Karol Olszewski: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
we we Znaczniki: usuwanie dużej ilości tekstu (filtr nadużyć) VisualEditor |
m Wycofano edycje użytkownika 193.239.145.115 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to JCRZ. Znacznik: Wycofanie zmian |
||
Linia 1:
{{Biogram infobox
|imię i nazwisko = Karol Olszewski
|imię i nazwisko org =
Linia 41:
|www =
}}
'''Karol Stanisław Olszewski''' (ur. [[29 stycznia]] [[1846]] w [[Broniszów (województwo podkarpackie)|Broniszowie Tarnowskim]], zm. [[24 marca]] [[1915]] w [[Kraków|Krakowie]]) – polski fizyk i chemik, [[profesor]] [[Uniwersytet Jagielloński|Uniwersytetu Jagiellońskiego]]. Wynalazca [[Kaskadowa metoda skraplania|kaskadowej metody skraplania gazów]].
[[Plik:Leon Wyczółkowski - Profesor Karol Olszewski w laboratorium.jpg|thumb|240px|Profesor Karol Olszewski w laboratorium – obraz [[Leon Wyczółkowski|Leona Wyczółkowskiego]]]]
[[Plik:Krakow Olszewski Wroblewski plaque.jpg|thumb|240px|Tablica pamiątkowa Olszewskiego i [[Zygmunt Wróblewski|Wróblewskiego]] na gmachu Collegium Kołłątaja przy [[Ulica św. Anny w Krakowie|ul. św. Anny w Krakowie]]]]
== Życie i badania ==
Był synem Jana (ziemianina, zabitego wkrótce po narodzinach Karola podczas [[rzeź galicyjska|rabacji galicyjskiej]]) i Anny ze Zwolińskich<ref>Zdzisław Wojtaszek, ''Olszewski Karol Stanisław'', ''[[Polski Słownik Biograficzny]]'', tom XXIV, 1979, s. 27.</ref>. Absolwent [[I Liceum Ogólnokształcące im. Kazimierza Brodzińskiego w Tarnowie|I Liceum Ogólnokształcącego]] w [[Tarnów|Tarnowie]]. Studiował [[chemia|chemię]] i [[fizyka|fizykę]] na Uniwersytecie Jagiellońskim (1866–1872), później kształcił się w [[Heidelberg]]u. Po powrocie do Krakowa został [[docent]]em, od 1876 był profesorem; kierował Katedrą Chemii Ogólnej, następnie Katedrą Chemii Nieorganicznej. Od 1888 był członkiem korespondentem, od 1896 członkiem rzeczywistym [[Akademia Umiejętności|Akademii Umiejętności w Krakowie]]. Był także członkiem czeskiej Akademii Umiejętności w Pradze, członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Przyrodniczego im. Mikołaja Kopernika oraz członkiem innych stowarzyszeń naukowych polskich i zagranicznych. Otrzymał tytuł c. k. radcy dworu.
Wraz z [[Zygmunt Wróblewski|Zygmuntem Wróblewskim]] dokonał 5 kwietnia 1883 (według innych źródeł 29 marca) pierwszego na świecie [[Ciekły tlen|skroplenia tlenu]], zaś 13 kwietnia 1883 [[Ciekły azot|azotu]]. Później obaj uczeni zestalili także [[dwutlenek węgla]] i [[metanol]]. Użyli do tego celu [[Kaskadowa metoda skraplania|kaskadowej metody skraplania]] gazów pod zmniejszonym ciśnieniem, w której kolejne skroplone i wrzące gazy obniżały temperaturę dla kolejnych skropleń w niższych temperaturach. W 1895 skroplił i zestalił [[argon]]. Dzięki badaniom obu uczonych Kraków był w owym czasie jednym z niewielu ośrodków europejskich, w których osiągano temperatury poniżej –100 stopni{{r|Przewodnik}}. Początkowo osiągali oni temperaturę –105 stopni Celsjusza, a po udoskonaleniu aparatury zwiększyli zakres uzyskiwanych temperatur do –160 stopni{{r|Orlowski}}.
Karol Olszewski przyczynił się do rozwoju rentgenografii. Pierwsze zdjęcie wykonał wraz z profesorem [[Alfred Obaliński|Alfredem Obalińskim]] w Katedrze Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w 1896 r., w rok po odkryciu Röntgena.
Zmarł 24 marca 1915 w Krakowie<ref>{{Cytuj pismo | tytuł = Nekrologia. Karol Olszewski | czasopismo = [[Czas (dziennik)|Czas]] | strony = 2 | wolumin = nr 170 |data = 26 marca 1915 | url = http://mbc.malopolska.pl/publication/48024|data dostępu=2018-08-11}}</ref>. Uroczystości żałobne odbyły się 27 marca w gmachu „[[Collegium Chemicum w Krakowie|Collegium Chemicum]]” z udziałem władz miasta i UJ. Został pochowany na [[Cmentarz Rakowicki|Cmentarzu Rakowickim w Krakowie]]<ref>{{Cytuj pismo | tytuł = Pogrzeb ś. p. prof. Karola Olszewskiego | czasopismo = [[Czas (dziennik)|Czas]] | strony = 1 | data = Nr 173 z 28 marca 1915 | url = http://mbc.malopolska.pl/publication/47926}}</ref> (kwatera 9)<ref>{{Cytuj książkę | autor = [[Karolina Grodziska|Karolina Grodziska–Ożóg]] | tytuł = Cmentarz Rakowicki w Krakowie | wydawca = [[Wydawnictwo Literackie]] | miejsce = Kraków | data = 1987 | strony = 130 | isbn = 83-08-01428-3 | rozdział = Lista osób zasłużonych pochowanych na Cmentarzu Rakowickim (1803–1939)}}</ref>.
== Opinie ==
Był zgłaszany do [[Nagroda Nobla|Nagrody Nobla]] z [[fizyka|fizyki]]<ref>{{cytuj książkę | imię = Andrzej Kajetan | nazwisko = Wróblewski | autor link = Andrzej Kajetan Wróblewski | tytuł = Historia fizyki. Od czasów najdawniejszych do współczesności | wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe PWN]] | miejsce = Warszawa | rok = 2006 | strony = 362 | odn=tak}}</ref>. Na XXXV. Zjeździe Fizyków Polskich w Białymstoku prof. [[Andrzej Kajetan Wróblewski]] (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW) przedstawił referat nt. „Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro” – krótką charakterystykę fizyki w Polsce XX w. Zaprezentował wskaźniki bibliometryczne, liczby dotyczące stopni i tytułów naukowych oraz liczby studentów fizyki. W podsumowaniu ocenił wkład Polaków do światowej fizyki XX w., wyodrębniając przede wszystkim – poza [[Maria Skłodowska-Curie|Marią Skłodowską-Curie]] – czterech fizyków, którzy dokonali odkryć na miarę Nagrody Nobla: [[Marian Smoluchowski|Mariana Smoluchowskiego]], [[Marian Danysz|Mariana Danysza]], [[Jerzy Pniewski|Jerzego Pniewskiego]] i Karola Olszewskiego{{r|"AKWróblewski"}}.
Cieszył się bardzo dużym uznaniem w międzynarodowym środowisku naukowym. Uznawany był za jeden z największych na świecie autorytetów w dziedzinie skraplania gazów. Przed uzyskaniem nagrody Nobla angielski uczony [[William Ramsay]] wysłał mu próbkę helu oraz 30 mg nowo odkrytego przez siebie [[argon]]u z prośbą o ich skroplenie{{r|Przewodnik}}. Właściwości tych skroplonych przez polskiego naukowca gazów w następnym roku zbadane zostały przez Królewskie Towarzystwo Naukowe w Londynie{{r|Orlowski}}.
== Odznaczenia ==
* [[Order Odrodzenia Polski|Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski]] – pośmiertnie (11 listopada 1936, ''za wybitne zasługi na polu nauki i wychowywania młodzieży w duchu patriotycznym położone w latach 1905-1918'')<ref>{{Monitor Polski|1936|263|464}}.</ref>.
* [[Order Korony Żelaznej]] III klasy – Austro-Węgry
== Upamiętnienie ==
* W zbiorach [[Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego]] z siedzibą w [[Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego|Collegium Maius]] znajduje się sala imienia Karola Olszewskiego, w której mieści się wyposażenie pracowni naukowej profesora, w tym jeden z najstarszych w Europie aparat do [[skraplanie|skraplania]] gazów z 1884 r. jego projektu{{r|Przewodnik}}.
* W Krakowie jego imieniem nazwano [[Ulica Karola Olszewskiego w Krakowie|jedną z ulic]] na [[Stare Miasto w Krakowie|krakowskim Starym Mieście]].
== Zobacz też ==
* [[skraplanie]]
* [[kriogenika]]
== Przypisy ==
{{Przypisy|
* <ref name=Przewodnik>{{Cytuj książkę | autor = Praca zbiorowa | tytuł = Collegium Maius. Przewodnik Ilustrowany | strony = 70-71| miejsce = Kraków | wydawca = Foto liner s.c. | data = 2013 | isbn = 9788362559107}}</ref>
* <ref name=Orlowski>{{Cytuj książkę | autor = Bolesław Orłowski | tytuł = Polacy światu | wydawca = Nasza Księgarnia | miejsce = Warszawa | data = 1987 |strony = 200-202}}</ref>
* <ref name="AKWróblewski">{{cytuj stronę | url = http://labfiz.uwb.edu.pl/ptf/echa/html/akw.html | tytuł = Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro | autor = Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW) | opublikowany = labfiz.uwb.edu.pl | język = pl | data dostępu = 2012-08-31}}</ref>
* {{cytuj pismo|autor=Andrzej Szytuła|tytuł=125 rocznica skroplenia składników powietrza|czasopismo=Foton|wydanie=Lato 2008|wolumin=101|strony=14–17|data=2008|url=http://www.if.uj.edu.pl/Foton/101/pdf/06%20skroplenie.pdf|archiwum=https://web.archive.org/web/20130525121054/http://www.if.uj.edu.pl/Foton/101/pdf/06%20skroplenie.pdf}}
* {{cytuj pismo|autor=[[Marian Smoluchowski|M. von Smoluchowsky]]|tytuł=Karl Olszewski – ein Gelehrtenleben |czasopismo=Naturwissenschaften|wydanie=50|wolumin=5|data=1917|strony=738–740|język=de|doi=10.1007/BF02448011}}
}}
== Bibliografia ==
* Zdzisław Wojtaszek, ''Olszewski Karol Stanisław'', w: ''[[Polski Słownik Biograficzny]]'', tom XXIV, 1979, s. 27–30.
* [[Andrzej Śródka]], ''Uczeni polscy XIX-XX stulecia'', tom III: M–R, Warszawa 1997, s. 301–303 (z fotografią).
* {{Cytuj pismo | tytuł = Nekrologia. Dr Karol Olszewski | czasopismo = [[Czas (dziennik)|Czas]] | strony = 1 | data = Nr 168 z 26 marca 1915 | url = http://mbc.malopolska.pl/publication/48024}}
* {{Cytuj pismo | tytuł = Kronika. † Dr Karol Olszewski | czasopismo = [[Czas (dziennik)|Czas]] | strony = 2 | data = Nr 170 z 26 marca 1915 | url = http://mbc.malopolska.pl/publication/48022}}
== Linki zewnętrzne ==
* [http://hint.org.pl/itd=n75 Prace Karola Olszewskiego dostępne w Sieci] (Katalog HINT)
{{Kontrola autorytatywna}}
{{SORTUJ:Olszewski, Karol}}
| |||