Filip II Habsburg: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m poprawa linków |
int., jęz. |
||
Linia 71:
Likwidacja znacznej części odrębności tego królestwa wiązała się z konfliktami na dworze królewskim. Po objęciu tronu przez Filipa w Radzie Królewskiej ścierały się dwie frakcje. Główną różnicą między tymi frakcjami były poglądy na sposób rozwiązania konfliktów w Niderlandach. Frakcji wojennej przewodził książę Alba, frakcji pokojowej [[Ruy Gómez da Silva|książę Éboli]]. Ten ostatni zmarł w 1573 i zastąpił go [[Antonio Pérez Delgadillo|Antonio Pérez]]. Wkrótce nawiązał on romans z [[Ana de Mendoza y la Cerda|wdową]] po księciu Éboli.
W 1578 do Hiszpanii przybył sekretarz walczącego z niderlandzkimi buntownikami Don Juana de Austrii, [[Juan de Escobedo]], dawny protegowany Péreza. Na miejscu uznał on, że potężny minister działa na szkodę jego pana i doniósł królowi, że Pérez i księżna Éboli spiskują przeciwko niemu razem z niderlandzkimi powstańcami. Pérez dowiedział się o tym i Escobedo został w 1578 zamordowany na madryckiej ulicy. O zlecenie morderstwa powszechnie oskarżano potężnego ministra. Król zlecił swojemu sekretarzowi, [[Mateo Vazquez]]owi, śledztwo w tej sprawie. Uwięziony w 1579 i torturowany Pérez przyznał się do wszystkiego. Nie wyciągnięto jednak
Prowincja ta była wówczas miejscem ogromnych napięć. W 1587 król postanowił odebrać leżące na francuskim pograniczu [[hrabstwo Ribagorza]] jego posiadaczowi, [[Francisco de Aragón y Borja, 6. książę Villahermosa|księciu Villahermosie]]. Popierali go w tych dążeniach mieszkańcy hrabstwa. Na przeszkodzie
W takiej sytuacji do Aragonii przybył w 1590 Pérez i oddał się pod sąd Najwyższego Sędziego Aragonii. Tym samym umknął jurysdykcji królewskiej. Jedyną szansą na wydobycie go z więzienia Najwyższego Sędziego było oddanie go w ręce Świętej Inkwizycji.
Sprawa Péreza dała Filipowi argument za likwidacją partykularyzmów aragońskich. Od tamtej pory Najwyższy Sędzia mógł zostać odwołany przez króla. Urząd wicekróla mógł zostać powierzony osobom spoza Aragonii. Odebrano prawie wszystkie uprawnienia aragońskim Kortezom. Były one od tej pory zwoływane tylko dla spraw podatkowych.
[[Plik:Felipe II letra.jpg|thumb|240px|Dokument z podpisem Filipa II]]
Filip II znacznie rozwinął zasięg działania inkwizycji, a podległość ortodoksji kościoła ustanowił jako jeden z najważniejszych celów swojej polityki. W 1559, trzy lata po dojściu Filipa do władzy, uchwalono przepisy zakazujące studentom podróży zagranicznych oraz
Panowanie Filipa to początek ekonomicznego kryzysu Hiszpanii. Gigantyczny import złota i srebra z kolonii podkopał ekonomiczne podstawy państwa. Pieniądz zaczął stopniowo tracić na wartości. Kraj nawiedzały kryzysy ekonomiczne. Filip musiał cztery razy ogłaszać bankructwo swojego królestwa.
== Polityka zagraniczna ==
Od początku panowania Filipa II głównymi rywalami Hiszpanii były inne wielkie mocarstwa: Francja, [[Imperium Osmańskie]] i [[Anglia]]. Pod koniec XVI w. dołączyła do nich [[Republika Zjednoczonych Prowincji|Holandia]], która uniezależniła się od Hiszpanii w trakcie powstania w Niderlandach, co stanowiło największą porażkę Filipa II. Zrekompensował ją częściowo
=== Wojny z Francją ===
Linia 92:
Przez kolejne lata Francja była targana wojnami religijnymi między [[Hugenoci|hugenotami]] a Ligą Katolicką. Filip nie brał udziału w tym konflikcie do 1584, kiedy to zmarł młodszy brat króla Francji, [[Franciszek Herkules Walezjusz|Franciszek Hercules Walezjusz]]. Król [[Henryk III Walezy|Henryk III]] nie posiadał męskiego potomka. Był równocześnie ostatnim męskim przedstawicielem dynastii [[Walezjusze|Walezjuszów]]. Jego bezpotomna śmierć oznaczała, że tron Francji przypadnie hugenotowi, [[Władcy Nawarry|królowi Nawarry]] [[Henryk IV Burbon|Henrykowi Burbonowi]]. To było nie do zaakceptowania dla Filipa, który zaczął finansowo wspierać Ligę Katolicką. W 1586 wybuchła kolejna wojna. W 1589 król Henryk III został zamordowany przez fanatycznego mnicha. Henryk z Nawarry został królem jako Henryk IV.
14 marca 1590 Henryk IV pokonał wojska Ligi Katolickiej [[Bitwa pod Ivry|pod Ivry]] i rozpoczął oblężenie Paryża.
W lipcu 1593 Henryk IV doszedł do słynnego wniosku, że ''Paryż wart jest mszy'' i przeszedł na katolicyzm. W 1595 [[Klemens VIII|papież Klemens VIII]] zdjął zeń klątwy kościelne. Walki z Hiszpanami trwały nadal, ale sukcesy odnosili Francuzi. W końcu 2 maja 1598 podpisano pokój w [[Vervins]], na mocy którego Francuzi odzyskiwali utracone terytoria, a wojska hiszpańskie opuszczały ich kraj.
=== Turcy na Morzu Śródziemnym ===
Linia 101:
Już w 1558 turecki admirał [[Pijal Pasza]] zdobył [[Baleary]]. Wcześniej działał jeszcze na wodach okalających południową część półwyspu Apenińskiego, która również znajdowała się pod władzą Filipa. Zwycięstwa odnoszone przez Turków stworzyły mit, że są niezwyciężeni, co powiększało panikę na obszarach będących w zasięgu ich działań. Po utracie Balearów Filip zaapelował do papieża [[Paweł IV (papież)|Pawła IV]] i innych europejskich monarchów o pomoc w zorganizowaniu działań przeciwko Turcji.
Jego starania przyniosły efekty w 1560, kiedy
[[Plik:King PhilipII of Spain.jpg|thumb|240px|Król Filip II]]
W odpowiedzi na działania
Przełomem w walce z Turkami okazało się [[oblężenie Malty (1565)|oblężenie Malty]] w dniach 19 maja – 8 września 1565. Bezskuteczne oblężenie, a następnie odwrót z wyspy zdaniem wielu historyków oznaczały kres osmańskiej ekspansji na Morzu Śródziemnym. W 1570 powstała kolejna Liga Święta. 7 października 1571 dowodzący flotą Ligi przyrodni brat Filipa, Don [[Juan de Austria]], nieślubny syn Karola V, [[Bitwa pod Lepanto (1571)|zniszczył turecką flotę pod Lepanto]]. W 1573 Don Juan zdobył [[Tunis]], który
=== Powstanie w Niderlandach ===
Niderlandy już od czasów Karola V stanowiły ekonomiczne zaplecze dla polityki hiszpańskich Habsburgów. Posiadały rozwinięty przemysł i silną flotę handlową.
Karol V powierzył synowi rządy w Niderlandach w 1555. Rok później jednak abdykował i Filip wyjechał do Hiszpanii. Rządy namiestnicze przekazał swojej przyrodniej siostrze, [[Małgorzata Parmeńska|Małgorzacie Parmeńskiej]]. Filip szybko przystąpił do działań mających na celu umocnienie pozycji katolicyzmu w Niderlandach. Wspierali te działania namiestniczka Małgorzata i przewodniczący Rady Stanu [[Antoine Perrenot de Granvella]]. Prokatolicka polityka Filipa spotkała się ze sprzeciwem trzech wpływowych członków Rady – księcia [[Wilhelm I Orański|Wilhelma Orańskiego]], [[Filip van Montmorency|Filipa Hoorna]] i [[Lamoral Egmont|hrabiego Egmont]]. W 1561 założyli oni Ligę Możnych i postulowali zmianę polityki madryckiego dworu wobec Niderlandów.
Ich sugestie nie zostały jednak wysłuchane. Poza kosmetycznymi zmianami (odwołanie Granvelli i mniej rzucająca się w oczy działalność [[Inkwizycja|inkwizycji]]) polityka hiszpańska pozostała
Małgorzata obiecała delegatom spełnić ich żądania. Sprawę przedstawiono królowi. W Madrycie zastanawiano się przez chwilę nad zmianą polityki, ale ostatecznie zdecydowano się pozostać przy dotychczasowym kursie. W 1567 protestanckie mieszczaństwo [[Antwerpia|Antwerpii]] sprofanowało miejscowy kościół. To dla Arcykatolickiego Króla było już za wiele. Do Niderlandów ruszył jeden z najwybitniejszych wodzów Filipa, znany z okrucieństwa [[Ferdynand Álvarez de Toledo, książę Alba|Fernando Alvarez de Toledo]], 3. książę Alba. Jego rządy w Niderlandach trwały 6 lat i upłynęły pod znakiem terroru i represji. Niedługo po przybyciu na miejsce książę powołał nadzwyczajny sąd, 12-osobową [[Rada Zaburzeń|Radę Zaburzeń]]. Mimo apeli cesarza [[Maksymilian II Habsburg|Maksymiliana II]] Rada skazała na śmierć Hoorna i Egmonta. Ścięto ich na rynku w Brukseli 5 czerwca 1568. Wilhelm Orański na wieść o przyjeździe księcia Alby uciekł za granicę.
Na kraj nałożono ogromne podatki. Szczególnie znienawidzony był tzw. dziesiąty fenig, czyli dziesiąta część ceny sprzedanej nieruchomości, którą należało oddać do skarbu państwa. Nadmierne podatki i terror religijny spowodowały w 1568 rozpoczęcie działań wojennych. 23 kwietnia stoczono pierwszą bitwę tej niewypowiedzianej wojny – pod [[Bitwa pod Rheindalen|Rheindalen]]. 1 kwietnia 1572 „gezowie morscy” zdobyli twierdzę [[Briel]] u ujścia [[Moza|Mozy]]. To wydarzenie jest uznawane za początek [[wojna osiemdziesięcioletnia|wojny wyzwoleńczej Niderlandów]]. Do Niderlandów powrócił Wilhelm Orański i stanął na czele buntowników. Alba robił, co mógł, ale sytuacja wymykała się spod kontroli. W 1573 popadł w niełaskę i został odwołany ze stanowiska. Zastąpił go [[Luis de Zúñiga y Requesens]].
Nowy namiestnik zniósł Radę Zaburzeń, ale nie uspokoiło to sytuacji. Zmarł nagle w 1576 i zastąpił go Don [[Juan de Austria]]. Nim przybył on na miejsce, 4 listopada 1576 żołnierze hiszpańskiego garnizonu Antwerpii dokonali masakry miasta. W odpowiedzi obradujące w [[Gandawa|Gandawie]] Stany Generalne ogłosiły 8 listopada rozpoczęcie wojny z Hiszpanią. Kiedy de Austria przybył do Niderlandów, rozpoczęły się negocjacje. W lutym 1577 tak zwany wieczysty edykt wprowadził w Niderlandach tolerancję religijną. Nie zakończyło to wojny. Zwycięstwo de Austrii pod [[Bitwa pod Gembloux|Gembloux]] w 1578 przyczyniło się do podziału Niderlandów na katolickie południe i protestancką północ. De Austria nie doczekał się jednak pomocy z Hiszpanii i zmarł w 1579.
[[Plik:Portrait of Philip II of Spain by Sofonisba Anguissola - 002b.jpg|thumb|240px|Król Filip II, ok. 1570]]
Jego następca, książę [[Aleksander Farnese (książę Parmy)|Aleksander Farnese]], umiejętnie wykorzystał sprzeczności między katolikami i protestantami
Król Filip przyczynił się do rebelii w Niderlandach swoją polityką przymusowej katolicyzacji i represji wobec opornych. Podczas wojny jego nieufność i zazdrość wobec odnoszących sukcesy podkomendnych (np. de Austrii i Farnesego) spowodowała, że Hiszpanie nie potrafili zadać zbuntowanym prowincjom poważniejszych ciosów.
=== Konflikt z Anglią ===
Po ślubie z [[Maria I Tudor|Marią I Tudor]] 25 lipca 1554 jako jej małżonek Filip został królem [[Anglia|Anglii]] [[iure uxoris]]. Realna władza w
Maria zmarła w 1558 i tron objęła jej siostra Elżbieta I, gorliwa protestantka. Filip, chcąc utrzymać władzę nad Anglią, chciał ją poślubić, ale nowa królowa odrzuciła jego zaloty. Między Arcykatolickim Królem a protestancką królową narastał konflikt. Filip wspierał buntujących się irlandzkich katolików, natomiast Elżbieta
[[Plik:Invincible Armada.jpg|thumb|240px|Niezwyciężona hiszpańska Armada]]
28 maja 1588 flota 130 okrętów (tzw. [[Wielka Armada]]) na czele z [[Alonso Perez de Guzman el Bueno, książę Medina-Sidonia|księciem Medina Sidonia]] wypłynęła z Lizbony i skierowała się na kanał [[La Manche]]. Na pokładach okrętów znajdowało się 8 tysięcy żołnierzy armii inwazyjnej. Kolejne 30 tysięcy miało dołączyć w Niderlandach. Nie doszło jednak to tego, gdyż Holendrzy zablokowali porty i książę Farnese nie mógł wyjść w morze. Hiszpańska flota była zawzięcie atakowana przez Anglików, dodatkowo przeciwko Armadzie zwróciła się również pogoda. Nie mając sił ani warunków do inwazji Medina Sidonia został zmuszony do opłynięcia wysp brytyjskich. Sztormy i zdradliwe wybrzeża Szkocji i Irlandii poczyniły w Wielkiej Armadzie większe spustoszenia niż flota angielska. We wrześniu do Hiszpanii wróciła mniej więcej 1/3 floty. Kiedy jednak Medina Sidonia stawił się przed królem, ten powiedział mu: ''Uspokój się, książę, wysłałem was przeciw ludziom, nie przeciw burzom''.
Następne lata to korsarskie działania Anglików przeciwko hiszpańskiej flocie atlantyckiej i próby inwazji w Portugalii, zawsze bezskuteczne. Po klęsce Armady Filip dość szybko odbudował hiszpańską flotę. Udało jej się zapewnić
Wojna zakończyła się w 1604, po śmierci głównych adwersarzy (Filip zmarł w 1598, Elżbieta w 1603).
Linia 144:
=== Unia iberyjska ===
[[Plik:Iberian Union empires.svg|thumb|240px|Hiszpania i Portugalia w unii personalnej (unia iberyjska: 1581–1640)]]
Jedynym poważniejszym nabytkiem Hiszpanii za panowania Filipa II była Portugalia. Władcy Portugalii i królestw hiszpańskich często żenili się między sobą. Matką Filipa była córka króla Portugalii, on sam ożenił się z portugalską księżniczką. W XVI-wiecznej Portugalii rządziła dynastia [[Avis (dynastia)|Aviz]]. W 1557 tron objął trzyletni [[Sebastian I Aviz|Sebastian]], siostrzeniec Filipa. Jego
Po śmierci Sebastiana jedynym męskim przedstawicielem dynastii Aviz był [[Henryk I Kardynał]], prawie 70-letni duchowny. Zmarł on bezpotomnie już w 1580. Do walki o tron portugalski stanęło troje kandydatów – Filip (jako wnuk po kądzieli [[Manuel I Szczęśliwy|Manuela I Szczęśliwego]]), [[Katarzyna Portugalska|Katarzyna, księżna de Braganza]] (w prostej linii wnuczka Manuela I) i [[Antoni de Crato]] (joannita, nieślubny syn [[Ludwik Aviz (książę Beja)|Ludwika de Beja]], syna Manuela I). W styczniu 1580 ukonstytuowała się Rada Regencyjna (''Junta''), która miała sprawować władzę do czasu wyboru nowego króla.
24 lipca 1580 Antoni de Crato, nie czekając na decyzję Rady, ogłosił się królem Portugalii. Poparła go również księżna de Braganza. Filip wysłał do Portugalii księcia Albę, który 25 sierpnia pokonał pretendenta pod [[Bitwa pod Alcântara|Alcântarą]]. Dwa dni później padła Lizbona, a Crato i jego stronnicy uciekli na [[Azory]]. 17 kwietnia 1581
De Crato i jego zwolennicy próbowali z pomocą angielską w 1589 odzyskać tron Portugalii, jednak bez efektu. Hiszpańskie panowanie nie przyniosło szczęścia Portugalii. Przez 60 lat trwały walki z nieuznającymi Habsburgów rebeliantami. Nastąpiła zapaść gospodarcza kraju, który utracił na rzecz Republiki Zjednoczonych Prowincji wiele swoich kolonii. Dopiero w 1640 Portugalczycy zrzucili hiszpańskie panowanie.
Linia 174:
Swoje ostatnie chwile Filip spędził w łożu złożony licznymi chorobami. Jego ciało było zniekształcone przez puchlinę wodną i pokryte wrzodami, które wydzielały straszliwy odór. Król umierał w mękach przez 53 dni. Nękany pragnieniem (lekarze zabronili mu picia wody) leżał we własnych odchodach, gdyż strupy pokrywające jego ciało nie pozwalały na jego przesunięcie. Do łoża śmierci Filipa przyprowadzono jego dorosłe już dzieci: Filipa, następcę tronu, i infantkę Izabelę.
Filip do końca nie stracił królewskiej godności. Podczas agonii powtarzał tylko: ''Ojcze, niech dzieje się wola Twoja, nie moja''. Wieczorem 12 września 1598 koniec wydawał się bliski. Filip był przytomny. Widząc przygotowania swojego otoczenia powiedział: ''Jeszcze nie''. O 3.00 13 września poprosił, aby rozpoczęto modlitwę za konających. ''Teraz nadszedł czas'' – powiedział. Przy ostatnim wierszu modlitwy stracił przytomność. Uważając, że monarcha nie żyje, przykryto go białym całunem. Filip jednak się ocknął, zdjął całun z twarzy i wskazał na krucyfiks, który w chwili śmierci miał jego ojciec i prababka [[Izabela I Katolicka]]. Gdy włożono mu go w dłonie, ucałował go i zmarł.
Pochowano go, podobnie jak innych hiszpańskich monarchów, w krypcie kościoła św. Wawrzyńca w [[Escorial|Eskurialu]], który Filip kazał wybudować.
| |||