Henryk III Walezy: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Ałiku (dyskusja | edycje)
Ałiku (dyskusja | edycje)
Linia 91:
Katarzyna, która obawiała się Kondeusza, wydała marszałkowi Tavannesowi rozkaz pochwycenia księcia. Przedsięwzięcie nie powiodło się i przywódcy protestanccy rozpoczęli kolejną, trzecią, wojnę domową. Henryk zajął się koncentracją wojsk, przygotowaniem planów wojennych, zaopatrzeniem armii. W październiku wyruszył z wojskiem nad [[Loara|Loarę]]. Początki wojny zeszły jednak na nieudanych negocjacjach. Na początku marca 1569 armia Henryka znajdowała się pomiędzy [[Angoulême]] a [[La Rochelle]], zdążając w kierunku zagrożonego przez hugenotów [[Bordeaux]], od przeciwnika oddzielała ją rzeka [[Charente (rzeka)|Charente]]. W nocy 12 na 13 Tavannes zmylił czujność Coligny'ego i przez pospiesznie zbudowany drewniany most przeprawił wojsko. Do bitwy doszło pod miejscowością [[Bitwa pod Jarnac|Jarnac]]. W decydującym momencie bitwy, gdy kawaleria Kondeusza uderzyła na rajtarów katolickich, Henryk zatoczył ze swą jazdą szeroki łuk i z flanki uderzył na oddziały Kondeusza rozbijając je doszczętnie. Bitwa zamieniła się w rzeź. Kondeusz zginął w walce. Coligny'emu udało się wycofać z resztką wojska{{R|Grzybowski50}}.
 
Bezpośrednio po bitwie Henryk wszczął rokowania pokojowe. Na przeszkodzie zawarciu pokoju stanęli jednak zazdrosny o sławę brata król oraz Gwizjusze. 3 października doszło do kolejnej [[Bitwa pod Moncontour|bitwy pod Moncontour]] na północ od [[Poitiers]]. Jazda hugenocka rozbita przez włoską kawalerię zaczęła się wycofywać, gdy Coligny pchnął do walki oddziały księcia Ludwika Nassauskiego. Henryk osobiście poprowadził szarżę, która przełamała opór przeciwnika i pod silnym ostrzałem rozbiła linię obrony głównych sił. Niedobitki zwyciężonych umknęły z pola walki, uwożąc rannego dowódcę. Szybka akcja mogła doprowadzić do rozgromienia niedobitków. Król jednak nakazał zaniechać pościgu i skupić się na obleganiu twierdz. Armia królewska nie miała na to odpowiednich środków. Wielomiesięczne działania oblężnicze nie przyniosły rozstrzygnięcia. W tym czasie Coligny odbudował swą armię. Rozpoczęto rokowania pokojowe, które 8 sierpnia 1570 doprowadziły do zawarcia pokoju w Saint-Germain-en-Laye. Trzy dni później parlament wydał edykt, który przyznawał hugenotom bardzo znaczący zakres swobód, pieczętując ich faktyczne zwycięstwo w wojnie{{R|Grzybowski55}}.
 
== Król polski ==
 
=== Droga do polskiego tronu ===
{{Zobacz kategorię|Elekcja 1573}}
[[Plik:Sypniewski Feliks - King Henry of Valois arrive at Miedzyrzecze Castle.jpg|thumb|„Król Henryk Walezy przybywa do [[Zamek w Międzyrzeczu|zamku w Międzyrzeczu]]" [[Feliks Sypniewski]] (1882).]]
Linia 111 ⟶ 112:
Henryka witali senatorowie, biskupi, ministrowie, dworzanie, żacy. 21 lutego 1574 roku w [[bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie|katedrze wawelskiej]] ówczesny [[Biskupi gnieźnieńscy|arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski]], [[Jakub Uchański]], koronował Henryka Walezego na króla Polski. Ceremonię zakłóciło wystąpienie [[marszałek wielki koronny|marszałka wielkiego koronnego]], [[Jan Firlej (marszałek wielki koronny)|Jana Firleja]], który domagał się, by król zaprzysiągł akty gwarantujące prawa [[protestantyzm|protestantom]].
 
=== Dodatkowe warunki ===
Uzgadniając elekcję Walezego, planowano jego małżeństwo z [[Anna Jagiellonka (1523–1596)|Anną Jagiellonką]], siostrą [[Zygmunt II August|Zygmunta II Augusta]]. Była ona jednak starsza od Henryka prawie o 30 lat, toteż młody król nie spieszył się z małżeństwem. Wyruszył do swego nowego królestwa dopiero w listopadzie. Romansował bowiem w tym czasie z [[Maria de Clèves|Marią de Clèves]] i nie uśmiechała się mu łożnica sędziwej Jagiellonki. Jechał powoli, zatrzymując się wiele razy. W [[Lotaryngia|Lotaryngii]] nawiązał romans z [[Ludwika Lotaryńska|Ludwiką de Lorraine-Vaudémont]], która później miała zostać jego żoną.
 
Linia 120 ⟶ 121:
[[Plik:Killing of Wapowski during the coronation of Henry of Valois.PNG|thumb|Zabójstwo kasztelana przemyskiego Andrzeja Wapowskiego w czasie koronacji Henryka Walezego, obraz [[Jan Matejko|Jana Matejki]]]]
 
=== Niełatwe początki rządów ===
Od samego początku rządom Henryka towarzyszyły spory o zakres jego władzy. Henryk nie zaprzysiągł w katedrze zobowiązujących go artykułów (poza pokojem wyznaniowym). Wobec tego [[sejm koronacyjny]] rozjechał się na znak sprzeciwu bez podjęcia uchwał, ostrzegając monarchę, że może zostać zniesiony z tronu. Henryk nie dowierzał tym groźbom i rozpoczął sądy. Jednakże jego wyroki uznawano za stronnicze i zbyt łagodne. Rozdał nieobsadzone urzędy i przekazał wielu dostojnikom dobra królewskie, ale niechętni mu twierdzili, że nie wykorzystał możliwości zasilenia przy tej okazji skarbu koronnego.
 
=== Charakterystyka panowania ===
Henryk Walezy obejmując władzę w Polsce miał 23 lata i niewiele doświadczenia politycznego. Jego rządy w Polsce cechowała nieznajomość stosunków, niekorzystny wybór doradców ([[Zborowscy herbu Jastrzębiec|Zborowscy]]) oraz małe zainteresowanie sprawami polskimi. Był wszechstronnie wykształcony, odważny i ambitny. Lubił wspaniałe, zdobione drogimi kamieniami stroje, nosił biżuterię i używał pachnideł. Miał przekłute uszy i nosił podwójne, wysadzane perłami, kolczyki z wisiorkami. W Polsce powszechnie uznano te upodobania za przejaw zniewieściałości. Na dworze Henryka było wielu mężczyzn malujących sobie twarze, strojących się w klejnoty i perfumy. Podobno niektórzy z nich pełnili funkcję królewskich kochanków. Henryk nie znał polskiego, więc udział w życiu publicznym niezmiernie go nudził. Wieczory i noce spędzał na rozrywkach, za dnia najchętniej spał. Grał w karty i przegrywał olbrzymie sumy, pobierane ze skarbu państwa. Na wydawanych przez króla ucztach występowały nagie dziewczęta. Nie traktował też poważnie obowiązków królewskich – na przykład, aby uniknąć przyjmowania interesantów, potrafił spędzić dwa tygodnie w łóżku, pozorując chorobę.
 
=== Ucieczka do Francji ===
[[Plik:Grottger Escape of Henry of Valois.jpg|thumb|''[[Ucieczka Henryka Walezego z Polski]]'', obraz [[Artur Grottger|Artura Grottgera]]]]
[[Plik:Pszczyna Henryk Walezy.jpg|thumb|upright|[[Kapliczka "Bądź Wola Twoja" w Pszczynie]] na prawdopodobnym miejscu, gdzie delegacja polska doścignęła króla Henryka Walezego]]
Linia 133 ⟶ 134:
Kiedy orszak Henryka zbliżał się do granicy, zauważył go starosta oświęcimski. Zrzucił on ubranie, skoczył do rzeki i, płynąc w kierunku króla, krzyczał: ''Najjaśniejszy panie, czemu uciekasz?'' Tuż za granicą (według tradycji: na rogatkach [[Pszczyna|Pszczyny]]) dopadł Henryka pościg wysłany z Krakowa. Henryk odrzucił prośby o powrót do kraju i ustanowienie przed oficjalnym wyjazdem rządów zastępczych. Obiecał, że za kilka miesięcy powróci. Nie zrobił tego. Biskup Karnkowski wysłał do Francji delegację z [[Jan Dymitr Solikowski|Janem Dymitrem Solikowskim]] na czele, która bezskutecznie w [[Chambéry|Chambery]] namawiała Henryka do powrotu.
 
=== Konsekwencje ucieczki króla ===
Przebywający w Krakowie ministrowie i senatorowie małopolscy zawiadomili o wyjeździe króla Wielkopolan i Litwinów. Prymas zwołał na koniec sierpnia sejm. Prawie wszyscy senatorowie byli początkowo przeciwni ogłoszeniu bezkrólewia i nowej elekcji, natomiast większość posłów uważała, że potajemny wyjazd Henryka uwalnia poddanych od zobowiązań wobec monarchy i pozwala na wybór nowego. W wyniku długich dyskusji 15 września wysłano poselstwo ([[Tomasz Drohojewski]]) z listem do króla, wyznaczając mu jako ostateczny termin powrotu do kraju na 12 maja 1575 roku. Zapowiedziano jednocześnie, że w razie niedotrzymania tego terminu Henryk utraci tron. Henryk obiecywał posłom sejmowym szybki powrót.
 
Linia 140 ⟶ 141:
Henryk nigdy nie zrzekł się władzy w Rzeczypospolitej i po detronizacji do końca życia uważał się za jej prawowitego monarchę. Używał m.in. herbów z polskim [[Godło Rzeczypospolitej Polskiej|Orłem]] i litewską [[Pogoń (herb)|Pogonią]]{{odn|Spórna|Wierzbicki|Wygonik|2003|s=152}}.
 
=== Zderzenie kultur ===
Krótkie panowanie Henryka Walezego na [[Wawel]]u było prawdziwym zderzeniem cywilizacyjnym pomiędzy rzeczywistością polską a francuską. Młodego króla i jego francuską świtę dziwiły urządzane przez polskich poddanych pijatyki, rozczarowało ubóstwo polskich wsi i surowy klimat kraju. Polacy natomiast uważali Francuzów za zniewieściałych, a władcy mieli za złe cudzoziemskie stroje i zamiłowanie do biżuterii<ref>Piotr Oczko, [http://rcin.org.pl/Content/51003/WA248_67690_P-I-2524_oczko-dlaczego.pdf ''Dlaczego nie chcę pisać o staropolskichsamcołożnikach? Przyczynek do „archeologii” gay studies w Polsce''], „Teksty Drugie“, 2008, 5, s. 34.</ref>{{Fakt|data=2016-10}}.