Kołobrzeg: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
a także Colbrech, Coluberch, Coluberc, Colbiarg, Cholberch i jeszcze dziesięć innych zlatynizowanych form można by tu wstawić
→‎Toponimia: drobne merytoryczne
Linia 176:
[[Plik:Kg-tablica-nadanie-praw-miejskich-080428-026.jpg|mały|Tablica upamiętniająca 750-lecie uzyskania praw miejskich]]
 
Nazwa miejscowości wzmiankowana była po raz pierwszy w formie ''salsae Cholbergiensis'' w pochodzącej z początków XI wieku kronice [[Thietmar z Merseburga|Thietmara z Merseburga]], w której pod rokiem 1000 zapisano, że biskupem miejscowego kościoła został [[Reinbern]] i podlegał on arcybiskupowi [[Radzim Gaudenty|Radzimowi]]<ref name="Rospond1984">{{Cytuj książkę | nazwisko = Rospond | imię = Stanisław | tytuł = Słownik etymologiczny miast i gmin PRL | wydawca = [[Zakład Narodowy im. Ossolińskich]] | miejsce = Wrocław | rok = 1984 | strony = 153 | isbn = 83-04010-90-9}}</ref>. Łacińskie ''salsa'' wskazuje, że była to pierwotnie osada warzelników soli<ref name="Rymut2003">{{Cytuj książkę | inni = pod red. Kazimierza Rymuta | tytuł = Nazwy miejscowe Polski : historia, pochodzenie, zmiany | tom = 5, Ko-Ky | wydawca = Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk| miejsce = Kraków | rok = 2003 | strony = 70 | isbn = 83-87623-68-7}}</ref>. W żywocie [[Otton z Bambergu|świętego Ottona]] z XII wieku zanotowano formę ''Colbrege''. Nazwa w formie ''Cholbreg'' pojawia się także w ''[[Kronika Galla Anonima|Kronice]]'' [[Gall Anonim|Galla Anonima]]. Na przestrzeni lat występowały znaczne wahania pisowni, m.in. ''Colbreg'' (1140), ''Coluberch'' (1159), ''Choleberch'' (1175), ''Choleberge'' (1180), ''Colubriech'' (1184), ''Cholberge'' (1253)<ref name="Rymut1987">{{Cytuj książkę | nazwisko = Rymut |imię= Kazimierz | tytuł = Nazwy miast Polski | wydawca = Zakład Narodowy im. Ossolińskich | miejsce = Wrocław | rok = 1987 | strony = 111 | isbn = 83-04024-36-5}}</ref>. W [[język niemiecki|języku niemieckim]] nazwa utrwaliła się w formie ''Colberg'', później ''Kolberg''. W [[język polski|języku polskim]] notowano m.in. formy ''w Kolbrzegu'', ''do Kolberka'' (1659-65) oraz ''do Kolberga'' (1809). W wydanym w 1883 roku IV tomie ''[[słownik geograficzny Królestwa Polskiego|Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego]]'' miasto występuje pod polską nazwą ''Kołobrzeg''. Forma ta była powszechnie stosowana także w okresie międzywojennym, m.in. na polskich mapach wojskowych<ref name="WIG1937">{{Cytuj | tytuł = Mapa taktyczna 1:100&nbsp;000, Arkusz 93 Kolberg (Kołobrzeg) | wydawca = [[Wojskowy Instytut Geograficzny]] | miejsce = Warszawa | data = 1937| link = http://igrek.amzp.pl/result.php?cmd=id&god=P32_S21&cat=WIG100}}</ref>. W 1945 roku po objęciu miasta przez polską administrację używaną urzędowo była nazwa ''Kołobrzeg''. Została ona oficjalnie zatwierdzona 19 maja 1946 roku<ref name="MP1946">{{Monitor Polski|1946|44|85}}</ref>.
Nazwa miejscowości składa się z dwóch członów ''Koło'' oznaczającego ''lokalizację w pobliżu, obok'' oraz ''Brzeg'' oznaczającej ''brzeg morza''. Nazwa oznacza miejscowość leżącą w „pobliżu, obok brzegu”. Po raz pierwszy w dokumentach zapisana przez kronikarza niemieckiego [[Thietmar z Merseburga|Thietmara z Merseburga]], gdy cesarz [[Otton III (cesarz rzymski)|Otton III]] wraz z [[Bolesław I Chrobry|Bolesławem I Chrobrym]] w 1000 roku ustalili [[archidiecezja gnieźnieńska|arcybiskupstwo w Gnieźnie]] i podległą mu diecezję w Kołobrzegu. Wówczas [[Reinbern]] był biskupem kościoła ''Soli Kołobrzeskiej'' (łac. ''Salsae Cholbergiensis aecclesiae episcopus'') i podlegał arcybiskupowi [[Radzim Gaudenty|Radzimowi]].
 
Nazwa miasta pochodzi od [[język prasłowiański|prasłowiańskich]] apelatywów *''kolъ'' ‘pal’ i *''bergъ'' ‘brzeg’, też ‘wzgórze’. Określała ona pierwotnie miejsce opalisadowane nad brzegiem lub na wzniesieniu. Niektórzy badacze rekonstruują nazwę jako *''Gol-o-bregъ'', z pierwszym członem wywodzącym się od prasłowiańskiego *''*golъ'' czyli ‘goły, nieporośnięty, bezleśny’. Mało prawdopodobna jest hipoteza, która łączy nazwę z przyimkiem ''koło'' ‘obk, przy’ i ''brzeg''. Porównanie z nazewnictwem całej Słowiańszczyzny pokazuje, że nie tworzono takich nazw pośród nazw od wyrażeń przyimkowych typu ''Podgóra'', ''Zalas''. Nazwa niemiecka powstała poprzez zastąpienie drugiego członu nazwy przez apelatyw ''Berg'' ‘góra’ i opuszczenie spójki -''o''-. Przytaczana jest także wersja, według której nazwa oznaczała pierwotnie ‘brzeg z kołem, drągiem’ i odnosiła się do faktu, że Słowianie pomorscy organizowali nadbrzeżną służbę sygnałową i ostrzegawczą przez stawianie drągów do zawieszania znaków<ref name="Rymut2003"/>.
Miejscowość w zlatynizowanej [[Język staropolski|staropolskiej]] formie ''urbem Colobreg'' oraz ''urbem Cholbreg'' notuje [[Gall Anonim]] w swojej [[Kronika Galla Anonima|Kronice polskiej]] spisanej w latach 1112–1116<ref>„Monumenta Poloniae Historica”, Tom I, Akademia Umiejętności w Krakowie, Lwów 1864, s. 446.</ref>.
 
W atlasie historycznym z 1854 r. zanotowano łacińską nazwę ''Colobrega''<ref>Dr. Karl von Spruner, ''Historisch Geographischer Handatlas'', zweite Abtheilung, zweite Auflage, Justus Pertes, 1854.</ref>. Z kolei [[słownik geograficzny Królestwa Polskiego]] z 1883 podaje niemiecką ''Colberg''<ref name="SgKP">{{SgKP|IV|277|Kołobrzeg}}</ref>, która występowała również we wcześniejszych publikacjach<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Chludziński | imię = Andrzej | tytuł = Kołobrzeg - Pochodzenie nazwy | url = http://latarnia-morska.eu/en/eseje-i-szkice/64-koobrzeg-pochodzenie-nazwy- | czasopismo = Latarnia Morska | oznaczenie = | wolumin = 1 | rok = 2006 | miesiąc = styczeń | odpowiedzialność = | wydawca = [[Fabryka Słów]] | miejsce = Kołobrzeg | język = pl | data dostępu = 2018-01-26}}</ref>.
 
Polskim przedwojennym [[egzonim]]em był ''Kołobrzeg'' (1883, 1937)<ref name="SgKP"/><ref>[http://polski.mapywig.org/viewpage.php?page_id=5 Arkusz 32 Kolberg (Kołobrzeg)]. ''Mapa operacyjna 1:300&nbsp;000''. Warszawa: Wojskowy Instytut Geograficzny, 1937.</ref>. Nazwa ''Kołobrzeg'' została ustalona urzędowo 7 maja 1946 roku<ref>Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. ({{Monitor Polski|1946|44|85}}).</ref>.
 
== Architektura i urbanistyka ==