Nowy Sącz: Różnice pomiędzy wersjami

'''Nowy Sącz''' – [[miasto]] [[miastoMiasto na prawach powiatu|na prawach powiatu]] w [[województwoWojewództwo małopolskie|województwie małopolskim]], siedziba ziemskiego [[powiatPowiat nowosądecki|powiatu nowosądeckiego]]. Trzecie pod względem liczby mieszkańców i piąte pod względem powierzchni miasto<ref name="powierzchnia2016" /> w województwie małopolskim i największe miasto [[Beskid Sądecki|Beskidu Sądeckiego]] Węzeł komunikacyjny gdzie krzyżują się Drogi Krajowe 75,28 i 87 oraz linie kolejowe, stolica [[Sądecczyzna|Sądecczyzny]] z racji tego że jest to największe miasto w regionie. Jedno z najstarszych miast w [[Małopolska|Małopolsce]] – lokowane 8 listopada 1292 roku.

Nowy Sącz położony jest w płaskim dnie [[Kotlina Sądecka|Kotliny Sądeckiej]], w widłach rzek [[Dunajec|Dunajca]] i [[Kamienica (prawy dopływ Dunajca)|Kamienicy Nawojowskiej]] na zróżnicowanej wysokości od 272 [[n.p.m.]](Wielopole) do ok. 475 n.p.m. (wzgórze Majdan). Najstarsza część miasta leży na płaskim wyniesieniu pomiędzy korytami obu rzek, które posiada naturalne walory obronne, co zadecydowało o lokowaniu miasta przez [[król]]a [[Wacław II|Wacława II]] właśnie w tym miejscu. W dawnych czasach wzgórze miejskie było poprzecinane parowami (obecnie zasypanymi) pełniącymi role dodatkowych fos. Położenie w [[Kotlina|Kotlinie]] Sądeckiej powoduje pewną izolację Nowego Sącza od innych ośrodków osadniczych, jednak przebiegający tędy szlak komunikacyjny na południe [[Europa|Europy]], spowodował, że miasto znalazło w [[Średniowiecze|średniowieczu]] dogodne warunki do rozwoju i wymiany [[handelHandel|handlowej]] – głównie z [[Węgry|Węgrami]].

Przed [[Reforma administracyjna w Polsce (1999)|reformą administracyjną]] w 1998 r. stolica [[województwoWojewództwo nowosądeckie|województwa nowosądeckiego]]. W latach 1973–1977 miasto było siedzibą [[gminaGmina Nowy Sącz|gminy wiejskiej Nowy Sącz]].

Zgodnie ze Statutem Nowego Sącza w mieście wyznaczono 25 [[jednostkaJednostka pomocnicza gminy|jednostek pomocniczych gminy]] zwanych osiedlami<ref>[http://www.nowysacz.pl/content/resources/urzad/rada_miasta/uchwaly/06/X_SRMNS/u_x_98_11_v.pdf.pdf Nowy Sącz: Oficjalna strona miasta. Statut].</ref>:

* [[Przetakówka|Przetakówka]]

Nowy Sącz został [[sS:Przywilej lokacyjny Nowego Sącza|lokowany]] 8 listopada 1292 przez króla [[Wacław II|Wacława II]]. Miasto zawdzięczało szybki rozwój licznym przywilejom oraz położeniu na szlaku handlowym na [[Węgry]]. W XIV w. Za panowania [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]], wybudowany został [[Zamek Królewski w Nowym Sączu|zamek]] i mury obronne. W zamku sądeckim odbywały się liczne spotkania polskich władców z władcami innych narodów. W 1409 król [[Władysław II Jagiełło|Władysław Jagiełło]] oraz [[książę]] [[Litwa|litewski]] [[Witold Kiejstutowicz|Witold]] układali tutaj plany wojny z [[zakonZakon krzyżacki|zakonem krzyżackim]]. W średniowieczu miasto kilkakrotnie nawiedzały [[Powódź|powodzie]], [[pożar]]y oraz [[Epidemia|epidemie]], co częściowo zahamowało jego rozwój. Od początku panowania Jagiellonów aż do rozbiorów, miasto było siedzibą sądów szlacheckich: ziemskiego i grodzkiego<ref><span lang="DE">M. Pawlikowski, ''Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej'', Strzałków 2012, tenże, ''Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej'', Strzałków 2012</span>.</ref>.

13 grudnia 1655 [[mieszczaństwoMieszczaństwo|mieszczanie]] sądeccy, pod dowództwem braci Wąsowiczów i przy wsparciu oddziałów [[Gabriel Wojniłłowicz|Gabriela Wojniłłowicza]], uwolnili miasto (jako jedno z pierwszych w [[Rzeczpospolita Polska|Rzeczypospolitej]]) od [[potopPotop szwedzki|najeźdźców szwedzkich]]. Tym samym rozpoczął się zryw narodu polskiego przeciwko najeźdźcy z północy. Odwrót Szwedów spod [[Jasna Góra|Jasnej Góry]] rozpoczął się 13 dni po tym fakcie. 3 stycznia 1656 Król [[Jan II Kazimierz Waza|Jan Kazimierz]] przebywający w [[Krosno|Krośnie]], datował list z podziękowaniem dla ludności Nowego Sącza za obronę Polski. W 1683 odwiedził leżący nieopodal Stary Sącz, powracający do kraju po zwycięskiej [[Bitwa pod Wiedniem|bitwie pod Wiedniem]] [[Jan III Sobieski]]. Tam spotkał się ze swoją żoną, królową Marią Kazimierą.

W 1889 Nowy Sącz stał się [[gminaGmina miejska|gminą miejską]]. W 1912 jako w jednym z pierwszych miast w Polsce wybudowano w rekordowym tempie własną [[elektrowniaElektrownia|elektrownię]]. 11 marca po raz pierwszy zapaliły się [[lampaLampa elektryczna|lampy elektryczne]].

Podczas [[I wojna światowa|I wojny światowej]], w latach 1914–1915, miasto przejściowo okupowali [[Rosja]]nie, następnie ponownie zajęte zostało przez wojska państw centralnych. Wyzwolony w 1918 powrócił do odrodzonej [[II Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]]. 31 października 1918 w Nowym Sączu (3 dni po powołaniu [[Polska Komisja Likwidacyjna|Polskiej Komisji Likwidacyjnej]]), po raz pierwszy w niepodległej Polsce, orkiestra oficjalnie odegrała [[Hymn Polski|Mazurka Dąbrowskiego]], który później stał się [[hymnHymn państwowy|hymnem państwowym]].

6 września 1939 Nowy Sącz został zajęty przez wojska [[Niemcy|niemieckie]]. W latach [[okupacjaOkupacja wojenna|okupacji]] niemieckiej przez Nowy Sącz prowadziły szlaki przerzutu żołnierzy na [[Węgry]] do organizowanej we [[Francja|Francji]], a potem [[Anglia|Anglii]] [[Armia Polska we Francji|armii polskiej]]. 20 stycznia 1945, po trzydniowych walkach, do miasta wkroczyły jednostki 38 Armii (gen. płk. [[Kiriłł Moskalenko|Kiryła Moskalenki]]) IV Frontu Ukraińskiego. Ku czci poległych podczas wyzwalania miasta żołnierzy radzieckich wzniesiono Pomnik Wdzięczności na kwaterze żołnierzy Armii Czerwonej na cmentarzu komunalnym oraz Pomnik Braterstwa Broni w Alei Wolności<ref>Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, {{ISBN|83-217-2709-3}}, s. 461.</ref>. Uchwałą [[Prezydium Krajowej Rady Narodowej]] z 6 września 1946 miasto Nowy Sącz zostało odznaczone [[Order Krzyża Grunwaldu|Orderem Krzyża Grunwaldu]] III klasy ''za wydatny udział ludności w konspiracji w okresie okupacji''<ref>{{Monitor Polski|1947|29|275}}.</ref>.

W 1951 Nowy Sącz został uznany za miasto na prawach [[Powiat (Polska)|powiatu]]. W latach 1958–1975 miał miejsce tzw. „[[eksperyment sądecki]]”. W latach 1975–1998 był stolicą [[województwoWojewództwo nowosądeckie|województwa nowosądeckiego]]. W wyniku reformy administracyjnej od 1 stycznia 1999 Nowy Sącz jest [[Powiat grodzki|powiatem grodzkim]], będąc jednocześnie siedzibą powiatu nowosądeckiego ziemskiego.

* RC Biało-Czarni – [[rugbyRugby (sport)|rugby]]

** [[Parafia Ducha Świętego w Nowym Sączu|parafia Ducha Świętego]] ([[Kościół Ducha Świętego w Nowym Sączu|kościół św. Ducha (Jezuitów)]]))

** [[Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Nowym Sączu|parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa]] ([[Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Nowym Sączu|kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa (kolejowy)]]))

* [[Kościół łaciński|Kościół rzymskokatolicki]], [[Ordynariat Polowy Wojska Polskiego]], 1 parafia w [[dekanatDekanat Straży Granicznej|dekanacie Straży Granicznej]]:

** punkt duszpasterski Świętych Cyryla i Metodego; nabożeństwa odbywają się w [[kościółKościół ewangelicko-augsburski w Nowym Sączu|kościele ewangelicko-augsburskim]] przy ulicy Pijarskiej 21<ref>''Kalendarz Prawosławny 2018'', Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, {{ISSN|1425-2171}}, s. 212.</ref>

Nowy Sącz jest siedzibą [[sądSąd okręgowy|sądu okręgowego]] oraz [[prokuraturaProkuratura okręgowa|prokuratury okręgowej]]. W mieście znajduje się także [[Służba Celna|urząd celny]].