pomimo ogromnego osobistego ryzyka, udzielił odważnej odpowiedzi na propozycję generała SS Fritza Katzmanna – wysokiego rangą emisariusza [[Heinrich Himmler|Heinricha Himmlera]] (połączoną z subtelną groźbą, nawiązującą do mordu przez Gestapo lwowskich profesorów na Wzgórzach Wuleckich). Odpowiedź Weigla (było to w 1942 lub 1943 roku) brzmiała następująco: „Jako biolog znam zjawisko śmierci i często myślę o śmierci, bo życie stało się takie smutne i beznadziejne. Więc możecie mi zrobić przysługę i mnie zabić, albo musicie mnie akceptować jako polskiego profesora narodowości polskiej”. Dodał także, że nie wypiera się swojego austriackiego pochodzenia, ale może mieć wątpliwą wartość dla Niemców czynienie honorów polskiemu profesorowi, który zhańbiłby się przyjmując ich propozycję<ref>http://www.lwow.home.pl/tyfus.html.</ref>.
 
W 1942 zgłoszony do [[Nagroda Nobla|nagrody Nobla]], poparcia jego kandydatury odmówili Niemcy jako rewanż za odmowę podpisania Volkslisty i objęcia katedry w Berlinie<ref name="pestka" />.
Linia 59:
 
=== Okres powojenny ===
Przed wkroczeniem wojsk sowieckich do Lwowa w 1944, wyjechał do [[Krościenko nad Dunajcem|Krościenka nad Dunajcem]] (odmówił ewakuacji do Niemiec). W Krościenku prowadził laboratorium (przy [[Ulica Trzech Koron w Krościenku nad Dunajcem|ul. Trzech Koron]]), do którego werbował okoliczną młodzież w ramach pomocniczego personelu, przez co wielu z nich uratował od łapanek. Kierownictwo lwowskiego laboratorium przeciwtyfusowego przejął po nim dr [[Henryk Mosing]]. Po zakończeniu wojny Weigl zamieszkał w Krakowie i kontynuował swoje badania i wytwarzanie szczepionki najpierw na [[Uniwersytet Jagielloński|Uniwersytecie Jagiellońskim]], później – aż do emerytury w 1951 roku na [[Uniwersytet im. Adama Mickiewicza|Uniwersytecie w Poznaniu]]. Zmarł nagle 11 sierpnia 1957 w [[Zakopane]]m<ref>{{Cytuj pismo | tytuł = Zmarł prof. Rudolf Weigl | czasopismo = [[Dziennik Polski]] | wolumin = Nr 191 | strony = 1 | data = 13 sierpnia 1957 | url = http://mbc.malopolska.pl/publication/7328}}</ref><ref>{{Cytuj pismo | tytuł = Rudolf Weigl. Nekrolog | czasopismo = [[Dziennik Polski]] | wolumin = Nr 192 | strony = 6 | data = 14 sierpnia 1957 | url = http://mbc.malopolska.pl/publication/7329}}</ref><ref name="ILG">{{Cytuj stronę | url = http://www.rakowice.eu | tytuł = Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Krakowie. Internetowy lokalizator grobów. Rudolf Weigl | opublikowany = rakowice.eu | data dostępu = 2018-05-12}}</ref>. Został pochowany na [[Cmentarz Rakowicki|Cmentarzu Rakowickim w Krakowie]]<ref name="ILG"/>.
[[Plik:Weigl-pomnik.JPG|thumb|Pomnik Rudolfa Weigla we Wrocławiu]]
 
Rudolf Weigl byłBył zwalczany przez władze komunistyczne, które udaremniły przyznanie mu w 1948 roku nagrody Nobla, do której był zgłoszony przez [[Akademia Szwedzka|akademię szwedzką]]<ref>Tamże.</ref> i był fałszywie oczerniany<ref>Patrz artykuł „Spór wokół prof. Weigla” [http://www.lwow.home.pl/weigl/kol.html].</ref> przez niektórych swoich współpracowników o [[kolaboracja|kolaborację]] z Niemcami.
 
=== Życie prywatne ===
Jego żoną od 1921 była [[Zofia Weigl|Zofia, z domu Kulikowska]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://lwow.eu/weigl/kaprysna_gwiazda.html | tytuł = Kapryśna gwiazda Rudolfa Weigla | autor = Ryszard Wójcik | data dostępu = 2015-03-22}}</ref>, z którą miał syna Wiktora (jedną z jego dwóch córek jest psycholog [[Krystyna Weigl-Albert]]). Rodzina zamieszkiwała w kamienicy rodziny Kulikowskich przy ulicy Wagilewicza 4 we Lwowie. Zofia Weigl, podobnie jak inni członkowie jego rodziny, została jedną z pierwszych [[Karmiciel wszy|karmicielek wszy]] w zakładzie profesora<ref>{{Cytuj stronę | url = http://web.archive.org/web/20170523103318/http://www.phmd.pl:80/text.php?ids=227 | tytuł = Rudolf Weigl | autor = Tomasz Cieszyński | data dostępu = 2015-03-22}}</ref>. W 1939 wraz z profesorem do Abisynii wyjechała jego asystentka Anna Herzig, która później została jego drugą żoną<ref>{{Cytuj stronę | url = http://archive.is/zzDQb | tytuł = Pogromca epidemii | autor = Irena Fober | data dostępu = 2015-03-22}}</ref>.
 
== Upamiętnienie ==
W 2003 roku został pośmiertnie odznaczony przez izraelski instytut [[Jad Waszem]] medalem [[Sprawiedliwy wśród Narodów Świata]].
 
Jego imię nosi ulica we [[Wrocław]]iu, przy której mieści się Szpital Wojskowy, oraz Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN, a także szpital w [[Blachownia|Blachowni]] koło Częstochowy. Pamiątki po profesorze Weiglu (Weiglana), prace naukowe, artykuły, fotografie) oraz szereg przedmiotów z wyposażenia laboratorium zostały przekazane przez jego przyjaciół (w tym prof. [[Stefan Kryński|Stefana Kryńskiego]]) do [[Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej w Przemyślu|Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej w Przemyślu]].
Jego imię nosi ulica we [[Wrocław]]iu (przy której mieści się Szpital Wojskowy, oraz Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN) i [[Poznań|Poznaniu]] (w kierunku [[Collegium Stomatologicum w Poznaniu|Collegium Stomatologicum]] pomiędzy dwoma budynkami [[Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu|Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu]]: Centrum Biologii Medycznej i Centrum Kongresowo-Dydaktycznym)<ref>{{Cytuj stronę | url = http://bip.poznan.pl/bip/uchwaly/lxiii-1176-vii-2018-z-dnia-2018-03-06,74448/ | tytuł = Uchwała Nr LXIII/1176/VII/2018 Rady Miasta Poznania z dnia 06-03-2018 w sprawie nazwania drogi wewnętrznej imieniem Rudolfa Weigla| autor = | opublikowany =bip.poznan.pl | data = 6 marca 2018| język =pl| data dostępu = 2018-08-22}}</ref>, a także szpital w [[Blachownia|Blachowni]] koło Częstochowy.
Podczas obchodów jubileuszu 100-lecia istnienia gimnazjum w Jaśle 21 czerwca 1968 roku w gmachu szkoły została odsłonięta tablica upamiętniająca wychowanka tej placówki, Rudolfa Weigla<ref>{{Cytuj pismo | tytuł = Jubileusz jasielskiej szkoły | czasopismo = [[Nowiny (dziennik rzeszowski)|Nowiny]] | strony = 4 | data = Nr 144 z 18 czerwca 1968 | url = http://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra/docmetadata?id=2972}}</ref><ref>{{Cytuj pismo | tytuł = Jubileusz 100-lecia gimnazjum w Jaśle | czasopismo = [[Nowiny (dziennik rzeszowski)|Nowiny]] | strony = 1-2 | data = Nr 149 z 24 czerwca 1968 | url = http://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra/docmetadata?id=2972}}</ref>.
 
8 grudnia 2005 roku został ustawiony we Wrocławiu przy ulicy jego imienia, pomnik - kamienny obelisk z płytą pamiątkową, honorujący prof. Rudolfa Weigla.
Jego imię nosi ulica we [[Wrocław]]iu, przy której mieści się Szpital Wojskowy, oraz Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN, a także szpital w [[Blachownia|Blachowni]] koło Częstochowy. Pamiątki po profesorze Weiglu (Weiglana), prace naukowe, artykuły, fotografie) oraz szereg przedmiotów z wyposażenia laboratorium zostały przekazane przez jego przyjaciół (w tym prof. [[Stefan Kryński|Stefana Kryńskiego]]) do [[Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej w Przemyślu|Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej w Przemyślu]].
 
Podczas obchodów jubileuszu 100-lecia istnienia gimnazjum w Jaśle 21 czerwca 1968 roku w gmachu szkoły została odsłonięta tablica upamiętniająca wychowanka tej placówki, Rudolfa Weigla<ref>{{Cytuj pismo | tytuł = Jubileusz jasielskiej szkoły | czasopismo = [[Nowiny (dziennik rzeszowski)|Nowiny]] | strony = 4 | data = Nr 144 z 18 czerwca 1968 | url = http://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra/docmetadata?id=2972}}</ref><ref>{{Cytuj pismo | tytuł = Jubileusz 100-lecia gimnazjum w Jaśle | czasopismo = [[Nowiny (dziennik rzeszowski)|Nowiny]] | strony = 1-2 | data = Nr 149 z 24 czerwca 1968 | url = http://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra/docmetadata?id=2972}}</ref>.
 
8 grudnia 2005 roku został ustawiony we Wrocławiu przy ulicy jego imienia, pomnik - kamienny obelisk z płytą pamiątkową, honorujący prof. Rudolfa Weigla.
 
== Zobacz też ==
Linia 101 ⟶ 106:
[[Kategoria:Ludzie związani z Jasłem]]
[[Kategoria:Ludzie związani z Krościenkiem nad Dunajcem]]
[[Kategoria:Ludzie związani z Poznaniem]]
[[Kategoria:Ludzie związani z Przemyślem]]
[[Kategoria:Ludzie związani z Wrocławiem]]
[[Kategoria:Ludzie związani z Zakopanem]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)]]