Wikipedia

Jawor (miasto): Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m nie może być reklamy sklepu
Linia 23:
|tablice rejestracyjne = DJA
|kod mapy = powiat jaworski
|współrzędne = 51°2′55″N02′55″N 16°11′49″E
|TERYT = 0205011
|SIMC = 0954120
Linia 43:
Według danych z 30 czerwca 2017 r. miasto miało 23 356 osób.
 
Jawor uzyskał [[lokacja (historia)|lokację miejską]] w 1242 roku<ref>Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 36-3736–37.</ref>.
 
== Nazwa ==
Linia 59:
 
== Historia ==
[[Plik:Pieczęć miasta Jawor.jpeg|thumb|left|upright|left|Pieczęć miejska z XII w. z polską nazwą Jawor.]]
Archeologicznie udowodnione osadnictwo na tym terenie sięga czasów [[neolit]]u ok. 5000 lat p.n.e. Temu okresowi aż po wędrówkę ludów (ok. 500 n.e.) poświęcona jest tematyczna ekspozycja w [[Muzeum Regionalne w Jaworze|Muzeum Regionalnym w Jaworze]]. Najwięcej eksponatów archeologicznych pochodzi z okresu, kiedy ziemie te znajdowały się pod wpływem [[Kultura łużycka|kultury łużyckiej]] – (lata ok. 1300–300 p.n.e.). Na przełomie XIX i XX w. odkryto wzdłuż linii kolejowej na odcinku [[Stary Jawor (Jawor)|Stary Jawor]] – [[Brachów]] cmentarzysko popielnicowe. W latach 1880–1910 wydobyto w tym miejscu ponad 1000 urn z prochami zmarłych. W zbiorach jaworskiego muzeum znajduje się także replika złotego diademu, wykonanego z blachy, odkrytego w okolicach miejscowości [[Męcinka (województwo dolnośląskie)|Męcinka]] (Mnisi Las), związanego z kręgiem śródziemnomorskiej [[Kultura mykeńska|kultury mykeńskiej]]. We wczesnym [[Średniowiecze|średniowieczu]] prawdopodobnie istniała tu osada [[Słowianie|słowiańska]], co potwierdza nazwa Stary Jawor, która jest obecnie częścią miasta Jawor, a także legenda o pogańskiej bogini [[Javara|Javarze]], wspominanej przez kronikarzy{{R|Rybotycki-1984}}. Wyobrażono ją w alegorii zgody na zachodnim witrażu w sali rajców miejskich w miejscowym ratuszu.
[[Plik:Silesia 1273-1277.jpg|thumb|[[Księstwo jaworskie]] pod rządami [[Henryk V Brzuchaty|Henryka V Brzuchatego]] (czerwony kolor)]]
Linia 72:
W wyniku [[Wojny śląskie|wojen śląskich]] (1740–1763) Jawor dostał się pod panowanie [[Królestwo Prus|Prus]], a nowy król, [[Fryderyk II Wielki]], zreformował administrację w mieście, czyniąc Jawor miastem powiatowym. W XIX wieku rozwój miasta był stały, bez zakłóceń, w 1862 r. zainstalowano oświetlenie gazowe (zamienione na elektryczne w 1911 roku). W latach 1856–1902 przeprowadzono linię kolejową m.in. do [[Legnica|Legnicy]], [[Jaworzyna Śląska|Jaworzyny Śląskiej]], [[Roztoka (województwo dolnośląskie)|Roztoki]] i [[Malczyce|Malczyc]]. Przy tejże linii powstały zakłady Wolffa (później Kuźnia Jawor SA) oraz [[cukrownia]]. W 1849 r. powstała w Jaworze Loża Masońska św. Marcina pod Trzema Złotymi Kłosami ({{w języku|de|Loge St. Martin zu den drei goldenen Aehren in Jauer}}) w nawiązaniu do świętego patrona miasta.
 
W 1940 r. w Jaworze mieszkało ponad 13&nbsp;000 osób. W 1945 r. miasto zdobyły oddziały 9 Korpusu Zmechanizowanego. Jawor przejęty został przez administrację polską w kwietniu 1945 roku. W mieście po wojnie stacjonował 15 batalion samochodowy [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]]. W mieście działały zakłady garbarskie, cukrownia, Kuźnia Jawor, Fabryka Wyrobów Metalowych i Zakłady Chemii Gospodarczej<ref>Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 {{ISBN|83-217-2329-2}}, s. 135.</ref>.
 
Do Jawora przyłączono miejscowość Stary Jawor, która obecnie jest jedną z dzielnic miasta. Po jej przyłączeniu Jawor przesunął swe granice w stronę północno-zachodnią i sięga na zachód, w okolice [[Zalew Słup|zalewu Słup]], a na północ w okolice miejscowości Małuszów (dokładniej stacja benzynowa i oczyszczalnia ścieków).
Linia 137:
|}
 
Według danych z 31 marca 2011 r. w Jaworze mieszkało 24&nbsp;340 osób<ref>{{Cytuj stronę | url = http://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2011/nsp-2011-wyniki/ludnosc-w-gminach-stan-w-dniu-31-marca-2011-r-nsp-2011,17,1.html | tytuł = GUS – Główny Urząd Statystyczny – Ludność w gminach. Stan w dniu 31 marca 2011 r. – wyniki spisu ludności i mieszkań 2011 r. | nazwisko = Waśniewska | imię = Danuta | autor2 = DM | data = 2012-07-26 | opublikowany = [[Główny Urząd Statystyczny]] | data dostępu = 2012-10-21}}</ref>. Według danych z 30 czerwca 2010 r. w Jaworze mieszkało 23&nbsp;820 osób<ref>[http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/LU_ludnosc_stan_struktura_31_12_2012.pdf Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2010].</ref>. Według danych z 31 grudnia 2007 r. w Jaworze mieszkało 24&nbsp;120 osób<ref>{{Cytuj stronę | url = http://demografia.stat.gov.pl/BazaDemografia/ | tytuł = Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast | opublikowany = [[Główny Urząd Statystyczny|GUS]] | data dostępu = 2010-09-14}}</ref>.
 
Piramida wieku mieszkańców Jawora w 2014 roku.
Linia 155:
* ARKAS Sp z o.o.
* Spółdzielnia Inwalidów Inprodus
* Theriontech Sp. z o.o. -– producent wody mineralnej Jaworowy Zdrój, czerpanej z tzw. studni św. Jadwigi -– według tradycji, źródło wybiło w miejscu noclegu księżnej<ref>[http://www.jaworowyzdroj.pl/kategorie/o_wodzie Jaworowy Zdrój].</ref>.
 
Do 1990 r. istniała w Jaworze fabryka-oddział [[Diora|Diory]] oraz Fabryka Wyrobów Metalowych.
Linia 166:
== Transport ==
[[Plik:Autobus Jaworskiej Komunikacji Miejskiej.jpg|thumb|Autobus Jaworskiej Komunikacji Miejskiej]]
 
=== Transport drogowy ===
* {{AS-droga|K|3|65}}
Linia 177 ⟶ 178:
 
=== Publiczny transport zbiorowy ===
Od 20 grudnia 2017 r. po Jaworze kursują autobusy komunalnej [[Komunikacja miejska w Jaworze|''Jaworskiej Komunikacji Miejskiej'']]. Przejazd autobusami komunikacji miejskiej jest nieodpłatny<ref name="wspolnota">{{Cytuj stronę | url = http://www.wspolnota.org.pl/aktualnosci/aktualnosc/rusza-komunikacja-publiczna-w-jaworze-bedzie-bezplatna/ | tytuł = Rusza komunikacja publiczna w Jaworze. Będzie bezpłatna. | nazwisko = Gniadkowski | imię = Andrzej | data = 2017-12-20 | praca = [[Wspólnota (tygodnik)|Wspólnota]] | opublikowany = Międzykomunalna Spółka Akcyjna MUNICIPIUM | data dostępu = 2018-11-17 | archiwum = http://archive.fo/8T0ge | zarchiwizowano = 2018-11-18 |data dostępu = 2018-11-17}}</ref>.
 
== Kultura ==
Linia 216 ⟶ 217:
 
== Rekreacja ==
W mieście istnieją m.in.: kryta pływalnia „Słowianka”, basen letni oraz kompleks rekreacyjny z sauną i siłownią<ref>{{Cytuj stronę | url = http://adminjok.webd.pl/GCIT2/?page_id=57 | tytuł = Centrum Informacji Turystycznej Jawor » SPORT I REKREACJA | data dostępu = 2012-10-21}}</ref>. Nie mniejszą ofertę prezentuje Ośrodek Sportu i Rekreacji „Jawornik” – znajdują się w nim m.in. korty tenisowe, pole namiotowe, boisko do gry w piłkę siatkową<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.jawor.pl/pl/tresci-425.html | tytuł = Jawor.pl | nazwisko = Dabrowski | imię = Wojciech | data = 2012-01-13 | opublikowany = Urząd Miejski w Jaworze | data dostępu = 2012-10-21}}</ref>. Około 5&nbsp;km od Jawora w miejscowości [[Myślibórz (województwo dolnośląskie)|Myślibórz]] znajduje się florystyczny [[Rezerwat przyrody Wąwóz Myśliborski koło Jawora|rezerwat przyrody Wąwóz Myśliborski]], jedyne w Sudetach miejsce występowania paproci – [[Języcznik zwyczajny|języcznika zwyczajnego]]{{R|Jastrzębski}}. Rezerwat ma powierzchnię 9,72 ha, a ochronie ścisłej podlega 0,9 ha. Niedaleko od miasta znajduje się także [[Zalew Słup|zbiornik retencyjny Słup]].
 
== Sport ==
Linia 224 ⟶ 225:
* [[MKS Victoria Jawor]] – reprezentuje akrobatykę sportową, a dokładnie skoki na trampolinie; klub ten wychował wielu mistrzów Polski i Świata, obecnie jest to jeden z najsilniejszych klubów w Polsce w tej dyscyplinie.
* [[MRKS Kuźnia Jawor]] – grający obecnie w okręgowej lidze. Wychowankowie to m.in. Zbigniew Wójcik i [[Piotr Przerywacz]]; epizod w jaworskim klubie miał również [[Mariusz Ujek]]. Obecnym trenerem drużyny seniorów jest Piotr Przerywacz.
* Javoria Jawor -– istniejący od 1992 roku. Reprezentuje koszykówkę. W przeszłości grał tu m.in. Tomasz Wilczek, wielokrotny mistrz polskiej ligi w barwach Śląska Wrocław.
 
W Jaworze cyklicznie organizowany jest Półmaraton Jaworski.
Linia 234 ⟶ 235:
* {{Flaga|ITA}} [[Roseto degli Abruzzi]] (od 2003 roku)
* {{Flaga|POL}} [[Niepołomice]] (od 2006 roku)
* {{Flaga|POL}} [[Władysławowo]] (od 2015 roku)<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.jawor.pl/pl/tresci-797.html | tytuł = Jawor.pl | nazwisko = Dabrowski | imię = Wojciech | data = 2012-02-02 | opublikowany = Urząd Miejski w Jaworze | data dostępu = 2012-10-21}}</ref>
 
== Urodzeni w Jaworze ==
* [[Jacek Banaszyński]] (ur. 1975) – bramkarz pierwszej ligi
* [[Wilhelm Ebstein]] (ur. 1836, zm. 1912) – wybitny niemiecki lekarz żydowskiego pochodzenia<ref>https://ojs.kardiologiapolska.pl/kp/article/view/252/ "Mazurak„Mazurak M, Kusa J (2012) Anomalia Ebsteina wczoraj i dziś W 100 rocznicę śmierci Wilhelma Ebsteina, Kardiol. Pol. 70, 12, 1286–90.</ref>
* [[Marcin Folc]] (ur. 1981) – piłkarz pierwszej ligi
* [[Władysław Grzywna]] (ur. 1958) – aktor
Linia 281 ⟶ 282:
== Przypisy ==
{{Przypisy|
* <ref name="GUS2014">{{Cytuj pismo | nazwisko = Stańczak | imię = Joanna | nazwisko2 = Znajewska | imię2 = Agnieszka | autor3 = i inni | tytuł = Ludność według płci, województw (NTS 2), powiatów (LAU 1) i gmin (LAU 2) w 2013 r | czasopismo = Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju naturalnym w 2013 r. Stan w dniu 31 XII | adres czasopisma = http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc-stan-i-struktura-ludnosci-oraz-ruch-naturalny-w-przekroju-terytorialnym-stan-w-dniu-31-xii-2013-r-,6,16.html | strony = 47 | data = 2014-06-04 | odpowiedzialność = Główny Urząd Statystyczny | wydawca = Główny Urząd Statystyczny | miejsce = Warszawa | issn = 2083-3342 | data dostępu = 2014-06-24}}</ref>
* <ref name="spisPNA">{{Cytuj książkę | tytuł = Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych | url = http://www.poczta-polska.pl/hermes/uploads/2013/11/spispna.pdf | wydawca = Poczta Polska S.A. | rok = 2014 | miesiąc = kwiecień | strony = 381 | data dostępu = 2014-06-24}}</ref>
* <ref name="MP">Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości ({{Monitor Polski|1946|44|85}}).</ref>
* <ref name="Adamy-48">{{Cytuj książkę | nazwisko = Adamy | imię = Heinrich | tytuł = Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit | url = http://www.sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?id=9787 | wydanie = 2 | wydawca = Priebatsch’s Buchhandlung | miejsce = [[Wrocław|Breslau]] | rok = 1888 | strony = 48 | rozdział = Slavische Ortsnamen. | język = de | data dostępu = 2014-06-24}}</ref>
* <ref name="Jastrzębski">{{Cytuj książkę | nazwisko = Jastrzębski | imię = Stanisław | tytuł = Jawor i Okolice | wydawca = Ossolineum | rok = 1973}}</ref>
* <ref name="Jastrzębski-58">{{Cytuj książkę | nazwisko = Jastrzębski | imię = Stanisław | tytuł = Jawor i Okolice | wydawca = Ossolineum | rok = 1973 | strony = 58}}</ref>
* <ref name="Rybotycki-2006">{{Cytuj książkę | nazwisko = Rybotycki | imię = Jan | tytuł = Jawor od A do Z | wydawca = Gmina miasta Jawor | rok = 2006 | strony = 26 | isbn = 8392204808}}</ref>
* <ref name="Adamy-9">{{Cytuj książkę | nazwisko = Adamy | imię = Heinrich | tytuł = Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit | url = http://www.sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?id=9787 | wydanie = 2 | wydawca = Priebatsch’s Buchhandlung | miejsce = [[Wrocław|Breslau]] | rok = 1888 | strony = 9 | rozdział = Slavische Ortsnamen. | język = de | data dostępu = 2014-06-24}}</ref>
* <ref name="Thietmar">{{Cytuj książkę | tytuł = Kronika Thietmara | miejsce = Poznań | rok = 1953}}</ref>
* <ref name="Wiącek">{{Cytuj książkę | nazwisko = Wiącek | imię = Urszula | nazwisko2 = Wiącek | imię2 = Aleksander | tytuł = Opowieści o Jaworze | miejsce = Jawor | rok = 2005}}</ref>
* <ref name="CDMP-1248">{{Cytuj książkę | tytuł = Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski | url = http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=20061 | wydawca = Biblioteka Kórnicka | miejsce = Poznań | rok = 1877 | strony = 241 | tom = I}}</ref>
* <ref name="CDMP-1277">{{Cytuj książkę | tytuł = Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski | url = http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=20061 | wydawca = Biblioteka Kórnicka | miejsce = Poznań | rok = 1877 | tom = I}}</ref>
* <ref name="CDS">{{Cytuj książkę | nazwisko = Markgraf | imię = H. | nazwisko2 = Schulte | imię2 = J.W. | tytuł = Codex Diplomaticus Silesiae | url = http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication?id=11695 | wydawca = Vereine für Geschichte und Alterthum Schlesiens | miejsce = Breslau | rok = 1889 | tom = XIV | tytuł tomu = Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis | język = la | data dostępu = 2014-06-24}}</ref>
* <ref name="BD">{{Cytuj książkę | nazwisko = Seppelt | imię = Franz Xaver | tytuł = Die Breslauer Diözesansynode vom Jahre 1446 | url = http://www.sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?id=20238 | wydawca = Franz Goerlich | miejsce = [[Wrocław|Breslau]] | rok = 1912 | strony = 13 | język = de | język2 = la | data dostępu = 2014-06-24}}</ref>
* <ref name="Rybotycki-1984">{{Cytuj książkę | nazwisko = Rybotycki | imię = Jan | tytuł = Jawor od zarania dziejów do roku 1263 | miejsce = Jawor | rok = 1984}}</ref>
* <ref name="Rymut">{{Cytuj książkę | nazwisko = Rymut | imię = K. | tytuł = Nazwy miast Polski | wydawca = Ossolineum | miejsce = Wrocław | rok = 1980}}</ref>
* <ref name="DzU">Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Administracji Publicznej z dnia 21 sierpnia 1945 r. o utworzeniu nowych, o zmianach istniejących dotychczas rejonowych komend uzupełnień i o ustaleniu ich zasięgu terytorialnego ({{Dziennik Ustaw|1945|33|196}}).</ref>
* <ref name="Rybotycki-1997">{{Cytuj książkę | nazwisko = Rybotycki | imię = Jan | tytuł = Jawor od A do Z | miejsce = Jawor | rok = 1997 | isbn = 83-922048-0-8}}</ref>
}}
 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Jawor_(miasto)”