Jacek Kuroń: Różnice pomiędzy wersjami

W 1949 został działaczem [[Związek Młodzieży Polskiej|Związku Młodzieży Polskiej]]. Od 1952 pracował jako etatowy instruktor w wydziale harcerskim stołecznego ZMP, wstąpił wówczas do [[Polska Zjednoczona Partia Robotnicza|Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej]]. W 1953 został przewodniczącym zarządu uczelnianego ZMP na [[Politechnika Warszawska|Politechnice Warszawskiej]]. W listopadzie 1953 usunięto go z tej organizacji, jak i z PZPR za krytykę koncepcji ideowej związku. Od 1955 studiował na [[Wydział Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego|Wydziale Historycznym]] [[Uniwersytet Warszawski|Uniwersytetu Warszawskiego]], w 1956 ponownie został przyjęty do PZPR (pracę magisterską ''Elementy faszyzmu w ideologii Obozu Narodowej Demokracji (1919–1926)'', napisaną pod kierunkiem [[Żanna Kormanowa|Żanny Kormanowej]], obronił w 1964<ref name="ih">{{Cytuj książkę | autor = Tomasz Wituch, Bogdan Stolarczyk | tytuł = Studenci Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego 1945–2000 | wydawca = Wydawnictwo Arkadiusz Wingert | miejsce = Kraków | data = 2010 | strony = 220}}</ref>). Uczestniczył w ruchu studenckim dążącym do powstania aktywnych politycznie organizacji młodzieży studenckiej i robotniczej (takich jak [[Rewolucyjny Związek Młodzieży]], [[Związek Młodzieży Socjalistycznej (1957–1976)|Związek Młodzieży Socjalistycznej]])<ref>{{Cytuj książkę|tytuł=Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–89|autor r=Andrzej Friszke, Ryszard Żelichowski|rozdział=Jacek Kuroń|tom=I|inni=Jan Skórzyński (red.)|wydawca=[[Ośrodek Karta]]|miejsce=Warszawa|rokdata=2000}}</ref>.

W grudniu 1956 uczestniczył w zjeździe łódzkim, na którym odbudowano [[Związek Harcerstwa Polskiego]]. Wybrany do Naczelnej Rady Harcerskiej oraz do komisji prawa i przyrzeczenia harcerskiego, która opracowała nową deklarację, treść przyrzeczenia i prawa, przyjęte w 1957. W latach 1956–1957 współorganizował drużynę [[Walterowcy|walterowską]], a w 1958 Hufiec Walterowski, którego do 1961 był komendantem. Opowiadał się za systemem wychowawczym nastawionym na współdziałanie w małych grupach, zespołowość, aktywność społeczną, osiąganie przez zespoły dziecięce konkretnych coraz trudniejszych celów. Krytycznie odnosił się do nadrzędnego autorytetu drużynowych, licząc na rozwój samorządności zespołów dziecięcych. W latach 1961–1964 pracował w [[Główna Kwatera ZHP|Głównej Kwaterze ZHP]], gdzie pełnił m.in. funkcję kierownika wydziału pracy nad systemem, następnie zastępcy kierownika działu harcerskiego, a w okresie 1961–1963 członka Głównej Kwatery ZHP. Był aktywny jako publicysta w pismach „[[Drużyna (czasopismo)|Drużyna]]” (gdzie pracował jako redaktor 1957–1961), „[[Na Przełaj]]”, „[[Harcerstwo (czasopismo)|Harcerstwo]]”<ref>{{Cytuj książkę|autor=Andrzej Friszke|tytuł=Związek Harcerstwa Polskiego 1956–1963. Społeczna organizacja wychowawcza w systemie politycznym PRL|wydawca=Instytut Studiów Politycznych PAN, Wydawnictwo Krytyki Politycznej|miejsce=Warszawa|rokdata=2016}}</ref>.

Od 1962 wraz z [[Karol Modzelewski|Karolem Modzelewskim]] był współinicjatorem zebrań działaczy studenckich z okresu [[Polski październik 1956|października 1956]] i nieco młodszych, którzy stworzyli Polityczny Klub Dyskusyjny przy ZMS na UW. Celem było ponowne ożywienie ruchu młodzieżowego i krytyka władz PZPR za odejście od programu głębokich zmian formułowanego w 1956. W wyniku nacisków Komitetu Warszawskiego PZPR jesienią 1963 klub został zlikwidowany. Z powodu radykalnie krytycznych opinii o polityce władz Jacek Kuroń od 1963 był rozpracowywany przez funkcjonariuszy [[Służba Bezpieczeństwa (PRL)|Służby Bezpieczeństwa]] w ramach sprawy „Watra”, prowadzonej do 1989<ref>{{Cytuj książkę|autor=Andrzej Friszke|tytuł=Anatomia buntu. Kuroń, Modzelewski i komandosi|wydawca=Znak|miejsce=Kraków|rokdata=2011|strony=83–123}}</ref>.

W 1964 uczestniczył w zebraniach wąskiej grupy (także Karol Modzelewski, [[Stanisław Gomułka]], [[Bolesław Tejkowski]], [[Andrzej Mazur]]), która – przy użyciu kryteriów i metodologii [[marksizm]]u – analizowała ustrój polityczny i gospodarczy PRL, narastające w nim konflikty klasowe, a także przewidywała rewolucję. Latem 1964 na podstawie tych dyskusji Jacek Kuroń i Karol Modzelewski napisali memoriał-broszurę przeznaczoną do tajnego kolportażu. Tezą główną było stwierdzenie, że władzę w państwie sprawuje centralna polityczna biurokracja, która zawłaszczyła środki produkcji, aparat państwa i partii, wszelkie środki kontroli i rewindykacji robotniczych. Centralna biurokracja według nich wyzyskiwała więc klasę robotniczą i inne grupy społeczne, a jej celem głównym było umacnianie swojego monopolu władzy. Przeciwstawność interesów politycznych i ekonomicznych między klasą robotniczą a centralną polityczną biurokracją musiała doprowadzić do rewolucji, w wyniku której powstałby nowy ustrój prawdziwej [[Dyktatura proletariatu|dyktatury proletariatu]], która nie mogłaby dopuścić do ponownego wyrośnięcia klasy rządzącej. W przyszłym ustroju proponowano więc rozbudowany system rad robotniczych, które wybierałyby Centralną Radę Delegatów, a także system dwupartyjny oraz wolność słowa i druku. Proponowano też zniesienie stałej armii, w której widziano potencjalne narzędzie dokonania wojskowego zamachu stanu. Postulowano też takie rozwiązania, jak podejmowanie w przedsiębiorstwach w referendum decyzji, jaka część dochodu narodowego miałaby być konsumowana, a jaka przeznaczona na inwestycje. Program był prawdopodobnie inspirowany myślą [[Trockizm|trockistowską]] i poglądami [[Milovan Đilas|Milovana Đilasa]], ale wiele elementów stanowiło też rozwinięcie polskiej myśli [[Rewizjonizm|rewizjonistycznej]] z lat 1956–1957<ref>{{Cytuj książkę|autor=Andrzej Friszke|tytuł=Anatomia buntu. Kuroń, Modzelewski i komandosi|wydawca=Znak|miejsce=Kraków|rokdata=2011|strony=132–176, 205–220}}</ref><ref>{{Cytuj książkę|autor=Dariusz Gawin|tytuł=Wielki zwrot. Ewolucja lewicy i odrodzenie idei społeczeństwa obywatelskiego 1956–1976|wydawca=Znak|miejsce=Warszawa|rokdata=2013|strony=103–117}}</ref>.

W listopadzie 1964 funkcjonariusze SB – informowani o poczynaniach grupy przez Andrzeja Mazura (tajnego współpracownika o pseudonimie „Wacław”) – wkroczyli do mieszkania Stanisława Gomułki, zatrzymując Jacka Kuronia, Karola Modzelewskiego i Bolesława Tejkowskiego, a także konfiskując maszynopis memoriału. Następnie wszyscy zostali usunięci z PZPR, jednak władze komunistyczne nie zdecydowały się na przeprowadzenie procesu. Jacek Kuroń i Karol Modzelewski odtworzyli treść memoriału jako ''[[List otwarty do partii]]'' i rozkolportowali kilkanaście egzemplarzy maszynopisu na Uniwersytecie Warszawskim 18 marca 1965. Następnego dnia zostali tymczasowo aresztowani, oskarżeni, a następnie w lipcu skazani – Karol Modzelewski na 3 lata i 6 miesięcy pozbawienia wolności, Jacek Kuroń na 3 lata pozbawienia wolności. Karę tę odbywał w [[Zakład Karny Sztum|Zakładzie Karnym Sztum]] i następnie w [[Potulice (województwo kujawsko-pomorskie)|Potulicach]], gdzie przebywał do czasu warunkowego zwolnienia w maju 1967. ''List otwarty do partii'' został przemycony na Zachód i w 1966 opublikowany przez paryską „[[Kultura (miesięcznik)|Kulturę]]”, a dzięki licznym edycjom dokonanym na Zachodzie przez organizacje radykalnej lewicy stał się znanym w skali międzynarodowej dokumentem polskiej myśli politycznej<ref>{{Cytuj książkę|autor=Andrzej Friszke|tytuł=Anatomia buntu. Kuroń, Modzelewski i komandosi|wydawca=Znak|miejsce=Kraków|rokdata=2011|strony=177–298}}</ref><ref>{{Cytuj książkę|autor=Urszula Ługowska, August Grabski|tytuł=Trockizm. doktryna i ruch polityczny|wydawca=Trio|miejsce=Warszawa|rokdata=2003|strony=195–208}}</ref>.

Z powodu represji nie mógł znaleźć pracy w instytucjach państwowych, został więc fikcyjnie zatrudniony jako osobisty sekretarz pisarza [[Igor Newerly|Igora Newerlego]]. W latach 70. opublikował pod pseudonimem kilka powieści kryminalnych. Publikowane oficjalnie teksty podpisywał pseudonimami „Maciej Gajka”, „Elżbieta Grażyna Borucka”, „EGB”<ref>{{Cytuj książkę|autor=Jacek Kuroń|tytuł=Wiara i wina|miejsce=Londyn|wydawca=Aneks|rokdata=1989|strony=334}}</ref>.

W ogłoszonym anonimowo w paryskiej „Kulturze” w 1974 artykule ''Polityczna opozycja w Polsce'' postulował tworzenie szerokiego ruchu sprzeciwu wobec systemu, który określał jako [[totalitaryzm]] i brak suwerenności. Opozycja antytotalitarna i niepodległościowa w swych przekonaniach winna była dążyć do budowania więzi społecznych, tworzenia niezależnej kultury, pracować nad wytworzeniem w społeczeństwie postaw antytotalitarnych, [[Pluralizm polityczny|pluralizmu]] politycznego, tolerancji, woli samostanowienia, umiejętności politycznego myślenia i działania. Wokół tych wartości i działań, głównie wydawniczych, grup dyskusyjnych, czasem akcji protestu, powinny powstawać środowiska tworzące luźne grupy, funkcjonujące jawnie i bez formalnych więzi organizacyjnych. Opowiadał się także za działalnością w ramach formalnie obowiązującego (choć nie zawsze przez władze przestrzeganego) prawa<ref>{{Cytuj pismo|autor=Jacek Kuroń|tytuł=Polityczna opozycja w Polsce|czasopismo=Kultura|wolumin=nr 11/1974}}</ref><ref>{{Cytuj książkę|autor=Dariusz Gawin|tytuł=Wielki zwrot. Ewolucja lewicy i odrodzenie idei społeczeństwa obywatelskiego 1956–1976|wydawca=Znak|miejsce=Warszawa|rokdata=2013|strony=329–333}}</ref>.

W opracowaniu ''Myśli o programie działania'' z października 1976 rozwinął koncepcję tworzenia przez takie grupy zalążków ruchów społecznych, które budując własne formy komunikacji, wymiany informacji i działań praktycznych, ograniczałyby zasięg oddziaływania totalitarnej władzy i poszerzałyby te sfery aktywności społeczeństwa, które były wolne od kontroli partii i dominacji [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związku Radzieckiego]]. Najważniejszy był według niego ruch wyrażający dążenia pracowników, zwłaszcza wielkoprzemysłowej klasy robotniczej, a warunkiem sukcesu byłoby jego współdziałanie z podobnymi inicjatywami inteligencji i studentów. Celem perspektywicznym stało się, aby „społeczeństwo zorganizowało się w ruchy społeczne współdziałające ze sobą, wyrażające jak najpełniej dążenia wszystkich”. Miał to być więc „program tworzenia w ruchach społecznych Trzeciej Polski”. Jej powstawanie miało wymagać na pewnym etapie kompromisu ze Związkiem Radzieckim, by nie doszło do jego zbrojnej interwencji przeciw wyzwalającej się Polsce. Celem możliwym do osiągnięcia „byłby [[Finlandyzacja|status Finlandii]] – parlamentarnej demokracji ograniczonej w polityce zagranicznej”, o ile dotyczyłoby to wyraźnie sformułowanych interesów Związku Radzieckiego<ref>{{Cytuj pismo|autor=Jacek Kuroń|tytuł=Myśli o programie działania|czasopismo=Aneks|wolumin=nr 13–14/1977}}</ref><ref name="gracze32">{{Cytuj książkę|autor=Łukasz Kamiński, Grzegorz Waligóra (wybór, wstęp i opracowanie)|tytuł=Kryptonim „Gracze”. Służba Bezpieczeństwa wobec Komitetu Obrony robotników i Komitetu Samoobrony społecznej „Kor” 1976–1981|wydawca=IPN|miejsce=Warszawa|rokdata=2010|strony=32}}</ref>. Skonfiskowany w czasie rewizji u Jacka Kuronia zawierający te poglądy egzemplarz w październiku 1976 przekazano członkom [[Biuro Polityczne KC PZPR|Biura Politycznego Komitetu Centralnego PZPR]].

W 1975 Jacek Kuroń współorganizował akcję przeciw projektowanym przez PZPR poprawkom w [[Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej|Konstytucji PRL]]. Należał do współautorów i sygnatariuszy ''[[List 59|Listu 59]]'', podpisał też ''[[List czternastu|List 14]]''. Po wystąpieniach [[Wydarzenia radomskie|robotniczych 25 czerwca 1976]] w opublikowanym na Zachodzie liście do [[Enrico Berlinguer|Enrica Berlinguera]] informował o represjach zastosowanych wobec uczestników protestu i apelował o interwencję<ref>{{Cytuj książkę |autor=Andrzej Friszke|rozdział=Z ziemi polskiej do włoskiej. List Kuronia do Berlinguera i jego konsekwencje|tytuł=Przystosowanie i opór. Studia z dziejów PRL|wydawca=Biblioteka Więzi|miejsce=Warszawa|rokdata=2007|strony=276–283}}</ref>.

We wrześniu 1976 był jednym z założycieli [[Komitet Obrony Robotników|Komitetu Obrony Robotników]], a w 1977 współtwórcą [[Komitet Samoobrony Społecznej „KOR”|Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”]]. Współpracował z [[Biuro Interwencyjne KSS „KOR”|Biurem Interwencyjnym KSS „KOR”]]. Należał do najaktywniejszych działaczy komitetu, inspirował wiele jego akcji, utrzymywał liczne kontakty z działaczami studenckimi i robotniczymi, systematycznie przekazywał informacje o działaniach opozycyjnych i represjach ze strony władz na Zachód oraz dziennikarzom zagranicznym akredytowanym w Warszawie. Jego mieszkanie i telefon (numer 39 39 64) były głównym ośrodkiem wymiany informacji dotyczących działalności KSS „KOR”<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Bikont | imię = Anna | tytuł = Jacek | wydawca = Wydawnictwo Agora i Wydawnictwo Czarne | miejsce = Warszawa | data = 2018 | strony = 359–360, 401–406 | isbn = 978-83-268-2706-8 | nazwisko2 = Łuczywo | imię2 = Helena}}</ref>. Jacek Kuroń mieszkał w nim, z przerwami na pobyty w więzieniach, do końca życia<ref name="Jacek"/>. Aresztowany w maju 1977, został zwolniony w lipcu tego samego roku na mocy amnestii. Był obiektem wszechstronnej inwigilacji ze strony funkcjonariuszy SB, wielokrotnie zatrzymywany na 48 godzin, w jego mieszkaniu przeprowadzono wiele rewizji<ref>{{Cytuj książkę|autor= Andrzej Jastrzębski (opracowanie)|tytuł=Dokumenty Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”|miejsce=Warszawa-Londyn|rokdata=1994|wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN, Aneks}}</ref><ref>{{Cytuj książkę|autor=Łukasz Kamiński, Grzegorz Waligóra (wybór, wstęp i opracowanie)|tytuł=Kryptonim „Gracze”. Służba Bezpieczeństwa wobec Komitetu Obrony robotników i Komitetu Samoobrony społecznej „Kor” 1976–1981|wydawca=IPN|miejsce=Warszawa|rokdata=2010}}</ref>.

Od 1978 wchodził w skład redakcji niezależnego kwartalnika „[[Krytyka (kwartalnik)|Krytyka]]”. W 1978 uczestniczył w spotkaniach na granicy z przedstawicielami opozycji w [[Czechosłowacja|Czechosłowacji]] – [[Karta 77|Karty 77]]. Od 1978 wykładał w ramach [[Towarzystwo Kursów Naukowych|Towarzystwa Kursów Naukowych]]<ref name="kuron.pl">{{Cytuj stronę|url=http://web.archive.org/web/20131031125942/http://www.kuron.pl/biogram.html|tytuł=Jacek Kuroń – biogram|autor=Bożena Janiszewska|data=10 grudnia 2007|opublikowany=kuron.pl|data dostępu=2017-01-02}}</ref>. W pierwszych miesiącach 1979 prowadzono przeciw niemu akcje „bojówek” tworzonych przez [[Federacja Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej|Federację Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej]], podczas których posuwano się do przemocy fizycznej i psychicznej, co zakończyło się pobiciem członków jego rodziny 21 marca 1979<ref name="gracze32" /><ref>{{Cytuj książkę|autor=Andrzej Friszke|tytuł=Czas KOR-u. Jacek Kuroń a geneza Solidarności|wydawca=Znak, ISP PAN|miejsce=Kraków|rokdata=2011|strony=375–387}}</ref>.

Należał do organizatorów i doradców niezależnego ruchu robotniczego, współpracował z pismem „[[Robotnik (dwutygodnik KOR)|Robotnik]]” i [[Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża|Wolnymi Związkami Zawodowymi Wybrzeża]]. W lipcu i sierpniu 1980 organizował sieć informacji o ruchu strajkowym. Zatrzymany 20 sierpnia 1980 podczas narady w jego mieszkaniu, 28 sierpnia zarzucono mu „udział w związku posługującym się nazwą <Komitet Samoobrony Społecznej KOR>, którego działanie jest przestępcze polegające m.in. na rozpowszechnianiu wydawnictw pozbawionych debitu komunikacyjnego”. Zwolniony po podpisaniu [[Porozumienia sierpniowe|porozumień gdańskich]] z 31 sierpnia 1980, śledztwo jednak kontynuowano<ref>{{Cytuj książkę|autor=Andrzej Friszke|tytuł=Czas KOR-u. Jacek Kuroń a geneza Solidarności|wydawca=Znak, ISP PAN|miejsce=Kraków|rokdata=2011|strony=515–554}}</ref>.

Od września 1980 był doradcą Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego [[Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”|Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”]] Regionu Gdańskiego oraz MKZ Regionu „Mazowsze”, następnie od października doradcą Krajowej Komisji Porozumiewawczej NSZZ „Solidarność”<ref>{{Cytuj książkę|autor=Janina Jankowska|tytuł=Portrety niedokończone. Rozmowy z twórcami <Solidarności>1980–1981|wydawca=Biblioteka Więzi, Stowarzyszenie „Archiwum Solidarności”|miejsce=Warszawa|rokdata=2003|strony=236 i nast}}</ref>. Był jednym ze strategów związku, swoje koncepcje wykładał na łamach pisma „Robotnik”, w udzielanych wywiadach oraz na licznych spotkaniach w zakładach pracy i na uniwersytetach, które przyciągały setki słuchaczy. W październiku 1980 w artykule ''Co dalej?'' postawił tezę „o konieczności powołania samorządów, które w przyszłości zmuszą władze do ustępstw politycznych”. W artykule ''Czy grozi nam interwencja'' postawił natomiast tezę, że „społeczeństwo (faktycznie <Solidarność>) powinno przejąć całą władzę z wyjątkiem polityki zagranicznej, obronności, spraw wewnętrznych oraz częściowo centralnej administracji”. Według niego pozostawienie tych dziedzin życia społecznego i politycznego dominacji PZPR był „uwarunkowane tylko groźbą interwencji w Polsce państw [[Układ Warszawski|Układu Warszawskiego]]”. W artykule opublikowanym w marcu 1981 ocenił z kolei, że dla wyjścia z kryzysu ekonomicznego niezbędne były „autentyczny samorząd, niezawisłe sądownictwo i ograniczenie cenzury<ref>''Analiza działalności antypaństwowej Jacka Kuronia'', Warszawa, luty 1982 (maszynopis powielony sporządzony w MSW, przekazany Jackowi Kuroniowi po 1989 w zbiorze Ośrodka KARTA).</ref><ref>{{Cytuj książkę|autor=Andrzej Friszke|tytuł=Rewolucja Solidarności 1980–1981|wydawca=Znak Horyzont|miejsce=Kraków|rokdata=2015|strony=105–107, 177–179}}</ref>.

Wraz z Karolem Modzelewskim odegrał istotną rolę w przyjęciu przez [[Krajowa Komisja Porozumiewawcza|Krajową Komisję Porozumiewawczą „Solidarności”]] programu samorządowego jako podstawy reformy przedsiębiorstw. We wrześniu 1981 bronił kompromisu samorządowego z Sejmem PRL, co było przedmiotem kontrowersji na Krajowym Zjeździe Delegatów NSZZ „Solidarność”<ref>{{Cytuj książkę|autor=Jan Olaszek (opracowanie)|tytuł=Krajowa Komisja Porozumiewawcza NSZZ <Solidarność>. Posiedzenie 10–12 sierpnia 1981|miejsce=Warszawa|rokdata=2010–2011|wydawca=Stowarzyszenie „Archiwum Solidarności”}}</ref><ref>{{Cytuj książkę|autor=Szymon Jakubowicz|tytuł=Bitwa o samorząd 1980–1981|wydawca=Aneks|miejsce=Londyn|rokdata=1988}}</ref><ref>{{Cytuj książkę|autor=Andrzej Friszke|tytuł=Rewolucja Solidarności 1980–1981|wydawca=Znak Horyzont|miejsce=Kraków|rokdata=2015|strony=419–420, 453–473, 482–491, 521–543, 640–648}}</ref>. Jesienią 1981, w czasie narastającego kryzysu politycznego, opowiadał się za utworzeniem wielkiej koalicji „Solidarność”-PZPR-Kościół katolicki i opartego na niej rządu narodowego, który m.in. przygotowałby wybory do Sejmu PRL, zapewniając PZPR z góry odpowiednią liczbę miejsc, a pozostałe pozwalając obsadzić w wolnych wyborach. W listopadzie 1981 wraz ze swoim środowiskiem politycznym inicjował powstanie Klubów Samorządnej Rzeczypospolitej „Wolność-Suwerenność-Niepodległość”, które miały być polityczno-ideowym ruchem wspartym o NSZZ „Solidarność” w perspektywie spodziewanych wyborów do [[Rada narodowa (PRL)|rad narodowych]]<ref name=":0">{{Cytuj książkę|autor=Jerzy Holzer|tytuł=Solidarność 1980–1981. Geneza i historia|miejsce=Paryż|rokdata=1984|wydawca=Instytut Literacki|strony=332}}</ref>. Przyjaźnił Jaceksię Kuroń pomimo że byłz [[AteizmJerzy w PolscePopiełuszko|ateistąJerzym Popiełuszką]], uczestniczył w mszach za Ojczyznę celebrowanychkoncelebrowanych przez swojegoniego przyjacielamszach księdzaza [[Jerzy Popiełuszko|Jerzego Popiełuszkę]]. Powodem uczestnictwa było wyznawanie tych samych ideałówojczyznę, chęcina pomocyktóre ludziom i sprzeciwiania się władzy ludowej. Kurońbył wpuszczany był do kościoła przez zakrystię<ref>Praca zbiorowa, ''Bitwa o Kościół'' Wydawnictwo Salwator Kraków 2011, s. 28.<name="BOK28"/ref>.

Po wprowadzeniu [[Stan wojenny w Polsce (1981–1983)|stanu wojennego]] został 13 grudnia 1981 zatrzymany w [[Grand Hotel w Sopocie|sopockim Grand Hotelu]], internowany, a 2 września 1982 tymczasowo aresztowany pod zarzutem próby obalenia ustroju. W artykułach przemyconych z okresu uwięzienia opowiadał się za nieustępliwą walką z reżimem stanu wojennego aż do próby powstania (''Tezy o wyjściu z sytuacji bez wyjścia'' z marca 1982). Następnie złagodził stanowisko, wspierając jednak zdecydowanie podziemną „Solidarność” (''Umiarkowania radykalnych, radykalizm umiarkowanych'' z lipca 1982). W czasie uwięzienia w listopadzie 1982 zmarła jego pierwsza żona [[Grażyna Kuroń|Grażyna]] („Gajka”). Był głównym oskarżonym w procesie KSS „KOR” rozpoczętym 13 lipca 1984, został wraz z innymi objęty amnestią z 22 lipca 1984<ref>{{Cytuj książkę|autor=Mirosława Łątkowska (red.)|tytuł=Solidarność. XX lat historii|wydawca=Oficyna Wydawnicza Volumen|miejsce=Warszawa|rokdata=2000|strony=313}}</ref>.

Został następnie doradcą podziemnej [[Regionalna Komisja Wykonawcza NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze|Regionalnej Komisji Wykonawczej Regionu Mazowsze NSZZ „Solidarność”]], publikował w podziemnej prasie pod własnym nazwiskiem (głównie w „[[Tygodnik Mazowsze|Tygodniku Mazowsze]]”). Za udział w manifestacji ulicznej „Solidarności” z 1 maja 1985 skazany na karę 3 miesięcy aresztu. Po amnestii w 1986, na mocy której uwolniono wszystkich więźniów politycznych, opowiadał się za rozwijaniem jawnych form działalności oraz poszerzaniem wolności drogą małych kroków. Ściśle współdziałał z innymi doradcami „Solidarności”, zwłaszcza z [[Bronisław Geremek|Bronisławem Geremkiem]] i [[Adam Michnik|Adamem Michnikiem]]. Od 1987 brał udział w zespole tzw. sześćdziesiątki, która pod koniec 1988 przekształciła się w [[Komitet Obywatelski „Solidarność”|Komitet Obywatelski przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność” Lechu Wałęsie]]<ref>{{Cytuj książkę|autor=Małgorzata Strasz (opracowanie)|tytuł=Komitet Obywatelski przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność” Lechu Wałęsie. Stenogramy posiedzeń 1987–1989|wydawca=Rosner i Wspólnicy|miejsce=Warszawa|rokdata=2006}}</ref>. Od stycznia 1988 był też jednym z doradców utworzonej wówczas Krajowej Komisji Wykonawczej NSZZ „Solidarność”<ref>{{Cytuj książkę|autor=Andrzej Friszke|tytuł=„Solidarność” podziemna 1981–1989|rozdział=Tymczasowa Komisja Koordynacyjna NSZZ „Solidarność” (1982–1987)|wydawca=Instytut Studiów Politycznych PAN, Stowarzyszenie „Archiwum Solidarności”|miejsce=Warszawa|rokdata=2006|strony=175}}</ref>.

Jesienią 1988 w czasie przygotowań do [[Okrągły Stół (historia Polski)|Okrągłego Stołu]] władze PRL wykluczały udział Jacka Kuronia i Adama Michnika w negocjacjach, określając ich jako osoby o szczególnie negatywnych postawach. Sprzeciw Lecha Wałęsy wobec tego warunku był jedną z przyczyn kilkumiesięcznego impasu w przygotowaniach do rozmów. W 1989 ostatecznie Jacek Kuroń wziął udział w rozmowach Okrągłego Stołu w ramach strony solidarnościowej, był szczególnie aktywny w negocjacjach dotyczących reform systemu politycznego<ref>{{Cytuj książkę|autor=Jan Skórzyński|tytuł=Rewolucja Okrągłego Stołu|wydawca=Znak|miejsce=Kraków|rokdata=2009}}</ref>. Podczas przygotowywania wyborów wchodził w skład komisji organizacyjnej KO „Solidarność” (wraz z [[Andrzej Wielowieyski|Andrzejem Wielowieyskim]] i [[Henryk Wujec|Henrykiem Wujcem]]), w której układano listy wyborcze. Był zwolennikiem wystawienia bloku kandydatów według zasady – jeden kandydat KO „S” na jedno miejsce<ref>{{Cytuj książkę|autor=Paulina Codogni|tytuł=Wybory czerwcowe 1989 roku. U progu przemiany ustrojowej|wydawca=IPN|miejsce=Warszawa|rokdata=2012}}</ref><ref>{{Cytuj książkę|autor=Andrzej Wielowieyski|tytuł=Losowi na przekór|wydawca=Wydawnictwo Agora|miejsce=Warszawa|rokdata=2015|strony=441}}</ref>. W [[Wybory parlamentarne w Polsce w 1989 roku|wyborach z 4 czerwca 1989]] zdobył mandat poselski w [[Okręg wyborczy nr 5 do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1989–1991)|okręgu żoliborskim]]. Wówczas w MSW zamknięto prowadzoną przeciw niemu wieloletnią inwigilację.

Od 12 września 1989 do 12 stycznia 1991 i ponownie od 11 lipca 1992 do 26 października 1993 był [[Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej|ministrem pracy i polityki socjalnej]] w rządach [[Rząd Tadeusza Mazowieckiego|Tadeusza Mazowieckiego]] i [[Rząd Hanny Suchockiej|Hanny Suchockiej]]<ref>{{Cytuj stronę|url=https://web.archive.org/web/20150120004215/http://www.poprzedniastrona.premier.gov.pl/s.php?id=2247|tytuł=Rząd Tadeusza Mazowieckiego|opublikowany=premier.gov.pl|data dostępu=2017-01-02}}</ref><ref>{{Cytuj stronę|url=https://web.archive.org/web/20141021074239/http://www.poprzedniastrona.premier.gov.pl/s.php?id=2244|tytuł=Rząd Hanny Suchockiej|opublikowany=premier.gov.pl|data dostępu=2017-01-02}}</ref>. Opowiedział się za programem [[Leszek Balcerowicz|Leszka Balcerowicza]] zmierzającym do zdecydowanego zduszenia narastającej inflacji i wprowadzaniem reform wolnorynkowych<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Bikont | imię = Anna | tytuł = Jacek | wydawca = Wydawnictwo Agora i Wydawnictwo Czarne | miejsce = Warszawa | data = 2018 | strony = 620 | isbn = 978-83-268-2706-8 | nazwisko2 = Łuczywo | imię2 = Helena}}</ref>. Związane z tym koszty społeczne, m.in. spadek dochodów pracowników, wzrost kosztów utrzymania, bankructwo części zakładów pracy, pojawienie się bezrobocia miała łagodzić polityka społeczna i różnorodne jej programy. Oprócz ustaw i związanych z nimi rozwiązań (możliwość wcześniejszego przechodzenia na emeryturę, zasiłki dla bezrobotnych, dopłaty do komornego itd.) inicjował [[Bank Żywności SOS w Warszawie|ruch społeczny SOS]], darmowe jadłodajnie, samopomoc społeczną. W cotygodniowych pogadankach w [[Telewizja Polska|Telewizji Polskiej]] w latach 1989–1990 tłumaczył problemy reform, ich niezbędne koszty, a także sugerował różne możliwości zmniejszenia dolegliwości. Był w tym czasie najpopularniejszym ministrem i jednym z polityków cieszących się największym zaufaniem<ref>{{Cytuj książkę|autor=Antoni Dudek|tytuł=Historia polityczna Polski 1989–2012|wydawca=Znak|miejsce=Kraków|rokdata=2013}}</ref><ref>{{Cytuj książkę|autor=Andrzej Chwalba|tytuł=III Rzeczpospolita. Raport specjalny|wydawca=Wydawnictwo Literackie|miejsce=Kraków|rokdata=2005}}</ref>. Jako minister w latach 1992–1993 angażował się w powstanie tzw. paktu trójstronnego z udziałem związków zawodowych, organizacji przedsiębiorców i przedstawicieli rządu, który miał być główną formą dialogu społecznego<ref>{{Cytuj stronę|url=http://gazetapraca.pl/gazetapraca/1,73343,132323.html|tytuł=Jacek Kuroń bierze się za bezrobocie|data=9 grudnia 2001|opublikowany=gazetapraca.pl|data dostępu=2017-01-02}}</ref>.

Od 1991 do 2001 sprawował mandat posła na Sejm [[Posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej I kadencji (1991–1993)|I]], [[Posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej II kadencji (1993–1997)|II]] i [[Posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej III kadencji (1997–2001)|III]] kadencji. Należał do założycieli [[Ruch Obywatelski Akcja Demokratyczna|Ruchu Obywatelskiego Akcja Demokratyczna]], [[Unia Demokratyczna|Unii Demokratycznej]] i [[Unia Wolności|Unii Wolności]]<ref>{{Cytuj książkę|autor=Katarzyna Chimiak|tytuł=ROAD. Polityka czasu przełomu. Ruch Obywatelski-Akcja Demokratyczna 1990–1991|wydawca=Fundacja Lorga|miejsce=Warszawa|rokdata=2010}}</ref>. Był zwolennikiem podtrzymania ewolucyjnych przemian, budowania możliwie szerokiej jedności na rzecz demokracji, samorządności społecznej, sprzeciwiał się hasłom dekomunizacji i lustracji, m.in. w czasie kryzysu politycznego w czerwcu 1992<ref>{{Cytuj książkę|autor=Arkadiusz Nyzio|tytuł=Rządzić znaczy służyć? Historia Unii Demokratycznej (1991–1994)|wydawca=PiT|miejsce=Kraków|rokdata=2014}}</ref>.

Pogrzeb odbył się 26 czerwca 2004 na [[Cmentarz Wojskowy na Powązkach|cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie]]. Sam deklarował się jako osoba niewierząca<ref>{{Cytuj stronę|url=http://www.polityka.pl/kultura/ksiazki/fragmenty/174523,1,fragment-ksiazki-przed-bogiem.read|tytuł=Fragment książki „Przed Bogiem”|autor=Andrzej Brzeziecki, Jarosław Makowski|opublikowany=polityka.pl|data=19 listopada 2009|data dostępu=2017-01-02}}</ref>. Został pochowany w Alei Zasłużonych (A2–AZ–8)<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Sobieraj | imię = Tadeusz | tytuł = Orły Niepodległości. Cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie w setną rocznicę jego powstania (1912–2012) | wydawca = Apostolicum | miejsce = Ząbki | rokdata= 2012 | strony = 98 | isbn = 978-83-7031-808-6}}</ref>. W uroczystościach pogrzebowych udział wzięli prezydent i przedstawiciele władz RP; głos zabrali m.in. [[Adam Michnik]], [[Marek Edelman]], [[Karol Modzelewski]] i [[Wiktor Juszczenko]]<ref>{{Cytuj stronę|url=http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/na;warszawskich;powazkach;odbyl;sie;pogrzeb;jacka;kuronia,88,0,64344.html|tytuł=Na warszawskich Powązkach odbył się pogrzeb Jacka Kuronia|opublikowany=money.pl|data=26 czerwca 2004|data dostępu=2017-01-02}}</ref>.

W publikacjach o charakterze ideotwórczym (m.in. ''Zasady ideowe'' z 1978) określał się jako zwolennik lewicy antytotalitarnej i antykomunistycznej. Celem politycznym była niepodległa Polska o ustroju demokratyczno-parlamentarnym z wielopartyjnością, rozwiniętymi samorządami różnych szczebli i specjalności, aktywnością małych grup, skupionych na rozwiązywaniu konkretnych problemów. Deklarował się jako [[Ateizm|ateista]]<ref name="BOK28">{{Cytuj książkę | tytuł= Bitwa o Kościół | wydawca = Salwator | miejsce = Kraków | rokdata = 2011 | strony = 28}}</ref>; jednocześnie afirmował [[Ewangelia|ewangelię]] (w tym zawarty w niej nakaz miłości bliźniego), uważając ją za uniwersalny wskaźnik moralny. Zachowywał jednocześnie dystans wobec instytucjonalnych i dogmatycznych form [[Kościół katolicki|Kościoła katolickiego]]<ref name=":1">{{Cytuj książkę|autor=Tomasz Sylwiusz Ceran|tytuł=Świat idei Jacka Kuronia|wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN|miejsce=Warszawa|rokdata=2010|strony=169–228}}</ref><ref name="wcowierzył">{{Cytuj pismo|autor=Maria Krawczyk|tytuł=W co wierzył Jacek Kuroń?|czasopismo=Więź|wolumin=nr 2/2016|strony=154–164}}</ref>. Był zdecydowanym przeciwnikiem [[antysemityzm]]u i nacjonalizmu, opowiadał się za współpracą i dialogiem między narodami oraz pełnymi prawami dla mniejszości narodowych. Przyznawał Ukrainie, [[Litwa|Litwie]] i [[Białoruś|Białorusi]] prawo do suwerennego bytu państwowego<ref>{{Cytuj pismo|autor=Jacek Kuroń, Antoni Macierewicz, Adam Michnik|tytuł=Sprawa polska – sprawa rosyjska|czasopismo=Głos|wolumin= nr 1/1977|wydanie=przedruk|miejsce=Paryż|rokdata=1980|strony=242–244}}</ref><ref>{{Cytuj książkę|tytuł=Giedroyc a Ukraina. Ukraińska perspektywa Jerzego Giedroycia i środowiska paryskiej „Kultury”: studia|autor r=Andrzej Friszke|rozdział=Walczyć o pojednanie. Jacek Kuroń wobec kwestii ukraińskiej|wydawca=IPN|miejsce=Warszawa-Lublin-Szczecin|rokdata=2014}}</ref>. W 1974 pisał: „Suwerenność Ukrainy, Białorusi i Litwy to program walki o suwerenność Polski i jednocześnie są to jej realni, a nie egzotyczni sojusznicy. Dla opozycji politycznej w Polsce ta myśl musi stanowić dyrektywę działania”<ref>{{cytuj książkę | tytuł = Polska-Białoruś. Problemy sąsiedztwa| inni = Henryka Chałupczaka, Elżbiety Michaluk (red.)| wydanie = | wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej| miejsce = Lublin| rokdata = 2005| strony = 239–240| rozdział = Problem białoruski w ujęciu opozycji antykomunistycznej w Polsce. Zarys problemu| autor r = Krystyna Czuszak| isbn = 83-227-2388-1}}</ref>.

Pod koniec życia miał poczucie porażki transformacji ekonomiczno-społecznej, związanych z tym barier społecznych, zbyt wielkiego marginesu biedy, pozostawienia dużych grup poza aktywnością społeczną, udziałem w kulturze, słabości ruchów samorządowych. Wiązał to z dominacją jednej ideologii – [[Liberalizm|liberalnego]] kapitalizmu, zaspokajaniem wyłącznie potrzeb materialnych, wyobcowaniem kultury i wyalienowaniem człowieka. Nadziei na przyszłość upatrywał w rozwoju kształcenia oraz związanej z tym większej aktywności młodych, szukał także kontaktów z ruchami [[Ruch alterglobalistyczny|antyglobalistycznymi]]. Tym problemom poświęcił szereg wypowiedzi publicystycznych oraz dwie ostatnie książki – ''Działanie. Jeśli nie panujemy nad swoim życiem, ono panuje nad nami'' (2002) oraz ''Rzeczpospolita dla moich wnuków'' (2004)<ref>{{Cytuj książkę|autor=Tomasz Sylwiusz Ceran|tytuł=Świat idei Jacka Kuronia|wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN|miejsce=Warszawa|rokdata=2010|strony=237–277}}</ref>.

W 2005 na gmachu Ministerstwa Polityki Społecznej przy ul. [[Ulica Nowogrodzka w Warszawie|ul. Nowogrodzkiej]] 1/3/5 w Warszawie (od strony [[Ulica Bracka w Warszawie|ul. Brackiej]]) odsłonięto tablicę upamiętniającą Jacka Kuronia<ref>{{Cytuj stronę|url=http://archive.is/jqz2s|tytuł=Fotoreportaż: Warszawa, 17 czerwca 2005 roku|opublikowany=ops.pl|data=17 czerwca 2005|data dostępu=2017-01-02}}</ref>. Na fasadzie domu przy ul. Mickiewicza 27 na warszawskim [[Żoliborz]]u, w którym mieszkał, wmurowana została tablica pamiątkowa, a w znajdującym się po drugiej stronie ulicy [[Park im. Stefana Żeromskiego w Warszawie|parku im. Stefana Żeromskiego]] ustawiono kamień pamiątkowy<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Pawlikowska-Piechocka | imię = Anna | tytuł = Turystyka i wypoczynek w zabytkowych parkach Warszawy | wydawca = Wydawnictwo Novae Res | miejsce = Warszawa | rokdata = 2009 | strony = 97 | isbn = 978-83-61194-88-0}}</ref>.