Bielsko-bialska wyspa językowa: Różnice pomiędzy wersjami

=== W średniowieczu ===

[[Plik:Duchy of Oświęcim medieval settlements.png|thumb|300px|{{Legenda|black|Niemieckie osadnictwo według [[Kurt Lück|Kurta Lücka]] w księstwach oświęcimskim i zatorskim}}]]

Obszar późniejszej wyspy językowej położony był na początkowo słabo zaludnionym [[Pogórze Śląskie|Pogórzu Śląskim]], lecz nie bezludnym. W XII wieku funkcjonowało już np. [[grodzisko w Starym Bielsku]]. Początki wyspy sięgają trzeciej tercji XIII wieku, kiedy książę cieszyńsko-oświęcimski [[Mieszko cieszyński|Mieszko]] rozpoczął intensywną kolonizację obszaru swojego księstwa, w tym również kolonistami z [[Frankonia|Frankonii]] i innych krajów [[Święte Cesarstwo Rzymskie|Świętego Cesarstwa]]. Obszar ''Sprachinsel'', choć stanowiący pod wieloma względami jedną całość, był przez następne wieki rozdzielony granicą administracyjną na [[Biała (dopływ Wisły)|rzece Białej]], począwszy od podziału między [[kasztelania cieszyńska|kasztelanią cieszyńską]] i [[kasztelania oświęcimska|oświęcimską]], od 1315 roku granicą [[księstwo Cieszyńskie|księstwa cieszyńskiego]] i [[księstwo oświęcimskie|oświęcimskiego]], która później stała się granicą między ziemiami [[Królestwo Czech|korony czeskiej]] i [[Korona Królestwa Polskiego|polskiej]] (1457–1772). Zawsze też podzielona była granicą kościelną między [[archidiecezja wrocławska|diecezją wrocławską]] i [[archidiecezja krakowska|krakowską]].

 

Określenie zasięgu bielskiej wyspy językowej było w przeszłości przedmiotem kontrowersji w ramach polsko-niemieckiego konfliktu narodowościowego. Niemcy obwiniali jej kurczenie się przynależnością do diecezji krakowskiej i rzekomo przymusowej polonizacji<ref>{{cytuj książkę|imię=Grzegorz|nazwisko=Wnętrzak|tytuł=Stosunki polityczne i narodowościowe na pograniczu Śląska Cieszyńskiego i Galicji zachodniej w latach 1897-1920|miejsce=Toruń|rok=2014|wydawca=Wydawnictwo Adam Marszałek|strony=187|isbn=978-83-7780-882-5}}</ref>. W 1903 roku rada miasta [[Biała Krakowska|Biała]] wystosowała odezwę do mieszkańców miasta celem wspomożenia założenia ''muzeum niemieckiego''. Spotkało się to z odezwą w gazecie [[Wieniec (czasopismo)|Wieniec-Pszczółka]]<ref>{{cytuj pismo | tytuł = Kronika| czasopismo = [[Wieniec (czasopismo)|Wieniec-Pszczółka]]| wolumin = 12| strony = 182| data = 1903| wydawca = Drukiem Jana i Karola Handla| miejsce = Cieszyn | url = https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/9916/edition/9236/content?ref=desc| data dostępu = 2018-12-31}}</ref>:

 

 

W latach 30. XX wieku badaniom tego osadnictwa poświęcił się również [[Kurt Lück]], który doliczył się kilku kolejnych średniowiecznych niemieckich wsi i ponadto podejrzewał, że niemieccy osadnicy mogli żyć również w takich wsiach jak [[Wieprz (województwo małopolskie)|Wieprz]], [[Chocznia]], [[Spytkowice (powiat wadowicki)|Spytkowice]], [[Bachowice]] czy [[Klecza Dolna|Klecza]]<ref>[[:Plik:GermanHamletsSince15th.jpg|''Deutsche Besiedlung Kleinpolens und Rotreußens im 15. Jahrhundert''. Bearbeitet u. gezeichnet von Kurt Lück, 1934]].</ref>. Ostrożniej obszar pierwotnego zwartego osadnictwa niemieckiego określał w 1981 badacz Gerhard Wurbs jako sięgający od [[Jasienica (województwo śląskie)|Jasienicy]] (Heinzendorf), [[Rudzica (województwo śląskie)|Rudzicy]] (Riegersdorf) i [[Landek]]a (Landeck) po [[Kęty]] (Liebenwerde), [[Nowa Wieś (powiat oświęcimski)|Nową Wieś]] (Neudorf) i [[Nidek]] (Niedeck)<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Wurbs| imię = Gerhard| tytuł = Die deutsche Sprachinsel Bielitz-Biala. Eine Chronik| miejsce = Wien| rok = 1981| seria = Eckartschriften (79)| język = de}}</ref>.

 

=== Zjednoczenie wyspy po 1772 roku ===

Od 1772 obie części wyspy językowej znalazły się w obrębie [[Monarchia Habsburgów|habsburskiej Austrii]] granicą między [[Śląsk Austriacki|Śląskiem Austriackim]] a [[Królestwo Galicji i Lodomerii|Galicją]] (1772–1918). Gorsze warunki dla zachowania języka i kultury niemieckiej po wschodniej stronie tej granicy, zwłaszcza po wprowadzeniu [[autonomia galicyjska|autonomii galicyjskiej]] w latach 60. XIX wieku i daleko idącej polonizacji życia publicznego w tej prowincji, spowodowały, że jedynie cztery z trzynastu wyżej wymienionych miejscowości – Biała, Lipnik, Hałcnów i Wilamowice – znajdowały się w części galicyjskiej. Sytuacja językowa w Białej była jednakże bardziej skomplikowana niż w Bielsku: około 1/3 mieszkańców stanowili świadomi Niemcy, podobną liczebnie część tworzyli świadomi Polacy, pozostali natomiast, w głównej mierze osoby polskiego pochodzenia, deklarowali się różnie z przyczyn koniunkturalnych bądź aspiracji społecznych. Podobnie wyglądała sytuacja w Lipniku. W Hałcnowie rodowici mieszkańcy byli prawie wyłącznie Niemcami. Stanowiąca około 20% mniejszość polska pojawiła się najpierw w połowie XIX wieku i pochodziła głównie z [[Podhale|Podhala]]. Strach przed polonizacją galicyjskiej części wyspy prowadził do prób oderwania tego przygranicznego obszaru od Galicji i przyłączenia do Śląska. Dwukrotnie, w 1879 i 1916, wystosowano w tej sprawie oficjalne petycje<ref name="ReferenceA">{{Cytuj książkę |nazwisko = Wnętrzak| imię = Grzegorz| tytuł = Stosunki polityczne i narodowościowe na pograniczu Śląska Cieszyńskiego i Galicji Zachodniej w latach 1897–1920| wydawca = adam marszałek| miejsce = Toruń| rok = 2014| strony = 241–255| isbn = 978-83-7780-882-5| język = pl}}</ref>.