Wikipedia

Bitwa o Monte Cassino: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m Wycofano edycje użytkownika 37.47.14.35 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to 83.30.29.119.
Znacznik: Wycofanie zmian
Linia 31:
[[Plik:Ulotka Monte Cassino.jpg|thumb|Niemiecka ulotka propagandowa.]]
{{Listen|filename=Stefan Orzechowski Remarks on Monte Cassino Battle.ogg|title=Posłuchajmy uwag ppłk. Stefana Orzechowskiego - oficera wywiadu wojskowego dotyczących Kampanii włoskiej|align=right|format=[[Ogg]]}}
'''Bitwa o Monte Cassino''' (zwana także ''bitwą o Rzym'') – w rzeczywistości cztery [[bitwa|bitwy]] stoczone przez wojska [[alianci (II wojna światowa)|alianckie]] z [[Wehrmacht|Niemcami]], które miały miejsce w 1944 roku w rejonie klasztoru na [[Monte Cassino]]. Bitwa ta uznawana jest za jedną z najbardziej zaciętych (obok [[Bitwa stalingradzka|walk pod Stalingradem]], [[Bitwa na Łukułuku Kurskimkurskim|na Łukułuku Kurskimkurskim]], [[Lądowanie w Normandii|lądowania w Normandii]] i [[Powstanie warszawskie|powstania warszawskiego]]) w czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]]. Brytyjski historyk Matthew Parker napisał: ''Bitwa o Cassino – największa lądowa bitwa w Europie – była najcięższą i najkrwawszą z walk zachodnich aliantów z niemieckim Wehrmachtem na wszystkich frontach drugiej wojny światowej. Po stronie niemieckiej wielu porównywało ją niepochlebnie ze Stalingradem''{{odn|Parker|2005|s=19}}.
 
Po udanych lądowaniach aliantów w [[Kalabria|Kalabrii]], [[Tarent|Tarencie]] i [[Salerno]] na początku września 1943 roku, i po kapitulacji Włoch w tym samym miesiącu, siły niemieckie zaczęły się powoli wycofywać w kierunku północnym. Sprawnie dowodzone wojska niemieckie, opierając się na dwóch improwizowanych liniach obrony, prowadziły działania opóźniające ofensywę aliancką, przygotowując w tym czasie [[Linia Gustawa|Linię Gustawa]] – silnie ufortyfikowany i trudny do zdobycia pas umocnień obronnych przebiegający w najwęższym miejscu [[Półwysep Apeniński|Półwyspu Apenińskiego]]. Feldmarszałek [[Luftwaffe]] [[Albert Kesselring]], któremu 6 listopada 1943 roku powierzono dowodzenie wszystkimi siłami niemieckimi we Włoszech, obiecał [[Adolf Hitler|Hitlerowi]] utrzymanie tej linii przez przynajmniej sześć miesięcy.
Linia 46:
Podejmowane kilkakrotnie, od 17 stycznia 1944 roku, próby zdobycia umocnień przez wojska sprzymierzonych spełzły na niczym. Droga na [[Rzym]] była zamknięta{{odn|Piekałkiewicz|1996|s=963}}.
{{osobny artykuł|Operacja Shingle}}
Również próba ominięcia Monte Cassino poprzez [[operacja Shingle|desant pod Anzio]] nie przyniosła spodziewanych rezultatów – aliantom udało się łatwo utworzyć 22 stycznia 1944 roku przyczółek, ale nie potrafili wykorzystać momentu zaskoczenia{{odn|Blumenson|1993|s=354}}. Niemcy w krótkim czasie zdołali ściągnąć znaczne siły ([[14 Armia (III Rzesza)|14 Armia]], dowódca generaloberst [[Eberhard von Mackensen]]{{odn|Blumenson|1993|s=360-361360–361}}) i zatrzymać Amerykanów i Brytyjczyków, którzy nie osiągnęli wyznaczonych celów i okrążenie wojsk niemieckich nie powiodło się<ref group=uwaga>Przyczyną było inne pojmowanie celów przez Alexandra i Clarka: podczas gdy pierwszy spodziewał się, że wojska spod Anzio uderzą na tyły Linii Gustawa, to drugi zamierzał zdobyć Wzgórza Albano i otworzyć sobie drogę na Rzym.</ref>. Przed zepchnięciem wojsk sprzymierzonych do morza ocaliły je ciężkie [[Samolot bombowy|bombardowania]] [[lotnictwo|lotnicze]] i działa artylerii okrętowej wstrzymującej niemieckie kontruderzenia{{odn|Blumenson|1993|s=362}}. W tej sytuacji dowództwo alianckie postanowiło wznowić ataki na Linię Gustawa, usiłując sforsować nurt rwącej rzeki [[Rapido]] i zdobyć leżące na drodze nr 6<ref group=uwaga>Inaczej ''Via Cassilina'', główna arteria na trasie Neapol-Rzym.</ref> niewielkie miasto [[Cassino]]{{odn|Parker|2005|s=49}}.
 
== Przebieg pierwszych operacji ==
Linia 52:
 
=== Pierwsze natarcie ===
17 stycznia komandosi z [[1 Samodzielna Kompania Commando|1 Samodzielnej Kompanii Komandosów]] mjr. [[Władysław Smrokowski|Władysława Smrokowskiego]], współpracując z brytyjską 56 Dywizją Piechoty, opanowali jedno ze wzgórz pasma [[Góry Auruncyjskie|Monti Aurunci]] wznoszącego się nad doliną rzeki [[Garigliano]]. Sąsiednie wzgórze zajęte zostało w tym samym czasie przez 40 Royal Marines Commando. Tym samym komandosi dokonali dywersji na dalekich tyłach wroga na północny wschód od [[Suio]]. Były to jednak działania o marginalnym znaczeniu, po których komandosów wycofano na tyły, a 1 Samodzielna Kompania została rozwiązana i włączona w skład 2 Korpusu Polskiego{{odn|Wawer|2009|s=50-5250–52}}.
 
Dla odciążenia zagrożonych zepchnięciem do morza przez XIV Armię niemiecką wojsk sprzymierzonych pod Anzio, 22 stycznia wieczorem uderzyli frontalnie, na oślep, Amerykanie. II&nbsp;Korpus (dowódca gen-por. [[Geoffrey Keyes]]{{odn|Parker|2005|s=194}}) [[5 Armia (USA)|5 Armii]] rzucił na Cassino i dolinę rzeki Liri [[36 Dywizja Piechoty (USA)|36 Teksańską Dywizję Piechoty]]{{odn|Sarner|2006|s=178}}.
Linia 60:
|''Spodziewałem się, że Clark i Keyes będą chcieli na mnie zrzucić odpowiedzialność za własną głupotę. Przyjechali dziś do mej kwatery we wcale niezłych humorach. Clark powiedział, że niepowodzenie 36. dywizji w forsowaniu Rapido jest tak samo jego błędem, jak i każdego innego dowódcy, ale on przynajmniej wiedział jak trudne jest to zadanie. Dodał, że teraz będzie atakował wzgórza na północ od Cassino... Powinien był to zrobić na samym początku.''|Fred Walker|Wspomnienia{{odn|Blumenson|1993|s=348}}}}
 
Jeszcze większe straty ponieśli szturmujący na prawym skrzydle „[[Goumiers]]” (tak nazywano Marokańczyków z Francuskiego Korpusu Ekspedycyjnego gen. [[Alphonse Juin|Alphonse'aAlphonse’a Juin]]{{odn|Caddick-Adams|2014|s=87}}), którzy zdołali jednak wedrzeć się dość głęboko w pas pozycji niemieckich{{odn|Parker|2005|s=98-10598–105}}. 9. kompania 4 Regimentu Tunezyjskiego poszła do ataku na bagnety, otworzyła drogę dla dwóch batalionów, ale z kompanii wróciło tylko trzech podoficerów i piętnastu żołnierzy{{odn|Wańkowicz|2009|s=11}}. 27 stycznia regiment praktycznie przestał istnieć tracąc 1,5 tys. żołnierzy, w tym 150 Francuzów (oficerów i podoficerów){{odn|Zawilski|1997|s=526}}. Nieznaczne postępy odnotowały trzy dywizje X Korpusu 8 Armii Brytyjskiej próbujące forsować rzekę Garigliano w dniach 18-2318–23 stycznia{{odn|Parker|2005|s=111-130111–130}}.
 
11 lutego do natarcia mijającego Monte Cassino od północnego wschodu wysłano amerykańską [[34 Dywizja Piechoty (USA)|34 Dywizję Piechoty]] gen. Charlesa W. Rydera mającą zaatakować kluczowe wzgórze ''Monte Calvario'' („593”) oraz – poprzez „Monte Castellone” – zagłębienie „Gardziel” i farmę „Massa Albaneta”. Pozycje te były obsadzone przez doborowe bataliony niemieckiej 1 Dywizji Pancerno-Spadochronowej „Hermann Göring”{{odn|Parker|2005|s=131}}.
Linia 70:
Tymczasem okazało się, że nawet pierwszy cel ataku – ''Villa'' – był niezwykle trudny do zdobycia. W ruinach koszar pełno było betonowych schronów bojowych, a przedpola zaminowano. Nocny atak był serią porażek: miny dziesiątkowały piechotę, błoto spowalniało postępy czołgów, a ogień karabinów maszynowych z ruin koszar i dział zza wzgórz uniemożliwiał jakikolwiek manewr{{odn|Blumenson|1993|s=369}}.
 
Na skutek ciężkich strat 34 DP (np. w 1. i 3. batalionie 141. regimentu pozostało zaledwie 9% początkowych stanów; podobnie było w 142. regimencie), 12-1312–13 lutego zastąpiła ją amerykańska 36 DP, która odpierała niemieckie kontruderzenie na „Monte Castellone”, tym razem zakończone niepowodzeniem obrońców (Niemcy stracili ok. 150 żołnierzy). 36 DP zajmowała stanowiska na „Monte Castellone” do 20 lutego, do którego to dnia sam tylko 2. batalion 135. regimentu stracił 7 oficerów i 197 żołnierzy{{odn|Wańkowicz|2009|s=17}}.
 
Na skutek poniesionych strat alianci musieli wycofać z linii pięć dywizji (36. i 34. amerykańskie, 56. i 5. brytyjskie oraz 3. algierską){{odn|Blumenson|1993|s=382}}.
Linia 86:
Cztery dni po tym pierwszym, przypadkowym zbombardowaniu klasztoru, na Monte Cassino przybyło kilku niemieckich oficerów (w tym podpułkownik Julius Schlegel i kapitan-chirurg Maximilian Becker z 1 Dywizji Pancernej{{odn|Blumenson|1993|s=399}}), którzy zapowiedzieli, że są gotowi pomóc w ewakuacji skarbów kultury nagromadzonych w klasztorze. Opat, biskup [[Gregorio Diamare]], był zdziwiony: „jeśli obie walczące strony gwarantują, że będą chronić skarby kultury, cóż złego może przytrafić się temu świętemu miejscu?”. Oficerowie wyjaśnili, że opactwo jest zagrożone ze względu na swe położenie. Wzgórze będzie fragmentem linii obronnej i klasztor może ulec uszkodzeniu, a nawet zniszczeniu, gdy w najbliższym otoczeniu rozpoczną się walki. Następnego dnia wjechały na szczyt samochody ciężarowe i rozpoczęła się ewakuacja skarbów do Rzymu (a w rzeczywistości do [[Spoleto]], o czym zakonników nie poinformowano{{odn|Wańkowicz|2009|s=20}}). Klasztor opuścili prawie wszyscy zakonnicy i większość uchodźców. Pozostali tylko opat, pięciu zakonników, pięciu braci świeckich i ok. 150 cywilów{{odn|Blumenson|1993|s=399}}.
 
Na początku stycznia Niemcy ewakuowali wszystkich cywilów z wyjątkiem 2-3 rodzin i kilku chorych. Opat, proszony o opuszczenie klasztoru, odmówił. Tymczasem sytuacja uległa pogorszeniu. Parcie niemieckiej 14 Armii na przyczółek pod Anzio zmusiło aliantów do ponowienia ataków na Linię Gustawa. Krwawa łaźnia, jakiej doświadczyli w styczniu Amerykanie, przyspieszyła decyzję dowództwa 5 Armii (na tym etapie działań atakiem dowodził gen. Clark) o wprowadzeniu do linii korpusu pod dowództwem nowozelandzkiego generała [[Bernard Freyberg|Bernarda Freyberga]], który po naradzie z dowódcą 4 Dywizji Hinduskiej oświadczył, że nie pośle swych żołnierzy na linię, dopóki klasztor nie zostanie zbombardowany. Jeden z żołnierzy dostrzegł odblask światła w lornecie niemieckiego snajpera w klasztorze{{odn|Blumenson|1993|s=402-403402–403}}. Był to polski żołnierz 2. Korpusu Polskiego – st.sierż. Antoni Kobyłecki z 11 Dywizji Kompanii Zaopatrzeniowej, który rzucając się na generała i osłaniając własnym ciałem, uratował go przed niemieckim snajperem, za co został odznaczony Orderem Wojennym Virtuti Militari V Klasy.
 
14 lutego nad klasztorem eksplodowały pociski z ulotkami, które informowały, po włosku i po angielsku<ref group=uwaga>Tylko jedna została dostarczona do klasztoru na kilka godzin przed bombardowaniem.</ref>:
Linia 116:
Drugie uderzenie (operacja „Avenger” 8 Armii brytyjskiej), rozpoczęte 15 lutego przez 2 Dywizję Nowozelandzką, miało za zadanie odciążyć atakowany przez niemiecką 14 Armię przyczółek pod [[Anzio]] (zajęty wcześniej w ramach [[Operacja Shingle|operacji „Shingle”]]). Nowozelandczycy (2 Dywizja dowodzona przez brygadiera Howarda Kippenbergera) zaatakowali stację kolejową Cassino z użyciem wsparcia artylerii i czołgów. Padające od 2 lutego ulewne deszcze zamieniły dolinę Rapido w grzęzawisko. Natarcie mogło poruszać się jedynie wzdłuż nasypu kolejowego, ale był on mocno zniszczony i zaminowany. Kippenberger zdawał sobie sprawę ze szczupłości tego miejsca, więc postanowił atakować siłami jednego batalionu. Był to 28. batalion złożony z [[Maorysi|Maorysów]]{{odn|Parker|2005|s=212}}. Udało im się Niemców wyprzeć, jednak 18 lutego po południu zmuszeni byli wycofać się, ponosząc ciężkie straty (utrzymano jedynie most kolejowy na rzece Rapido) – z 200 żołnierzy, którzy wyruszyli poprzedniej nocy, wróciło 70{{odn|Parker|2005|s=218}}.
 
W dniach 15-1715–17 lutego Królewski Pułk Sussex atakował bezskutecznie wzgórze „593”{{odn|Blumenson|1993|s=417}}. Łącznościowiec z Batalionu Pendżabskiego tak opisywał tkwienie w ciasnych „sangarach”<ref group=uwaga>„Sangarami” nazywali żołnierze quasi-okopy, a właściwie osłony z luźnych kamieni, które miały chronić przed pociskami i odłamkami; w II Korpusie Polskim nazywano je „składakami”.</ref> na zboczach wzgórz:
{{cytatD|''Bywało, że w nocy słyszeliśmy pojedynczy strzał z karabinu. Schemat był zawsze niezmienny. Na ten pierwszy trzask odpowiadało kilka strzałów, które zapoczątkowywały ogień z lekkich karabinów maszynowych Bren, który rodził szybki terkot niemieckich karabinów maszynowych, co uruchamiało moździerze, potem dwudziestki piątki<ref group=uwaga>Brytyjskie [[Haubicoarmata 25-funtowa|haubicoarmaty 25-funtowe]] o kalibrze 87,6 mm.</ref> i osiemdziesiątki ósemki<ref group=uwaga>Niemieckie działa przeciwlotnicze [[8,8 cm Flak 18|Flak 88 mm]] używane także do zwalczania celów naziemnych.</ref>, a na koniec ciężką artylerię i cały obszar tańczył, huczał i rozpadał się jak w Piekle Dantego. Wszystko to z powodu jednego swędzącego palca i jednego nerwowego oka. Po chwili do obu stron docierało, że nikt nie atakuje i wszystko cichło.''|Archiwum B. Smitha|{{odn|Parker|2005|s=228}}}}
Doświadczony dowódca 4. dywizji, gen. Francis Tuker, chciał zaatakować Monte Cassino szerokim natarciem oskrzydlającym, ale został pozbawiony takiej możliwości, bowiem kazano mu atakować bezpośrednio klasztor{{odn|Parker|2005|s=204}}.
Linia 128:
W dodatku piloci części formacji amerykańskich bombowców popełnili błąd i zamiast Cassino zbombardowali Venafro, gdzie mieściły się siedziby dowództw brytyjskich. 8 Armia straciła 18 żołnierzy. Zdenerwowany gen. Leese mówił przez telefon swym podwładnym walczącym pod Monte Cassino, że rozmawia z nimi ze schronu{{odn|Wańkowicz|2009|s=24}}.
 
Po jedenastu dniach na podstawy wyjściowe spłynęły niedobitki atakujących oddziałów. W korpusie nowozelandzkim straty były tak duże (3 tys. zabitych, 0,7 tys. zaginionych), że musiano rozwiązać tę formację{{odn|Zawilski|1997|s=527}}. Alianci ([[Stany Zjednoczone|Amerykanie]], [[Wielka Brytania|Brytyjczycy]], [[Indie|Hindusi]], i [[Nowa Zelandia|Nowozelandczycy]]) stracili około 48 tysięcy ludzi, nie zdobywając wzgórza i nie przełamując Linii Gustawa{{odn|Wańkowicz|2009|s=26-2726–27}}. Jedynym poważniejszym sukcesem tych natarć alianckich było zdobycie niewielkiej wioski Caira (dziś dzielnica miasta Cassino), gdzie wzięto wielu (1200) jeńców, w tym sztab 131 Pułku Strzelców Górskich{{odn|Zawilski|1997|s=526}}.
 
== Operacja Honker ==
Linia 134:
Główną siłę atakującą czwartego natarcia (operacja „Honker”, 11–19 maja) miał stanowić [[2 Korpus Polski (PSZ)|2 Korpus Polski]] pod dowództwem [[Władysław Anders|gen. Władysława Andersa]]. Kryptonim operacji pochodzi od słowa „honk”, co w języku angielskim oznacza krzyk dzikich gęsi. „Honker” to coś lub ktoś wydający takie dźwięki<ref group=uwaga>Dla Polaków był to krzyk dzikich gęsi powracających do swych gniazd, co miało symbolizować ich chęć powrotu do ziem ojczystych.</ref>{{odn|Wańkowicz|2009|s=116}}.
 
24 marca dowódca 8 Armii gen. [[Oliver Leese]] zaproponował dowódcy 2 Korpusu Polskiego zdobywanie Monte Cassino<ref group=uwaga>Dał mu tylko dziesięć minut.</ref>{{odn|Sarner|2006|s=182}}. Po krótkim zastanowieniu gen. Anders przyjął propozycję (dowódca II Korpusu uważał, że zwycięski szturm na klasztor będzie sukcesem sprawy polskiej i zagłuszy propagandę sowiecką głoszącą, że Polacy unikają walki z Niemcami{{odn|Sarner|2006|s=183}}), a 8 kwietnia, podczas odprawy w [[Cantalupo nel Sannio|Cantalupo]] poinformował dowódców wielkich jednostek Korpusu o tym, jakie zadanie postawiono przed nimi{{odn|Kamiński|2010|s=161}}. 7 kwietnia gen. Anders dokonał rozpoznania z pokładu samolotu masywu Monte Cassino. Ze swoim sztabem studiował mapy i zdjęcia lotnicze{{odn|Kochanski|2013|s=501}}. Rozpoczęto planowanie i przygotowania do boju{{odn|Wawer|2009|s=71-9171–91}}.
 
11 maja odczytano żołnierzom 2 Korpusu rozkaz dowódcy:
Linia 145:
''b) przez ciągłe obezwładnianie obrony klasztoru do momentu wyjścia nań bezpośredniego natarcia.''<br />
''Zadanie korpusu:''<br />
''Odizolować rejon wzgórza klasztornego Monte Cassino od północy i północnego zachodu i uzyskać panowanie nad drogą nr 6 do czasu uzyskania łączności z XIII Korpusem. Natrzeć i zdobyć wzgórze klasztorne''{{odn|Wawer|2009|s=81-8281–82}}.}}
[[Plik:M Cassino 7.png|thumb|Walki II Korpusu: plan sytuacyjny]]
Wprowadzenie polskich oddziałów i artylerii na pozycje wyjściowe udało się ukryć przed nieprzyjacielem{{odn|Wawer|2009|s=98-9998–99}}. Po trzech bitwach, przedpola pozycji niemieckich były silnie flankowane ogniem z „Passo Corno”<ref group=uwaga>W niektórych opracowaniach ''Pizzo Corno''.</ref>, „Massa Albaneta”, wzgórza „593” oraz ogniem moździerzy i artylerii ciężkiej z rejonu [[Piedimonte San Germano|Piedimonte]], [[Belmonte Castello|Belmonte]], [[Atina]] i [[San Biagio Saracinisco|San Biagio]]{{odn|Wawer|2009|s=102}}.
 
=== Pierwsze uderzenie ===
Linia 172:
 
=== Decydujące uderzenie ===
Przez następne cztery dni pozycje nieprzyjaciela bombardowało lotnictwo. Niemcom groził głęboki wyłom polski na „Albanetę” albo „San Angelo” i tym samym odcięcie ich sił zamkniętych w klasztorze Monte Cassino i osadzonych na przylegających wzgórzach{{odn|Wańkowicz|2009|s=366-367366–367}}. [[16 Lwowski Batalion Strzelców]] 16 maja o godz. 22.20 wypadem zajął „Widmo”{{odn|Sarner|2006|s=189}}. Zdobywano bunkier po bunkrze i odpierano kontrataki niemieckie{{odn|Wawer|2009|s=200-207200–207}}. Twarda postawa żołnierzy polskich na „Widmie” zmusiła nieprzyjaciela do wycofania się{{odn|Wawer|2009|s=200-207200–207}}. Dzięki zdobyciu „Widma” zagrożono Niemcom na „San Angelo”, będącym kluczowym punktem ich obrony masywu, skąd łatwo było przeniknąć w głąb nieprzyjacielskich pozycji, aż do stanowisk ogniowych artylerii. Opanowanie wzgórz „593” i „569” zagroziło stanowiskom moździerzy niemieckich (w tzw. „wąwozie moździerzy”){{odn|''Polski czyn zbrojny...''|s=488}}.
 
17 maja w czasie kontrataku niemieckiego na San Angelo przy wsparciu ciężkich moździerzy, Polacy zaczęli się łamać; sierż. Marian Czapliński, który później poległ na ''Linii Gotów'', zaintonował wówczas [[Hymn Polski|„Jeszcze Polska nie zginęła”]], żołnierze podchwycili słowa hymnu i walka rozgorzała na nowo{{odn|Wańkowicz|2009|s=288}}. Wsparcia udzielił 2. pluton 1. kompanii. 16 Batalion pozostał na zdobytych pozycjach{{odn|Wawer|2009|s=221}}. Mjr [[Jan Żychoń]] z 13 Wileńskiego Batalionu Strzelców, oficer wywiadu, umierając, powiedział: „Za Polskę i dla Polski”{{odn|Wawer|2009|s=229}}.
Linia 184:
 
=== Zajęcie klasztoru ===
Nad ranem zauważono nad klasztorem białą flagę. Wysłano patrol [[12 Pułk Ułanów Podolskich|12 Pułku Ułanów Podolskich]] pod dowództwem ppor. Kazimierza Gurbiela, który, przechodząc bez strat pole minowe o wymiarach 300&nbsp;×&nbsp;100&nbsp;metrów, wkroczył do ruin klasztoru. Wziął do niewoli szesnastu rannych żołnierzy niemieckich pod opieką trzech sanitariuszy{{odn|Wawer|2009|s=277}} i zatknął na murach najpierw proporzec 12 Pułku Ułanów, uszyty na poczekaniu przez plut. Jana Donocika<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.kki.pl/pioinf/przemysl/dzieje/II_ws/cassino2.html|tytuł=Proporczyk mistrza Jana.|archiwum=http://web.archive.org/web/20130318122317/http://www.kki.pl/pioinf/przemysl/dzieje/II_ws/cassino2.html|tytuł=Proporczyk mistrza Jana.}}</ref>, a następnie polską flagę.
 
Dopiero w kilka godzin później, na wyraźne polecenie gen. Andersa, obok polskiej flagi została wywieszona flaga brytyjska{{odn|Sarner|2006|s=190}}. 18 maja 1944 roku w samo południe na ruinach klasztoru Monte Cassino polski żołnierz, plutonowy [[Emil Czech]]<ref>{{cytuj stronę|url=http://wyborcza.pl/duzyformat/1,127290,5222827,18_maja_1944_r__No_to_gramy_.html|tytuł=Plutonowy Emil Czech gra hejnał krakowski. „Gazeta Wyborcza”, „Duży Format”.|archiwum=http://web.archive.org/web/20171118063728/http://wyborcza.pl/duzyformat/1,127290,5222827,18_maja_1944_r__No_to_gramy_.html?disableRedirects=true|tytuł=Plutonowy Emil Czech gra hejnał krakowski. „Gazeta Wyborcza”, „Duży Format”.}}</ref>, odegrał [[Hejnał Mariacki|hejnał mariacki]], ogłaszając zwycięstwo polskich żołnierzy.
 
Sukces 2 Korpusu Polskiego polegał na umożliwieniu jednostkom brytyjskiego XIII Korpusu wejścia w dolinę rzeki Liri bez obawy, że północne skrzydło brytyjskie może zostać zaatakowane przez Niemców z rejonu masywu Monte Cassino{{odn|Wawer|2009|s=280}}.
Linia 192:
19 maja wzgórza „575” i „San Angelo” zostały oczyszczone przez polskie oddziały z wojsk nieprzyjaciela{{odn|Wawer|2009|s=280}}.
 
2 Korpus Polski zdobył też Piedimonte (grupa „Bob”<ref group=uwaga>Od nazwiska ppłk. [[Władysław Bobiński|Władysława Bobińskiego]].</ref>){{odn|Wańkowicz|2009|s=449-531449–531}}, a Passo Corno i Monte Cairo opanowali ułani z [[15 Pułk Ułanów Poznańskich|15 Pułku Ułanów Poznańskich]] w dniach 21-2521–25 maja 1944 roku{{odn|Wawer|2009|s=284}}. Droga na Rzym została otwarta.
 
W ten sposób 2 Korpus Polski przerwał w swoim pasie dwie linie obronne Niemców: „Linię Gustawa” i „Linię Hitlera”{{odn|Góra|1984|s=419}}.
Linia 206:
 
== Cmentarze ==
[[Polski Cmentarz Wojenny na Monte Cassino]] powstał na przełomie 1944 i 1945 roku według projektu architektów Hryniewicza i [[Jerzy Walerian Skolimowski|Skolimowskiego]]. Budowę cmentarza nadzorował inż. [[Roman Wajda]], uczestnik bitwy<ref>[[Edward Zając]]: ''Sanockie biografie'', Sanok 2009, s. 43.</ref>. Zbudowano go na płaskim odcinku terenu pomiędzy Monte Cassino i wzgórzem „593”, a więc w miejscu najbardziej wymownym. To właśnie tamtędy szły główne natarcia 3 Dywizji Strzelców Karpackich. Uroczyste oddanie nastąpiło 1 września 1945 roku. Zbudowali go żołnierze, uczestnicy bitwy. Spoczywa na nim 1072<ref group=uwaga>Melchior Wańkowicz w ''Monte Cassino'' wspomina o tysiącu siedemdziesięciu grobach. Liczbę 1072 poległych podaje Witold Skrzypczak w Przeglądzie Polskim on-line. Wspomina również o innych osobach pochowanych na tym cmentarzu w późniejszych latach.</ref> poległych żołnierzy Rzeczypospolitej wszystkich narodowości ([[Polacy|Polaków]], [[Białorusini|Białorusinów]], [[Ukraińcy|Ukraińców]], [[Żydzi|Żydów]]) wyprowadzonych przez [[Władysław Anders|Władysława Andersa]] z ZSRR<ref>{{Cytuj|autor = Józef Czapski |tytuł = Na nieludzkiej ziemi |data = 1990 |isbn = 83-07-020-92-1 |miejsce = Warszawa |wydawca = Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik” |oclc = 69544641 }}</ref>, z sowieckich [[obóz koncentracyjny|obozów koncentracyjnych]] Archipelagu [[Gułag]]<ref group=uwaga>Stąd na cmentarzu wojennym 2 Korpusu odnajdziemy nagrobki poległych wszystkich wyznań – od rzymskokatolickich, greckokatolickich, prawosławnych krzyży po żydowskie [[Gwiazda Dawida|gwiazdy Dawida]] i nawet jeden [[islam|muzułmański]] półksiężyc.</ref>. W samej bitwie pod Monte Cassino liczba Żydów, Białorusinów i Ukraińców walczących po stronie wojsk polskich była jednakże w granicy błędu statystycznego. Sytuacja ta była spowodowana uznaniem przez Stalina w 1941 za Polaków tylko Polaków i Żydów z Polski centralnej. Pozostała ludność uznana była za obywateli sowieckich<ref>{{Cytuj|tytuł=Żydzi w Armii Andersa - Słownik - Wirtualny Sztetl|data dostępu=2017-05-21|opublikowany=www.sztetl.org.pl|url=http://www.sztetl.org.pl/pl/term/584,zydzi-w-armii-andersa/|język=pl}}</ref><ref>{{Cytuj|tytuł=Żydowscy żołnierze Armii gen. Andersa|data dostępu=2017-05-21|url=http://www.fronda.pl/a/zydowscy-zolnierze-armii-gen-andersa,86886.html|język=pl}}</ref>. Natomiast żołnierze pochodzenia żydowskiego po tajnym (wbrew Brytyjczykom) ustaleniom z Andersem opuściło Armię Polską podejmując walkę o wolną Palestynę. Szacuje się, że z 4 tys. Żydów z Armii Andersa zdezerterowało w ten sposób ponad 3 tys. Żydów<ref>{{Cytuj|tytuł=Żydowscy żołnierze gen. Andersa – Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego|data dostępu=2017-05-21|opublikowany=obnt.pl|url=https://obnt.pl/pl/aktualnosci/zydowscy-zolnierze-gen-andersa/|język=pl-PL}}</ref>.
 
Żołnierze 2 Korpusu, po decyzjach [[konferencja jałtańska|konferencji jałtańskiej]] podporządkowujących Polskę [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]], w przeważającej większości nie mogli – i nie chcieli{{odn|Ziółkowska-Boehm|1996|s=3-183–18}} – z powodów politycznych powrócić do kraju, który uważali za zniewolony. Po przekształceniu PSZ w [[Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia]] większość z nich pozostała na emigracji w Wielkiej Brytanii i krajach [[Imperium brytyjskie]]go ([[Kanada]], [[Południowa Afryka|RPA]], [[Australia]], [[Nowa Zelandia]]). Żołnierze, którzy zawierzając obietnicom władz komunistycznych, powrócili do Polski (ze 112-tysięcznego 2 Korpusu chęć powrotu zgłosiło 7 oficerów i 14,2 tys. żołnierzy{{odn|Parker|2005|s=377}}) stali się obiektem obserwacji i prześladowań komunistycznych władz bezpieczeństwa ([[Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego|MBP]], [[Główny Zarząd Informacji|Informacja Wojskowa]])<ref>Jonathan Walker, ''Polska osamotniona'', 2008, s. 327-329327–329, {{ISBN|978-83-240-1301-2}}.</ref>.
 
Generał Władysław Anders w swej ostatniej woli prosił, by mógł być pochowany wśród swoich żołnierzy pod Monte Cassino. Jego grób stanowi dziś centralny punkt cmentarza.
Linia 217:
 
== Podsumowanie ==
Bitwa o Monte Cassino trwała blisko pięć miesięcy, tyle też czasu straciły wojska alianckie, które dopiero w pierwszych dniach czerwca 1944 roku wkroczyły do Rzymu, a do granicy włosko-austriackiej dotarły na początku maja 1945 roku. Były to niezwykle krwawe i bezlitosne zmagania. W czasie całej kampanii włoskiej, która trwała od 3 września 1943 do 2 maja 1945 roku, alianci stracili blisko 312&nbsp; tys., a Niemcy około 435&nbsp; tys. zabitych i rannych, czyli łącznie dla obu stron średnio 1233 ludzi każdego dnia. Walki na Linii Gustawa były najbardziej zacięte: Niemcy, Włosi, Amerykanie, Francuzi, Brytyjczycy, Hindusi, Nowozelandczycy, Polacy, Kanadyjczycy i Południowi Afrykanie stracili około 200&nbsp; tys. żołnierzy w ciągu 129 dni{{odn|Caddick-Adams|2013|s=18}}. Straty samego tylko 2 Korpusu Polskiego wyniosły 924 zabitych, 2930 rannych, 345 zaginionych (291 po bitwie wróciło do szeregów), w tym wielu oficerów<ref>{{cytuj książkę |tytuł=PWN Leksykon: Wojsko, wojna, broń |wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN |inni=pod redakcją Marcina Kamlera |wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN |strony=180 |miejsce=Warszawa |rok=2001 |isbn=83-01-13506-9}}</ref>.
 
Jednak tak ciężko okupione zwycięstwo nie zostało należycie wykorzystane, bowiem gen. Clark – zamiast odciąć 14 Armię i nie pozwolić się jej wycofać na Linię Gotów – miał głównie na celu zdobycie Rzymu{{odn|Blumenson|1993|s=442}}. Brytyjski korespondent wojenny kpt. Alan Whicker napisał, że „gdyby generał Clark służył w armii niemieckiej, Hitler kazał by go rozstrzelać”{{odn|Caddick-Adams|2013|s=281}}
Linia 233:
Władze komunistyczne w [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|PRL]] starały się pomniejszyć wkład Polaków w zdobycie Monte Cassino. Ich propaganda oskarżała generała Andersa o próbę wywołania [[III wojna światowa|III wojny światowej]] i chęć powrotu „na białym koniu” do kraju, co skutkowało bezprawnym [[Pozbawienie obywatelstwa polskiego 76 oficerów|odebraniem]] jemu (i kilku innym dowódcom PSZ) obywatelstwa polskiego{{odn|Anders|1959|s=385}}{{odn|Sarner|2006|s=267}}.
 
[[Feliks Konarski]] „Ref-Ren”, autor pieśni „[[Czerwone maki na Monte Cassino]]” stworzył – niejako niechcący – jeden z hymnów niepodległościowych, który egzystował przez dziesięciolecia istnienia [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|PRL]]. Szczególnie w latach 1945–1956 – w pełni stalinowskiej dyktatury – był to utwór, którego – w opinii większości społeczeństwa – należało wysłuchiwać z powagą i do którego nie wolno było tańczyć<ref>{{cytuj książkę |inni= redakcja Mieczysław Młotek |tytuł=Trzecia Dywizja Strzelców Karpackich 1942–1947 |inni= redakcja Mieczysław Młotek |miejsce=Londyn |rok=1978}}</ref><ref>{{cytuj pismo |autor=Feliks Konarski |tytuł=Czerwone maki |url=http://ofiaromwojny.republika.pl/teksty/0291.htm |czasopismo=Nasz Dziennik |data=2005-05-18}}</ref>.
 
Bitwę opisał [[Melchior Wańkowicz]], w roku 1944 korespondent wojenny (mianował się nim sam, wbrew władzom polskim w Londynie{{odn|Ziółkowska-Boehm|2009|s=609}}), w serii reportaży i w 3-tomowej książce ''[[Bitwa o Monte Cassino (reportaż)|Bitwa o Monte Cassino]]'', napisanej na podstawie relacji żołnierzy niemal wszystkich oddziałów i stopni, a wydanej w latach 1945–1947 w [[Rzym]]ie i [[Mediolan]]ie{{odn|Davies|2009|s=I}}. Książkę tę wielokrotnie wydawano, ale jednocześnie krytykowano, zarzucając autorowi mijanie się z prawdą i nadmierną gloryfikację żołnierskich czynów. Odpowiadając na te zarzuty, znany brytyjski historyk [[Norman Davies]] w przedmowie do czwartego wydania ''Bitwy o Monte Cassino'' z roku 2009 napisał:
Linia 240:
Po powrocie Wańkowicza do kraju w roku 1956, opublikowano [[cenzura|ocenzurowane]] wydanie jego reportażu ''Monte Cassino'' w 1957 i ''Szkice spod Monte Cassino'' w 1969 roku (w obu unikano wymieniania nazwiska gen. Andersa), z którego to powodu autor był krytykowany przez środowiska emigracyjne{{odn|Ziółkowska-Boehm|2009|s=613}}.
 
W książce [[Aleksandra Ziółkowska|Aleksandry Ziółkowskiej-Boehm]] ''Amerykanie z wyboru i inni'' znajduje się wywiad ze [[Zdzisław Starostecki|Zdzisławem Julianem Starosteckim]] (konstruktorem głowicy rakiety „[[MIM-104 Patriot|Patriot]]”), opisujący inaczej niż Wańkowicz przebieg wypadków podczas decydujących momentów bitwy. Nie zmienia to jednak zasadniczej oceny opisu i znaczenia wysiłku II Korpusu Polskiego w bitwie o Monte Cassino i w całej kampanii włoskiej{{odn|Ziółkowska-Boehm|1996|s=3-183–18}}{{odn|Davies|2009|s=II}}.
 
Wielokrotnie o bitwie wypowiadał się [[Jan Paweł II]]. W 1984 roku, w 40. rocznicę walk o Monte Cassino podkreślał: „Żołnierz polski walczył i umierał, wierząc, że przez swoją ofiarę kładzie podwaliny pod budowę lepszego świata, świata bardziej ludzkiego”<ref>Jan Paweł II, ''[[Wyzwanie dla Polski i Europy|Wyzwanie dla Polski i Europy. Refleksje o bitwie pod Monte Cassino]]'', Rzym 2014, s. 31.</ref>.
 
== Upamiętnienie ==
Walki żołnierza polskiego o Monte Cassino zostały upamiętnione na [[Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie|Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie]] napisem na jednej z tablic, po 1945 r. „MONTE CASSINO 11 – 18 V 1944”, a po 1990 „MONTE CASSINO 11 – 25 V 1944” oraz napisem „MONTE CASSINO” na zniczu [[Grób Nieznanego Żołnierza w Krakowie|Grobu Nieznanego Żołnierza w Krakowie]]. Od 24 listopada 1961 ulica w [[Warszawa|Warszawie]], na terenie obecnej dzielnicy [[Wola (Warszawa)|Wola]], nosi nazwę ulicy Monte Cassino<ref>Uchwała nr 28 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 24 listopada 1961 r. w sprawie nadania nazw ulicom, "Dziennik„Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 20 grudnia 1961 r., nr 22, poz. 96, s. 2.</ref>.
 
== Zobacz też ==
Linia 251:
* [[:Kategoria:Uczestnicy bitwy o Monte Cassino 1944|uczestnicy bitwy o Monte Cassino 1944]]
* [[Wojtek (niedźwiedź)|Wojtek (niedźwiedź-żołnierz)]]
* [[Bitwa o Kępę Oksywską]] – przykład bitwy na terenie Polski, gdzie straty polskie były większe niż na Monte Cassino.
 
== Uwagi ==
{{Uwagi}}
 
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
 
== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę |nazwisko=Anders |imię=Władysław | nazwisko=Anders | autor link=Władysław Anders |tytuł=Bez ostatniego rozdziału: Wspomnienia z lat 1939–1945 |miejsce=Londyn |wydawca=Gryf Publishers, Ltd |rok=1959 | odn=tak}}
* {{cytuj książkę |nazwisko=Blumenson |imię=Martin | nazwisko=Blumenson |tytuł=Salerno to Cassino |seria=United States Army in World War II: The Mediterranean Theater of Operations |miejsce=Washington, D.C. |wydawca=The National Historical Society |rok=1993 | odn=tak}}
* {{cytuj książkę |nazwisko=Caddick-Adams |imię=Peter|autor link=Peter Caddick-Adams |tytuł=Monte Cassino: Piekło dziesięciu armii |miejsce=Kraków |wydawca=Znak Horyzont |rok=2014 |isbn=978-83-240-3004-0 | odn=tak}}
* {{cytuj książkę |nazwisko=Wańkowicz|imię=Melchior|tytuł=Bitwa imięo Monte Cassino |nazwisko r=NormanDavies | nazwiskoimię r=DaviesNorman |rozdział=Wstęp |tytuł=Bitwa o Monte Cassino |wydawca=Wydawnictwo Prószyński i S-ka|miejsce=Warszawa |rok=2009 |isbn=978-83-7648-106-7 | odn=tak}}
* {{cytuj książkę |rozdziałnazwisko=Cztery bitwy o Monte CassinoEvans | imię=Martin M. | nazwisko=Evans |tytuł=Bitwy II wojny światowej |rozdział=Cztery bitwy o Monte Cassino |miejsce=Warszawa |wydawca=Oficyna Alma-Press |rok=2006 |isbn=83-7020-343-4 | odn=tak}}
* {{cytuj książkę |autor=Ernest F. Fisher Jr. |tytuł=Cassino to the Alps |seria=United States Army in World War II: The Mediterranean Theater of Operations |miejsce=Washington, D.C. |wydawca=The National Historical Society |rok=1993}}
* {{cytuj książkę |nazwisko=Góra |imię=Władysław|autor link= |tytuł=Wojna i okupacja na ziemiach polskich 1939–1945 | wydawca=Wydawnictwo Książka i Wiedza|miejsce=Warszawa |rok=1984 |id= |isbn=83-05-11290-X | odn=tak}}
* {{cytuj książkę |nazwisko = Holland| imię = James| autor link = | tytuł = Piekło Italii. Kampania włoska 1944–45: od Monte Cassino do kapitulacji| wydawca = Wydawnictwo Amber| miejsce = Warszawa | rok = 2008| strony = | isbn = 978-83-241-3076-4}}
* {{cytuj książkę |nazwisko=Kamiński |imię=Stanisław |tytuł=Generał dywizji Bronisław Bolesław Duch (1896-1980) |miejsce=Warszawa |wydawca=Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego |rok=2010 |isbn=978-83-235-0558-7 | odn=tak}}
* {{cytuj książkę |nazwisko=Kamiński |imię=Stanisław |tytuł=Udział 3 DSK w bitwie o Monte Cassino, [w:] ''Bitwa o Monte Cassino 1944: geneza, przebieg, opinie: III konferencja naukowa, Koszalin 16 maja 2002 |wydawca=Instytut im. gen. Stefana „Grota” Roweckiego|miejsce=Leszno |rok=2003 | isbn=83-91-36244-2 | odn=tak}}
* {{cytuj książkę |nazwisko=Kochanski |imię=Halik|autor link= |tytuł=Orzeł niezłomny. Polska i Polacy w II wojnie światowej |wydawca=Wydawnictwo Rebis|miejsce=Poznań |rok=2013 |id= |isbn=978-83-7510-812-5 | odn=tak}}
* {{cytuj książkę |nazwisko=Parker |imię=Mathew|inni=Przekład Robert Bartołd |tytuł=Monte Cassino: Opowieść o najbardziej zaciętej bitwie II wojny światowej |inni=Przekład Robert Bartołd |wydawca=Dom Wydawniczy Rebis|miejsce=Poznań |rok=2005 |id= |isbn=83-73-01615-5 | odn=tak}}
* {{cytuj książkę |nazwisko=Piekałkiewicz |imię=Janusz |tytuł=Kalendarium wydarzeń II wojny światowej |wydawca=Agencja Wydawnicza Morex |miejsce=Warszawa | rok=1996 |isbn=83-86510-78-1 | odn=tak}}
* {{cytuj książkę |tytuł=Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej |inni=Praca zb. pod red. Witolda Biegańskiego |tytuł=Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej |tom=II: Walki formacji polskich na Zachodzie 1939–1945 |wydawca=Wydawnictwo MON |miejsce=Warszawa |rok=1981 |isbn=83-110-6577-2 | odn={{odn/id|''Polski czyn zbrojny...''}}}}
* {{cytuj książkę |nazwisko=Sarner |imię=Harvey | nazwisko=Sarner |tytuł=Zdobywcy Monte Cassino: Generał Anders i jego żołnierze |inni=Przekład [[Piotr Krystian Domaradzki|Piotr K. Domaradzki]] |miejsce=Poznań |wydawca=Zysk i S-ka |rok=2006 |isbn=978-83-7506-003-4 | odn=tak}}
* {{cytuj książkę |nazwisko=Wańkowicz |imię=Melchior|autor link=Melchior Wańkowicz |tytuł=Bitwa o Monte Cassino |wydawca=Wydawnictwo Prószyński i S-ka|miejsce=Warszawa |rok=2009 |isbn=978-83-7648-106-7 | odn=tak}}
* {{cytuj książkę |nazwisko=Wawer |imię=Zbigniew|autor link=Zbigniew Wawer |tytuł=Monte Cassino |wydawca=Wydawnictwo Bellona|miejsce=Warszawa |rok=2009 |id= |isbn=978-83-11-11496-8 | odn=tak}}
* {{cytuj książkę |nazwisko=Zawilski |imię=Apoloniusz |autor link=Apoloniusz Zawilski|tytuł=Polskie fronty 1918–1945 |wydawca=Wydawnictwo Bellona|miejsce=Warszawa |rok=1997 | isbn=83-11-07651-0 | odn=tak}}
* {{cytuj książkę |autor=M. Wańkowicz |tytuł=Bitwa o Monte Cassino |miejsce=Warszawa |rok=2009 |isbn=978-83-7648-106-7|rozdział=Losy książki | imięnazwisko r=AleksandraZiółkowska-Boehm | nazwiskoimię r=Ziółkowska-BoehmAleksandra | autor r link=Aleksandra Ziółkowska | odn=tak}}
* {{cytuj pismo|nazwisko=Ziółkowska-Boehm |imię=Aleksandra | tytuł=Polskie korzenie |czasopismo=Zeszyty Historyczne |wolumin=117 |strony=3-183–18 | rok=1996 |wydawca=Instytut Literacki |miejsce=Paryż | odn=tak}}
* [[Aleksandra Ziółkowska|Aleksandra Ziółkowska-Boehm]]: Druga bitwa o Monte Cassino i inne opowiesci , Rozdział: Czołgi na Widmie, czyli druga bitwa o Monte Cassino, strs. 291-489291–489, Wyd. Iskry, Warszawa 2014, {{ISBN|978-83-244-0363-9}}.
* [[Aleksandra Ziółkowska|Aleksandra Ziółkowska-Boehm]]: Na tropach Wańkowicza po latach, Rozdziały: " Wokół„Wokół Monte Cassino"Cassino”, "Sekret„Sekret Pułku -zdobycie Widma"Widma”, strs. 95-12795–127, Wyd Prószyński i S-ka, Warszawa 2009, {{ISBN|9788376482613}}.
 
== Linki zewnętrzne ==
Linia 290 ⟶ 291:
{{Kontrola autorytatywna}}
 
[[Kategoria:Bitwa o Monte Cassino 1944|! ]]
[[Kategoria:Wydarzenia upamiętnione na tablicach na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_o_Monte_Cassino”