Nowy Targ: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
AndrzeiBOT (dyskusja | edycje)
m Bot poprawia linki wewnętrzne oraz wykonuje dr. zmiany typograficzne i techn.
Linia 134:
|accessdate = 1.11.2014
}}
 
'''Zanieczyszczenie powietrza''': Położenie geograficzne utrudnia wentylację miasta, przez co spowija je smog, szczególnie w sezonie grzewczym. Nowy Targ znajduje się w czołówce rankingu polskich miast z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem<ref>{{cytuj pismo |tytuł=Nowy Targ, Sucha Beskidzka i Proszowice wśród najbardziej rakotwórczych miast w Polsce |url=http://www.dziennikpolski24.pl/artykul/9256990,nowy-targ-sucha-beskidzka-i-proszowice-wsrod-najbardziej-rakotworczych-miast-w-polsce,id,t.html |czasopismo=Dziennik Polski |miejsce=Warszawa |data=2015-01-05}}</ref>.
 
Linia 399 ⟶ 398:
 
=== Okres [[I Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej szlacheckiej]] ===
[[Plik:Hondius Adam Kazanowski.jpg|thumb|Starosta [[Adam Kazanowski (ok. 1599-16491599–1649)|Adam Kazanowski]]]]
[[Plik:Kazanowski Palace Warsaw.jpg|thumb|[[Pałac Kazanowskich w Warszawie]] został sfinansowany w dużej mierze z podatków płaconych przez nowotarskich mieszczan]]
Pierwszymi wójtami Nowego Targu byli potomkowie zasadźcy Dytrycha. W 1424 wójt Mikołaj sprzedał wójtostwo [[starostwo|staroście]] nowotarskiemu Ratułdowi. On i jego potomkowie łamali prawa chłopów, wciąż powiększali [[pańszczyzna|pańszczyznę]], wprowadzali nowe daniny i robocizny i z tego powodu toczył się ciągły spór między mieszkańcami a kolejnymi starostami. Podobnie było też później za starostów Pieniążków, Komorowskich i Kazanowskich. W tym czasie, w 1448 powstał [[dekanat]] w Nowym Targu. Prawdopodobnie pod koniec XV w. postawiono kościół [[święta Anna|św. Anny]]. Na przełomie XV i XVI wieku miasto liczyło ok. 500 mieszkańców, w ciągu roku organizowano 7 jarmarków. Starostwo objęli członkowie rodziny Pieniążków, którzy zakładali nowe wsie i ostatecznie wykupili urząd wójta w 1525, łącząc go z urzędem starosty. W 1586 powstała w Nowym Targu komora celna w miejsce dawnej podkomory, podległej komorze w [[Myślenice|Myślenicach]]. W XVI wieku miasto liczyło ok. 800 mieszkańców. Na początku XVII wieku powstało osiedle Gazdy. W 1616 starostą został Stanisław Witowski. W 1624 powstał w mieście pierwszy cech [[kuśnierstwo|kuśnierski]], a urząd starosty objął Mikołaj Komorowski. Zabiegał o zwiększenie dochodów z dzierżaw starostwa, co było przyczyną wielkiego niezadowolenia mieszczan i chłopów. Słali oni ciągle skargi na starostę, który jednak nic sobie nie robił z wyroków sądowych. Trwało to aż do jego śmierci w 1633 Następcą Komorowskiego został [[Tomasz Zamoyski]], syn [[hetman]]a [[Jan Zamoyski|Jana Zamoyskiego]]. Następnie starostą był [[Adam Kazanowski (ok. 1599-16491599–1649)|Adam Kazanowski]], który usuwając sołtysów zwiększał liczbę [[folwark]]ów. Przeciwko jego praktykom występowali górale nowotarscy. Później przez rok starostą był książę [[Jeremi Wiśniowiecki]]. Wówczas wydarzył się bunt [[Aleksander Kostka-Napierski|Kostki Napierskiego]], który był stronnikiem [[Bohdan Chmielnicki|Chmielnickiego]]. 16 czerwca 1651 wyprowadził on chłopów z Nowego Targu i zaatakował [[zamek w Czorsztynie]]. Został schwytany i zginął wbity na pal. W 1655 nowotarżanie wzięli udział w antyszwedzkim powstaniu pod wodzą Gabriela Woyniłłowicza. W latach 1650–1666 starostami byli [[Adam Kisiel]], [[Jan Wielopolski (zm. 1668)|Jan Wielopolski]], Władysław Łukowski, Michał Ossoliński i [[Stanisław Witowski]]. Następnie urząd ten przejęli [[Wielopolscy herbu Starykoń|Wielopolscy]]. Starościna Maria Wielopolska obniżyła robociznę chłopom i dała im przywilej propinacyjny. W 1669 miasto zostało zajęte przez okolicznych chłopów zbuntowanych z powodu nadużyć, jakich dopuszczali się stacjonujący na zimę w mieście żołnierze chorągwi pancernej Jana Wielopolskiego. Buntownicy założyli samodzielny twór terytorialny zwany przez historyków „Rzecząpospolitą Podhalańską”. Został on zlikwidowany dopiero w maju 1670, kiedy to buntownicy zostali pokonani pod Nowym Targiem przez ekspedycyjny, 1000-osobowy regiment wojsk cudzoziemskiego autoramentu<ref>Krzysztof Jóźwiak, ''Nieznane polskie powstania'', „Rzecz o Historii”, 9 lutego 2018.</ref>. Później starostwo trafiło w ręce rodziny [[Wiśniowieccy herbu Korybut|Wiśniowieckich]] i [[Radziwiłłowie herbu Trąby|Radziwiłłów]]. Anna Radziwiłłowa wprowadziła na Podhalu gospodarkę czynszową. Na przełomie XVII i XVIII wieku powstało osiedle Oleksowa (dziś Oleksówki). Wcześniej wypalany tam był węgiel drzewny. Około lat 50. XVIII wieku miasto liczyło ok. 1000 mieszkańców. W 1759 [[jezuici]] założyli w mieście misję. W 1766 Franciszek Rychter został ostatnim starostą nowotarskim.
 
=== Klęski dotykające miasto ===