Zamach stanu w Iranie (1953): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m →Przeprowadzenie puczu: lit. |
|||
Linia 65:
== Przeprowadzenie puczu ==
[[Plik:Fazlollah zahedi.jpg|200px|right|thumb|[[Fazlollah Zahedi]], premier wyznaczony przez zachodnie służby specjalne]]
W marcu 1953 roku amerykański sekretarz stanu [[John Foster Dulles]] nakazał [[Central Intelligence Agency|CIA]] (kierowanemu przez jego brata [[Allen Dulles|Allena Dullesa]]) sporządzenie planów obalenia Mossadegha<ref>[http://nsarchive.gwu.edu/NSAEBB/NSAEBB28/ Malcolm Byrne, ed. (2 stycznia 2000), ''The Secret CIA History of the Iran Coup'', 1953, George Washington University]</ref>. W kwietniu CIA przeznaczyło na obalenie rządu Iranu milion dolarów<ref>Halberstam, David (1993). ''The Fifties''. New York: Ballantine Books. s. 366–367. {{ISBN|0-449-90933-6}}.</ref>. Akcja znana jako ''operacja Ajax'' skoncentrowała się wokół irańskiego monarchy którego starano się przekonać do obalenia Mossadegha, początkowo głównie na drodze prób przekupienia władcy i jego najbliższej rodziny<ref>Kinzer, Stephen (2003). ''All The Shah's Men''. New Jersey: John Wiley &Sons. s. 7. {{ISBN|0471265179}}.</ref>. Wywiad rozpoczął też akcję propagandową wymierzoną w rząd. Według niego nacjonaliści i socjaliści związani z rządem mieli rzekomo planować
Oficjalnym pretekstem do rozpoczęcia przewrotu był dekret Mossadegha o rozwiązaniu parlamentu w obliczu kryzysu parlamentarnego oraz dalsze ograniczenie funkcji szacha. W sierpniu 1953 roku, szach w końcu zgodził się na obalenie Mossadegha po groźbie Roosevelta odsunięcia również i jego od urzędu<ref>Kermit Roosevelt Jr. Countercoup: ''The Struggle for the Control of Iran'' (McGraw-Hill, 1979) {{ISBN|0-07-053590-6}}.</ref>. Monarcha zdymisjonował premiera drogą pisemnego dekretu<ref>{{Cytuj|autor = Kaveh Farrokh |tytuł = Iran at War: 1500–1988 |data = 2011 |isbn = 1780962215 |miejsce = Oxford |wydawca = Osprey Publishing |s = 449 |oclc = 773578413 }}</ref>. Wkrótce po ogłoszeniu treści dekretu na ulicach miast wybuchły masowe zamieszki z których część była finansowana przez amerykański rząd. W walkach ulicznych starli się ze sobą zwolennicy i przeciwnicy monarchy. Do roli przyszłego premiera wybrany został przez CIA i [[MI6]], generał [[Fazlollah Zahedi]]<ref>Ervand Abrahamian: ''Historia współczesnego Iranu''. Warszawa: Książka i Wiedza, 2008, s. 175. {{ISBN|9788305135979}}.</ref>. Zahedi będący dawnym ministrem Mosaddegha został odsunięty od urzędu gdy nakazał krwawo stłumić antyamerykańską demonstrację. W lutym 1953 roku został on nawet czasowo aresztowany po tym gdy został podejrzany o planowanie z obcymi mocarstwami zamachu stanu<ref>Krasnowolska Anna: ''Historia Iranu''. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 847. {{ISBN|9788304050471}}.</ref>. O wyborze Zahediego przesądziła jego reputacja zdecydowanego i bezwzględnego dowódcy, jak również fakt, że był on przewodniczącym stowarzyszenia emerytowanych oficerów i miał duży posłuch wśród zdymisjonowanych przez Mosaddegha wojskowych<ref>S. Kinzer, ''All the Shah's Men: An American Coup and the Roots of Middle East Terror'', John Wiley and Sons, 2003, {{ISBN|9781118144404}} s.142-143.</ref>. 18 sierpnia 1953 puczyści przez radio ogłosili Zahediego nowym premierem<ref>Ervand Abrahamian: ''Historia współczesnego Iranu''. Warszawa: Książka i Wiedza, 2008, s. 167. {{ISBN|9788305135979}}.</ref>.
| |||