|
# Funkcje wykonawcze (ang. ''executive functions'') – są to konkretne procesy kontroli poznawczej, mające odpowiadać za najbardziej złożone, świadome i inteligentne reakcje organizmu. Ze względu na złożoność tego zagadnienia, zostanie ono przedstawione w odrębnym akapicie.
Funkcje wykonawcze są ściśle związane z neuropsychologią i często wyjaśniane poprzez opis funkcjonowania człowieka z zaburzeniami tych funkcji, wynikającymi z uszkodzenia [[Płat czołowy|płatów czołowych]] mózgu (tzw. [[zespół czołowy]]). Z takiej perspektywy można stwierdzić, że jedną z ról tych funkcji jest inicjowanie aktywności celowej, ponieważ przy niektórych uszkodzeniach płatów czołowych osoby chore pozostają bierne, nie podejmują aktywności celowej i nie można tego wytłumaczyć [[Zaburzenia psychiczne|zaburzeniami psychicznymi]], takimi jak np. [[Zaburzenia depresyjne|depresja]], ani [[Neurologia|neurologicznymi]], takimi jak [[Porażenie|paraliż]], czy [[niedowład]]. Inną rolą jest z kolei przyjmowanie postawy logicznej i adekwatnej do sytuacji, ponieważ przy niektórych uszkodzeniach płatów czołowych osoby chore ignorują [[Normy moralne|normy morlanemoral]]<ref />[[Normy moralne|ne]] i [[norma społeczna|społeczne]], dążą do natychmiastowego zaspokajania swoich potrzeb bez względu na konsekwencje itp.<ref name=Walsh /> Z tego też powodu zwykło się definiować funkcje wykonawcze jako taki mechanizm poznawczy, który zapewnia organizmowi skuteczne realizowanie aktywności celowej, [[Intencjonalność|intencjonalnej]] i [[Wolna wola|wolicjonalnej]]<ref name=Lezak /><ref name=Jurado>M.B. Jurado, M. Rosseli (2007) The elusive nature of executive functions: A review od our current understanding. ''Neuropsychology Review, 17(3)'': 213-233.</ref><ref name="Jodzio">K. Jodzio (2008) ''Neuropsychologia intencjonalnego działania. Koncepcje funkcji wykonawczych''. Warszawa: SCHOLAR. {{ISBN|978-83-7383-293-0}}.</ref>. Niektórzy autorzy<ref name=Lezak /> starają się odróżniać funkcje wykonawcze od innych procesów poznawczych, zwracając uwagę na to, że, podczas gdy tradycyjnie rozumiane procesy poznawcze związane są np. z ilościowym aspektem przetwarzania informacji, czy też z tworzeniem wiedzy, poznawaniem otoczenia, to funkcje wykonawcze wiążą się z wykonywaniem czynności, z kwestią co, kiedy, jak i czy w ogóle ma zostać wykonane, czy też zrealizowane. Ponieważ obecnie nie istnieje jedna, ogólna koncepcja funkcji wykonawczych, ani nawet ogólnie przyjęta, spójna i jednoznaczna definicja, istnieje wiele różnych podejść i koncepcji, co czyni to zagadnienie dość złożonym. Na ogół panuje zgoda wśród uczonych, że takie funkcje istnieją, że tworzą jakiś system kontroli, planowania i organizowania procesów poznawczych (jak i zachowań), lecz nie jest jasne, jakie konkretnie są to procesy i z tej perspektywy różni autorzy wymieniają przeróżne procesy, utożsamiając je z funkcjami wykonawczymi. Co więcej, istnieje wiele danych pokazujących, że to, co zazwyczaj uważa się za funkcje wykonawcze, nie jest wyłącznie domeną płatów czołowych<ref name=Jodzio />. Zagadnienia i procesy utożsamiane z funkcjami wykonawczymi:
* hamowanie
* przerzutność uwagi i zdolność do przełączania się między alternatywnymi sposobami reagowania, jak też w ogóle mechanizmy sterujące uwagą
|
