Bank Polski (Królestwo Polskie): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
WP:SK, ilustracja, drobne redakcyjne |
→Prezesi[4]: drobne merytoryczne |
||
Linia 15:
== Historia ==
=== Tło ===
Potrzebę stworzenia narodowego banku po raz pierwszy zaczęto podnosić w drugiej połowie XVIII w.<ref name=":5" />,
W czasie prac [[Sejm Czteroletni|Sejmu Czteroletniego]] nad tematem intensywnie dyskutowano w związku z koniecznością poprawy dochodów budżetu oraz chęcią uniezależnienia od komercyjnych bankierów. Jednym z najbardziej przemyślanych był projekt projekt warszawskiego bankiera [[Andrzej Kapostas|Jędrzeja Kapostasa]]<ref name=":5">{{Cytuj |autor = Cecylia Leszczyńska |tytuł = ZARYS HISTORII POLSKIEJ BANKOWOŚCI CENTRALNEJ |data = 2010 |url = https://www.nbp.pl/publikacje/historia/zarys-historii-polskiej-bankowosci-centralnej.pdf}}</ref>, który ze względu na swoją szczegółowość i dopracowanie nadawał się do bezpośredniego wprowadzenia w życie. Po wybuchu [[Insurekcja kościuszkowska|powstania kościuszkowskiego]] Kapostas zwrócił uwagę [[Tadeusz Kościuszko|T. Kościuszki]] na konieczność założenia banku i 8 czerwca 1794 r. [[Rada Najwyższa Narodowa]] uchwaliła powołanie Dyrekcji Biletów Skarbowych i emisję pierwszych polskich pieniędzy papierowych, jednak po upadku powstania straciły one ważność i nie zostały wykupione<ref name=":6" />.
Powstałe w 1815 r. Królestwo Polskie (tzw. kongresowe) znajdowało się w trudnej sytuacji finansowej. Z zadaniem jej poprawy w 1821 r. na ministra skarbu mianowany został Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki. Oprócz uszczelnienia [[System podatkowy|systemu podatkowego]], inwestycji, których celem było uniezależnienie od [[Królestwo Prus|Prus]]<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Wojciech Kalwat |tytuł = Narodziny Banku Polskiego |data = |url = https://www.nbp.pl/edukacja/dodatki_edukacyjne/mowia_wieki/PPPW_10.pdf}}</ref>, zwiększenia [[Podatek konsumpcyjny|podatków konsumpcyjnych]] i budowy [[Monopol|monopoli skarbowych]]<ref name=":1">{{Cytuj |autor = Wojciech Morawski |tytuł = Bank Polski 1828–1885 |data = |url = http://mowiawieki.pl/templates/site_pic/files/NBP-z-dziejow-gospodarczych-Polski-odcinek-1.pdf}}</ref>, Drucki-Lubecki zajmował się stymulowaniem rozwoju polskiego przemysłu (m.in. w [[Staropolski Okręg Przemysłowy|Zagłębiu Staropolskim]] i [[Łódź|Łodzi]])<ref name=":0" /> i zdołał w 1822 r.<ref name=":1" /> wywalczyć zniesienie [[Cło|granicy celnej]] między Polską i [[Imperium Rosyjskie|Rosją]], co pozwoliło na ekspansję polskich przedsiębiorstw<ref name=":0" />.
Linia 38 ⟶ 40:
Po upadku powstania autonomia Polski została zlikwidowana i przywrócono granicę celną z Rosją, co spowodowało ucieczkę przedsiębiorców do rosyjskiego [[Białystok|Białegostoku]], a Rosjanie obcięli polski budżet i zażądali przekazywania jego części na rzecz Rosji, jednak od planowanej likwidacji Banku Polskiego szybko odstąpiono ze względów pragmatycznych<ref name=":1" />, choć w 1832 r. odebrano bankowi kontrolę nad mennicą<ref name=":3" />. Kierownictwo banku objęli zaufani namiestnika Królestwa Polskiego Iwana Paskiewicza: [[Józef Lubowidzki]] i Henryk Łubieński<ref name=":1" />.
Od 1834 r. rozpoczęto [[Rusyfikacja Polaków w okresie zaborów|rusyfikację]] Banku Polskiego poprzez nałożenie na personel obowiązku znajomości [[Język rosyjski|języka rosyjskiego]]<ref name=":1" />. W 1832 r. zaczęto także emitować pieniądz dwujęzyczny w miejsce polskiego<ref name=":3" />, a w 1841 r. zastąpiono złote rosyjskimi rublami<ref name=":1" /> z dwujęzycznymi napisami<ref name=":3" /> po kursie 1 rubel = 6,66 zł. Od 1852 r. zaprzestano przyjmowania biletów kasowych i bankowych denominowanych w złotych<ref name=":4" />. W 1859 r. zastąpiono dotychczasowe emisje pieniądzem rosyjskojęzycznym<ref name=":1" />, a w 1864 r. Aleksander Kruze jako pierwszy Rosjanin został prezesem Banku Polskiego. Co prawda w latach 1860. planowano podwyższenie kapitału zakładowego do 10 mln rubli, powołanie pięcioosobowego zarządu i rozbudowę sieci oddziałów terenowych<ref name=":4" /> w celu przekształcenia w bank akcyjny o profilu handlowym<ref name=":5" />, jednak plan ten został zarzucony prawdopodobnie z powodu utworzenia banku centralnego Rosji<ref name=":4" />. Po przejęciu w 1860 r. funkcji typowych dla banku centralnego przez rosyjski bank państwowy<ref name=":7">{{Cytuj |autor = Leonard Etel Marcin Tyniewicki |tytuł = Finanse publiczne i prawo finansowe: realia i perspektywy zmian : księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Eugeniuszowi Ruśkowskiemu |data = 2012 |data dostępu = 2018-10-30 |isbn = 9788362813230 |wydawca = Wydawnictwo Temida 2 |url = https://books.google.pl/books?id=sPgvemjbVHgC&pg=PA587&lpg=PA587&dq=bank+polski+kapita%C5%82+zak%C5%82adowy+1828&source=bl&ots=NopWEzJ6Uu&sig=77PsZHqV80q_dI4yqioD-HJeNi8&hl=pl&sa=X&ved=2ahUKEwjs0aSrqqzeAhUEipAKHYeGBEwQ6AEwBnoECA0QAQ#v=onepage&q=bank%20polski%20kapita%C5%82%20zak%C5%82adowy%201828&f=false |język = pl}}</ref> i wycofaniu się z działalności inwestycyjnej Bank Polski skoncentrował się na kredytach krótkoterminowych, otwierając w latach 1860. 11 oddziałów w najważniejszych miastach Polski<ref name=":5" />.
=== Likwidacja ===
Po [[Powstanie styczniowe|powstaniu styczniowym]] autonomia i odrębność Polski została zniesiona<ref name=":7" />, a Rosjanie zdecydowali o likwidacji Banku Polskiego. W 1869 r. bank został podporządkowany rosyjskiemu Ministerstwu Skarbu w [[Petersburg]]u, rok później pozbawiony prawa emisji banknotów<ref name=":1" /> (ostatnia emisja nastąpiła w 1866 r.)<ref name=":5" />, udzielania [[Kredyt hipoteczny|pożyczek hipotecznych]] i na zakup bydła i nawozów, pożyczek dla zakładów przemysłowych i pod zastaw kamieni i metali szlachetnych, przyjmowania weksli z zabezpieczeniem hipotecznym i sprzedaży nieruchomości bankowych<ref name=":4" />. Następnie stopniowo ograniczano jego działalność w kolejnych obszarach<ref>{{Cytuj |autor = Katarzyna Marcinek |tytuł = Narodowy Bank Polski w polskim systemie bankowym |data = 2015-12-02 |data dostępu = 2018-10-26 |isbn = 9788360095355 |wydawca = Promotor |url = https://books.google.pl/books?id=riEhCwAAQBAJ&pg=PA10&dq=Bank+Polski+kr%C3%B3lestwo+1828&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwjt_umnkqTeAhUrxFQKHZGLBaQQ6AEILzAB#v=onepage&q=Bank%20Polski%20kr%C3%B3lestwo%201828&f=false |język = pl}}</ref>, w efekcie czego przez kolejne 15 lat działał zwykły jak bank komercyjny<ref name=":4" />. 30 lipca 1875 r. banknoty Banku Polskiego straciły ważność<ref name=":3" />.
W 1885 r. Bank Polski został zlikwidowany i przekształcony w oddział rosyjskiego Banku Państwa<ref name=":1" /> z dniem 1 stycznia 1886 r., a ostatnie operacje związane z likwidacją przeprowadzono do 1 stycznia 1894 roku<ref name=":4" />. Dopiero 9 grudnia 1916 r. powołano zarządzeniem [[Generalne Gubernatorstwo Warszawskie|niemieckiego generał-gubernatora]] [[Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa|Polską Krajową Kasę Pożyczkową]], a 28 kwietnia 1924 r. powstał w [[II Rzeczpospolita|niepodległej Polsce]] [[Bank Polski Spółka Akcyjna|Bank Polski SA]]<ref name=":2" />.
| |||