Jan Mączyński (leksykograf): Różnice pomiędzy wersjami

Syn Piotra i Anny z Ciemińskich. Dziad jego, Jakub Zajączek [[Świnka (herb szlachecki)|herbu Świnka]], nabywszy wieś [[Mączniki (powiat ostrowski)|Mączniki]] począł się od niej nazywać Mączyńskim. Po roku 1540 Jan dostał się na dwór biskupa poznańskiego [[Sebastian Branicki|Sebastiana Branickiego]]. Z początkiem roku 1543 wyjechał by kształcić się za granicą. 4 kwietnia 1543 immatrykulował się na akademii w [[Wittenberga|Wittenberdze]] i tam też był m.in. uczniem [[Filip Melanchton|Filipa Melanchtona]]. Następnie studiował w [[Strasburg]]u jako uczeń wybitnego filologa i leksykografa [[Piotr Dasypodius|Piotra Dasypodiusa]]. W tym okresie zaczął się skłaniać ku [[reformacja|reformacji]].

Po krótkim pobycie w [[Paryż]]u udał się na dalsze studia do [[Zurych]]u, gdzie cieszył się względami wybitnych humanistów i teologów, m.in. [[Heinrich Bullinger|Heinricha Bullingera]]. Od stycznia do maja 1547 przebywał w [[Padwa|Padwie]]. Jesienią roku 1550 ponownie pojawił się w Wittenberdze. Tu zaprzyjaźnił się z [[Lelio Socyn|Lelio Socynem]]em. W roku 1551 powrócił do Polski z opanowanymi dobrze językami: łacińskim, niemieckim, greckim oraz z pewną znajomością francuskiego, włoskiego i hebrajskiego. Przez pewien czas pracował w kancelarii litewskiej, później jako sekretarz wstąpił na służbę [[Mikołaj Radziwiłł Czarny|Mikołaja Radziwiłła Czarnego]]. Był kanonikiem kolegiaty kaliskiej; kanonii poznańskiej, przyznanej mu w lutym 1553, w rzeczywistości nie objął.

Po śmierci Mikołaja Radziwiłła w roku 1565 osiadł w rodzinnym Zdziebędowie zajmując się gorliwie szerzeniem reformacji. Później przebywał na dworze króla [[Stefan Batory|Stefana Batorego]]. W latach 1565-15671565–1567 przeszedłprzyjął stopniowo nawierzenia arianizm[[braci polscy|braci polskich]]. W roku 1566 posłował z województwa sieradzkiego na sejm lubelski, a w roku 1569 brał udział w synodzie w [[Bełżyce|Bełżycach]]. Zmarł ok. roku 1587 we wsi Miłkowice, prawdopodobnie popełniwszy samobójstwo.

[[FilePlik:Lexicon maczynski.jpg|thumb|Słownik łacińsko-polski Mączyńskiego wydany w 1564 w [[Królewiec|Królewcu]]]]

Podczas studiów w Zurychu pracował nad słownikiem łacińsko-polskim, który ukończył prawdopodobnie w roku 1546. Wiosną roku [[1564]] przebywał w [[Królewiec|Królewcu]], by dopilnować druku słownika, którego niefortunnym korektorem był Jan Sandecki-Malecki. Tu właśnie wydał pierwszy wielki łacińsko-polski słownik "''Lexicon Latino Polonicum Ex Optimis Latinae Linguae Scriptoribus Concinnatum"'' zawierający ok. 20 tys. haseł łacińskich i ich polskich odpowiedników. Wydanie słownika Mączyńskiego dla ówczesnych humanistów polskich było tak znaczącym wydarzeniem, że [[Jan Kochanowski]] uwiecznił je we fraszce pt. "Na„Na Słownik Mączyńskiego"Mączyńskiego”.

: ''Żebyś do szkoły nie po wszytko chodził,<br />

: ''Ale sam czasem drugiemu dogodził,<br />

: ''Wielką mieć pomoc z tych ksiąg, gościu, będziesz,<br />

: ''Gdy nad łacińskim językiem usiędziesz.<br />

: ''Nie bądźcie hardzi swym żakom, mistrzowie,<br />

: ''Wszystko tu najdzie, co wy macie w głowie.<br />

* ''Rozprawa o języku słowiańskim'' (utwór zaginiony), powst. przed 1548; wymienia go T. Bibliander (Buchamnn) ''De ratione communi omnium linguarum et literarum commentarius'', Zurych 1548

* ''Lexicon Latino-Polonicum ex optimis Latinae linguae scriptoribus concinnatum'', Królewiec 1564, drukarnia J. Daubmann, (dod.: List F. Melanchtona pt. ''De origine gentis Henetae Polonicae...'', wiersze pochwalne: P. Roizjusza, J. Kochanowskiego, J. D. Solikowskiego, J. Weigeliusa, A. Trzecieskiego, J. Lubelczyka); fragm. dedykacji Zygmuntowi Augustowi w przekł. polskim M. Brożka wyd. W. Taszycki "Obrońcy języka polskiego. Wiek XV-XVIII", Wrocław, ''Biblioteka Narodowa'', seria I, nr 146; zasób leksykalny polski wyd. krytyczne pt. ''Wyrazy polskie w słowniku łacińsko-polskim J. Mączyńskiego'', cz. 1: A-O, oprac. W. Kuraszkiewicz, Wrocław 1962, ''BPP'', seria B, nr 12, cz. 2: P-Z, oprac. W. Kuraszkiewicz; opis bibliograficzny: W. Korotaj, Wrocław 1963, ''BPP'', seria B, nr 12

* 6 listów z lat 1546-1565 (m.in. do: J. Łaskiego, F. Lismanina, K. Pellikana), wyd. T. Wotschke "Der Briefwechsel der Schweizer mit den Polen", ''Archiv f. Reformationsgeschichte'', Ergänzungsband 3 (1908)

* Do J. Łaskiego, dat. 31 grudnia 1546, wyd. T. Wotschke "Herzog Albrechts Briefe an Johann Laski", ''Altpreussische Monatsschrift'', t. 45 (1908), s. 467-470

* Do A. Vergeriusa, dat. w Wilnie 7 marca 1560, wyd. T. Wotschke "Abraham Culvensis", ''Altpreussische Monatsschrift'', t. 42 (1905), s. 214-216

* List do S. Hozjusza, dat. we wsi Nichniewicze (na Litwie) 9 grudnia 1564; rękopis w bibliotece w Gocie, sygn. III 53 autogr.

* Dokument, dat. 9 lutego 1553, dot. instalacji na kanonię katedry poznańskiej; ogł. R. Weimann ''Receptiones seu installationes ad episcopatum, praelatures et canonicatus Ecclesiae Cathedralis Poznaniensis ab anno 1522 usque ad annum 1800'', ''Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznania'', t. 35 (1909), s. 37

* Kwit pieniężny, dat. w Warszawie 28 grudnia 1653, wyd. T. Wierzbowski ''Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego'', t. 1, Warszawa 1900, s. 118

* ''Lament Matki Korony Poleskiej z śmierci przesławnego Pana Stefana..."'', 1586 (brak miejsca wydania); wyd. homograficzne, Kraków 1882, (utwór ten przypisywany J. Mączyńskiemu przez H. Juszyńskiego, jest dziełem Jana Miączyńskiego; por. Estreicher XXII, 321)

* ''Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut'', t. 2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 510-512

* [http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/publication?id=9337&tab=3 Jan Mączyński "Lexicon latino-polonicum" w wersji cyfrowej]