Rewolucja 1905 roku: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Bloody Sunday in 1905 by Wojciech Kossak.png|mały|266px|Krwawa Niedziela w 1905 roku, obraz [[Wojciech Kossak|Wojciecha Kossaka]] z [[1905]] roku]]

'''Rewolucja rosyjska 1905 roku''' – ogólnokrajowy spontaniczny zryw o podłożu społecznym i narodowym, skierowany przeciwko [[Samodzierżawie|absolutyzmowi carskiemu]] oraz uciskowi [[obszarnik]]ów i przemysłowców. Wydarzenie to uważa się za początek zmian ustrojowych w Rosji, prowadzący do [[Rewolucja lutowa 1917|rewolucji lutowej]] i [[Rewolucja październikowa|październikowej 1917 roku]]<ref>{{Cytujr|autor = Feliks Tych |tytuł = Rok 1905 |data = 1990 |isbn = 83-03-02915-0 |miejsce = Warszawa |wydawca = Krajowa Agencja Wydawnicza |oclc = 834122188 Tych1990}}</ref>. W przypadku [[Rewolucja 1905 roku w Królestwie Polskim|Królestwa Polskiego]] rewolucja przybrała formę modernizującego zrywu, którego jedną z długofalowych konsekwencji jest odzyskanie niepodległości Polski w 1918 roku{{r.<ref>|Stanisław Kalabiński, Feliks Tych, ''Czwarte powstanie czy pierwsza rewolucja: lata 1905-1907 na ziemiach polskich''. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969 r}}.</ref>

Jeszcze przed wybuchem [[Wojna rosyjsko-japońska|wojny]] z [[Japonia|Japonią]] w 1904 roku, Rosja przeżywała trudności gospodarcze. Kryzys w latach 1900-19031900–1903 zwiększył dysproporcje społeczne i bezrobocie oraz pogorszył sytuację robotników. Gospodarka rosyjska nie była wydajna, a rynek został zmonopolizowany przez syndykaty<ref name={{r|jpajewski>Janusz Pajewski ''Historia powszechna 1871-1918'' Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe str.272</ref>}}. Wzrost nastrojów rewolucyjnych spowodowała przedłużająca się wojna i wiadomości o niepowodzeniach Rosji na froncie. Coraz częściej dochodziło do strajków. 1 maja 1900 roku doszło do manifestacji w [[Charków|Charkowie]], w 1901 roku wybuchły strajki w [[Moskwa|Moskwie]], [[Dniepr (miasto)|Jekaterynosławiu]], Petersburgu[[Petersburg]]u, [[Mikołajów|Mikołajowie]], Batumie[[Batumi]] i [[Odessa|Odessie]]. W reakcji na strajki robotnicze w miastach doszło do protestów chłopskich. W lipcu i sierpniu 1902 roku w strajkach na Ukrainie i [[Kaukaz (region)|Kaukazie]] udział wzięło około 200 tysięcy pracowników. Już w 1903 roku na II Zjeździe Socjaldemokratycznej Robotniczej Partii Rosji podjęto kwestie ewentualnych przygotowań do rewolucji.

Sytuację w kraju pogorszyła przegrana w wojnie z [[Japonia|Japonią]]. [[Mikołaj II Romanow|Mikołaj II]] widział w wojnie z cesarstwem „zatrzymanie rewolucji”, w rezultacie jednak wojna przyśpieszyła kolejne wystąpienia. Ceny wzrosły od 20 do 40%. 26 grudnia 1904 roku wybuchły strajki w [[Baku]] i Petersburgu<ref name={{r|jpajewski/>}}.

[[Plik:Repin 17October.jpg|mały|230px|[[Ilja Riepin]] ''17 października 1905'']]

Kierownictwo w ruchu robotniczym usiłował przejąć pop (a zarazem współpracownik [[Ochrana|Ochrany]]) [[Gieorgij Gapon]]. Zorganizował on marsz pod [[Pałac Zimowy]], aby osobiście wręczyć carowi petycję, noszącą ponad 135 tysięcy podpisów. Protestujący domagali się 8-godzinnego dnia pracy oraz amnestii dla więźniów politycznych. Pokojowa manifestacja zorganizowana 22 stycznia 1905 roku, została rozbita przez siły carskie. W demonstracji udział wzięło ponad 100 tysięcy ludzi, robotnicy nieśli portrety cara i śpiewali pieśni. Nagle zostali w kilku punktach miasta zaatakowani przez uzbrojoną kawalerię. Zabitych i rannych było ponad 1000 osób, w tym kobiety i dzieci<ref name={{r|jpajewski/>}}. Oficjalnie władze przyznały się do 130 zabitych i około 300 rannych. Krwawa niedziela pociągnęła za sobą falę niezadowolenia wielu grup społecznych w Rosji i [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwie Polskim]]. Decyzje o pacyfikacji demonstracji podjął car. Odsunięty wówczas Witte uważał, że car powinien przyjąć petycję, choć przez pośrednika. Cesarz niemiecki [[Wilhelm II Hohenzollern|Wilhelm]] twierdził natomiast, że Mikołaj II powinien przemówić do protestujących z balkonu Pałacu "jak„jak ojciec mówi do dzieci"dzieci”. Sam car zbiegł ze stolicy do [[Carskie Sioło|Carskiego Sioła<ref name=]]{{r|jpajewski/>}}.

Pod hasłem „precz z [[Absolutyzm władzy|absolutyzmem]]” domagano się [[Wolność zgromadzeń|wolności zgromadzeń]], [[Wolność polityczna|sumienia]] i [[Wolność religijna|wyznania]]. Współcześni historycy (w odróżnieniu od historiografów radzieckich) podkreślają, że każda grupa miała własne cele. Protestujący byli głównie [[robotnik]]amirobotnikami (którzy występowali z pobudek ekonomicznych i przeciwko wyzyskiwaniu przez pracodawców) i [[chłopi|chłopami]] (którymi kierowały głównie pobudki ekonomiczne), protestowała [[Inteligencja (społeczeństwo)|inteligencja]] i [[burżuazja|burżuazyjni]] [[liberalizm|liberałowie]] (którzy domagali się respektowania swobód obywatelskich), żołnierze (ze względów ekonomicznych), a także grupy mniejszości narodowych, domagając się wolności politycznej.

Strajki do końca stycznia podjęło ponad 400 tysięcy robotników, szybko zaczęły protestować także centra przemysłowe w Królestwie Polskim i na [[Region bałtycki|Wybrzeżu Bałtyckim]]. W [[Ryga|Rydze]] 31 stycznia zostało zabitych 70 protestujących. W Warszawie kilka dni później zastrzelono na ulicach 100 strajkujących. Do lutego do strajków włączył się Kaukaz, a do kwietnia [[Ural (region fizycznogeograficzny)|Ural]]. W marcu zamknięto wszystkie wyższe uczelnie.

Wiele oddziałów wojskowych zbuntowało się i nie wypełniało rozkazów walki z protestującymi. Gdy we wrześniu 1905 roku w [[Portsmouth (New Hampshire)|Portsmouth]] w [[New Hampshire]] podpisano kompromitujący [[Traktat z Portsmouth (1905)|układ pokojowy]] z Japonią, doszło do kolejnych wystąpień. W Petersburgu [[Lew Trocki]] ogłosił strajk powszechny, a ugrupowania polityczne głosiły hasło "cała„cała władza w ręce Rad"<ref name=Rad”{{r|ndavis>Norman Davies ''Boże Igrzysko'' Znak, Kraków str}}. 841</ref> Przywództwo nad ruchem rewolucyjnym objęły [[Rady Delegatów Robotniczych]]. Część żołnierzy poparło protestujących i utworzyło [[Rady Delegatów Żołnierskich]], które przejęły władzę w wielu jednostkach. W październiku strajki sparaliżowały całą Rosję.

[[Mikołaj II Romanow|Mikołaj II]] dopiero w tym momencie zdecydował przejść do działania. 30 października 1905 wydał Manifest konstytucyjny (tzw. „[[manifest październikowy 1905|manifest październikowy]]”), w którym obiecał poszanowanie podstawowych wolności obywateli, powołanie parlamentu oraz rządu z premierem (pierwszym premierem został [[Siergiej Witte]]). Parlament składał się z dwóch izb. Izbę wyższą tworzyła powołana przez cara '''Rada Państwa'''. Izbę niższą natomiast stanowiła [[Duma Państwowa Imperium Rosyjskiego|Duma Państwowa]] pochodząca z wyborów. Pierwsza Duma przetrwała kilka miesięcy, gdyż już w lipcu 1906 roku car niezadowolony z jej składu przedterminowo ją rozwiązał. Druga Duma została wybrana w 1907 roku, lecz większość mieli radykałowie, więc też została rozwiązana przez Mikołaja II. Trzecia Duma została wybrana na podstawie zmienionej ordynacji w tym samym roku, w niej większość tworzyli zwolennicy cara. W efekcie przetrwała pięć lat.

W 1906 roku [[Mikołaj II Romanow|Mikołaj II]] odwołał Sergieja Wittego z urzędu premiera, a na jego miejscu został powołany [[Piotr Stołypin]]. Stołypin skutecznie tłumił rewolucję, wprowadzając surowe represje wobec opozycji. Z drugiej strony dokonał ważnych reform. Przeprowadził reformę agrarną, znoszącą wspólnoty gminne, w wyniku której wytworzyła się warstwa zamożnego chłopstwa, tzw. kułaków. Uznał wolność do zrzeszeń. Przeprowadził reformy w szkolnictwie i w wojsku. Stołypin został jednak zamordowany w 1911 roku.

{{Wikiźródła|Relacja Feliksa Dzierżyńskiego ze strajku powszechnego w Częstochowie|Relacja Feliksa Dzierżyńskiego ze strajku powszechnego w Częstochowie}}

W Warszawie w styczniu 1905 w starciach demonstrantów z wojskiem zginęło około stu osób. Śmiercią 32 osób zakończyła się warszawska demonstracja pierwszomajowa. W Łodzi [[Powstanie łódzkie|W Łodzi strajk włókniarzy]] przeobraził się w dwudniowe starcia]] (22-2422–24 czerwca), w efekcie których zginęło i zostało rannych około dwóch tysięcy osób. Ostatnim strajkowym elementem rewolucji było proklamowanie w grudniu 1905 po raz kolejny strajku powszechnego. Natomiast w [[Ostrowiec Świętokrzyski|Ostrowcu]] proklamowano 27 grudnia [[Republika Ostrowiecka|Republikę Ostrowiecką]]. W dławieniu robotniczych wystąpień z caratem współdziałali przemysłowcy, przedstawiciele [[Narodowa Demokracja|endecji]] i [[Kościół katolicki]]. Rewolucja przyniosła szereg pozytywnych zmian na ziemiach polskich pod rosyjskim zaborem. Pojawiła się możliwość tworzenia polskich instytucji (ruchu spółdzielczego, Polskiej Macierzy Szkolnej itp.), dopuszczono używanie języka polskiego w urzędach gminnych. Efektem rewolucji 1905 roku był też rozłam w polskim ruchu socjalistycznym związany z różnicami w priorytetach poszczególnych działaczy. Dla starszych priorytetem była niepodległość Polski, dla młodszych prawa robotnicze. W efekcie PPS podzieliła się na PPS Frakcja Rewolucyjna ([[Józef Piłsudski]]), której celem była przede wszystkim walka o niepodległość, oraz PPS Lewica ([[Feliks Kon]]), której celem była przede wszystkim walka o prawa robotników.

W obliczu rewolucji car zgodził się na pewne ustępstwa. W kwietniu 1905 roku wszedł w życie nakaz tolerancji religijnej, który przyczynił się do zaprzestania represji wobec mniejszości unickiej. Do szkół powrócił język polski, zalegalizowane zostały związki zawodowe. Manifest carski z 30 października 1905 roku obiecywał wprowadzenie konstytucji oraz utworzenie parlamentu. Od zmian konstytucyjnych zaczęto odchodzić jednak już w latach 1906-19071906–1907. Opór Polaków zmalał, gdy oddziały carskie podstępem zamknęły wszystkie łódzkie fabryki do czasu zakończenia strajków. W praktyce udział Polaków w Dumie ograniczał się wyłącznie do narodowych demokratów<ref name={{r|ndavis/>}}.

<gallery heights=130 widths=160>

Plik:Stanisław Masłowski, Świt 1906 (Wiosna 1905).jpg|''Wiosna roku 1905'' patrol [[Kozacy|Kozaków]] w [[Aleje Ujazdowskie w Warszawie|Alejach Ujazdowskich]] w [[Warszawa|Warszawie]] -– obraz [[Stanisław Masłowski|Stanisława Masłowskiego]] z 1906 rokur.

Plik:Witold Wojtkiewicz manifestacja uliczna -1905-.jpg|[[Witold Wojtkiewicz]] ''Manifestacja uliczna'' [[1905]]

Plik:Rewolucja 1905 Łódź tablica pamiątkowa.jpg|Tablica upamiętniająca walki toczące się w trakcie Rewolucji 1905 rokur. w [[Łódź|Łodzi]] u zbiegu ulicul. [[Ulica Wschodnia w Łodzi|Wschodniej]] i Południowej (od 1955 rokur. – [[Ulica Rewolucji 1905 roku w Łodzi|ulicy Rewolucji 1905 rokur.]]).

* [[Organizacja Bojowa Polskiej Partii Socjalistycznej|Organizacja Bojowa PPS]],

* [[Polska Partia Socjalistyczna – Frakcja Rewolucyjna|Polska Partia Socjalistyczna - Frakcja Rewolucyjna]],

* [[Polska Partia Socjalistyczna – Lewica (1906–1918)|Polska Partia Socjalistyczna -– Lewica]].

{{Przypisy}}|