Wełnianka wąskolistna: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m →Znaczenie użytkowe: drobne techniczne |
drobne merytoryczne |
||
Linia 20:
[[Plik:Panorama Flaeche3 Kopie.jpg|right|thumb|Owocujące wełnianki]]
[[Plik:Eriophorum.angustifolium.flower.jpg|right|thumb|Kwiatostan]]
'''Wełnianka wąskolistna''' (''Eriophorum angustifolium'') – [[gatunek (biologia)|gatunek]] rośliny z rodziny [[ciborowate|ciborowatych]] (''Cyparaceae''). Rośnie na różnego rodzaju mokradłach w strefie arktycznej i umiarkowanej półkuli północnej. Roślina dość pospolita na terenie [[Polska|Polski]]. W ostatnich dziesięcioleciach obserwuje się spadek liczby stanowisk (lub wyraźny ubytek liczebności osobników na stanowiskach)<ref>Zarzycki, K., Trzcińska-Tacik, H., Różański, W., Szeląg, Z., Wołek, J., Korzeniak, U., 2002 - ''Ecological indicator values of vascular plants of Poland (Ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin naczyniowych Polski)''</ref>.
== Rozmieszczenie geograficzne ==
Linia 37:
== Ekologia ==
Występuje na różnych siedliskach mokradłowych, zwykle na obszarach o opadach rocznych
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych [[gatunek charakterystyczny]] dla Cl. ''[[Scheuzerio-Caricetea nigrae]]''<ref>Matuszkiewicz Władysław. ''Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski''. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2006. {{ISBN|83-01-14439-4}}.</ref>. Rośnie w bardzo różnych zbiorowiskach roślinnych na torfowiskach; na ubogich gatunkowo [[pło|płach]] z [[torfowiec|torfowcami]] ''Sphagnum'', poprzez [[mszar]]y z [[wełnianka pochwowata|wełnianką pochwowatą]] ''Eriophorum vaginatum'' i [[Wrzosowisko|wrzosowiska atlantyckie]], po bogate florystycznie mszary z [[Wełnianeczka darniowa|wełnianeczką darniową]] ''Trichophorum cespitosum'' i inne typowe dla [[Torfowisko przejściowe|torfowisk przejściowych]] oraz różne zbiorowiska źródliskowe i łąk wilgotnych (często w towarzystwie takich gatunków jak: [[bobrek trójlistkowy]] ''Menyanthes trifoliata'', [[siedmiopalecznik błotny]] ''Comarum palustre'', [[turzyca dzióbkowata]] ''Carex rostrata''). Wełnianka wąskolistna jest typowym gatunkiem dla wczesnych faz sukcesji roślinności na odsłoniętym z różnych przyczyn podłożu torfowym, ale ustępuje ze zbiorowisk, w których występuje silna konkurencja silniej rosnących bylin<ref name=philips/>. Jest jednym z kluczowych gatunków zagęszczających i wypiętrzających [[Pło|pła]] zarastające zbiorniki wodne<ref>{{Cytuj książkę | autor = Zbigniew Podbielkowski, Henryk Tomaszewicz | tytuł = Zarys hydrobotaniki | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | data = 1982 | strony = 472 | isbn = 83-01-00566-1}}</ref>.▼
▲Występuje zwykle na obszarach o opadach rocznych nie przekraczających 1000 mm do takich o opadach wynoszących ponad 2500 mm. Jednak to nie wielkość opadów, a duża wilgotność gleby jest czynnikiem limitującym występowanie gatunku. Zwykle też na siedliskach tego gatunku występuje większa wilgotność powietrza i silne nasłonecznienie. Przy wilgotności podłoża spadającej poniżej 50% wełnianki wąskolistne zaczynają [[Więdnięcie|więdnąć]]. Na silniej uwodnionym podłożu kłącza są dłuższe (do ponad 40 cm), podczas gdy na przesuszonych osiągają do kilku centymetrów (podobnie silnie są skrócone w przypadku wyeksponowania na światło słoneczne). Silne uwodnienie też skorelowane jest z większą liczbą kłosków w kwiatostanie (średnio ponad 6 na silnie podmokłych i zasobnych w węglan wapnia torfowiskach oraz średnio około 3 na glebie przynajmniej okresowo przesychającej). Rosnące w cieniu pędy ulegają [[Etiolacja|etiolacji]]. Gleba na stanowiskach tego gatunku zwykle jest [[Gleby torfowe|torfiasta]] i [[odczyn gleby|kwaśna]] (pH od 3,5 do 7), ale spotykany jest także na torfowiskach węglanowych, z dużą zawartością [[Węglan wapnia|węglanu wapnia]]<ref name=philips/>.
▲W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych [[gatunek charakterystyczny]] dla Cl. ''[[Scheuzerio-Caricetea nigrae]]''<ref>Matuszkiewicz Władysław. ''Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski''. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2006. {{ISBN|83-01-14439-4}}.</ref>. Rośnie w bardzo różnych zbiorowiskach roślinnych na torfowiskach; na ubogich gatunkowo [[pło|płach]] z [[torfowiec|torfowcami]] ''Sphagnum'', poprzez [[mszar]]y z [[wełnianka pochwowata|wełnianką pochwowatą]] ''Eriophorum vaginatum'' i [[Wrzosowisko|wrzosowiska atlantyckie]], po bogate florystycznie mszary z [[Wełnianeczka darniowa|wełnianeczką darniową]] ''Trichophorum cespitosum'' i inne typowe dla [[Torfowisko przejściowe|torfowisk przejściowych]] oraz różne zbiorowiska źródliskowe i łąk wilgotnych (często w towarzystwie takich gatunków jak: [[bobrek trójlistkowy]] ''Menyanthes trifoliata'', [[siedmiopalecznik błotny]] ''Comarum palustre'', [[turzyca dzióbkowata]] ''Carex rostrata''). Wełnianka wąskolistna jest typowym gatunkiem dla wczesnych faz sukcesji roślinności na odsłoniętym z różnych przyczyn podłożu torfowym, ale ustępuje ze zbiorowisk, w których występuje silna konkurencja silniej rosnących bylin<ref name=philips/>.
Rośliny tego gatunku dość dobrze znoszą pożary torfowisk, choć mogą wtórnie zanikać z powodu związanego z tym przesuszenia torfu i konkurencji gatunków zasiedlających zmienione siedlisko. Gatunek też utrzymuje się w miejscach wypasanych przez zwierzęta, a stały wypas może wręcz pozwalać na utrzymywanie się wełnianki wąskolistnej także na torfowiskach zmienionych w pastwiska, poprzez ograniczanie rozwoju roślin o silniejszym wzroście i tworzenie optymalnych dla tego gatunku mikrosiedlisk przez bydło wydeptujące podmokły grunt. Zwierzęta rzadko zgryzają wełnianki, zwykle wiosną, gdy pędy są młode. Wełnianka wąskolistna nie utrzymuje się na torfowiskach odwadnianych, w takim przypadku rośliny ograniczają wzrost, przyrosty kłączy i wysokości pędów zmniejszają się i w końcu populacje tego gatunku znikają<ref name=philips/>.
Linia 52 ⟶ 50:
== Biologia ==
[[helofity|Helofit]] i [[geofity|geofit]]. Rośliny tego gatunku rozprzestrzeniają się wegetatywnie za pomocą kłączy i rozłogów, w optymalnych warunkach nawet na długość 100 cm w ciągu jednego sezonu. Kwitnąć zaczynają rośliny trzyletnie, rzadziej dwuletnie, przy czym pędy kwiatonośne po wydaniu nasion obumierają. Mimo że u tego gatunku się zawiązują żywotne nasiona – ekstremalnie rzadko rejestrowana jest obecność [[siewka|siewek]]. Uznaje się, że w obecnych warunkach klimatycznych w [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]] wełnianka wąskolistna nie rozprzestrzenia się za pomocą nasion<ref name=philips/>.
Po okresie spoczynku zimowego rozwój nowych pędów i organów podziemnych zaczyna się wraz z wiosennym ociepleniem, zwykle w marcu lub kwietniu, i trwa przez cały sezon wegetacyjny do października. W końcu tego miesiąca liście zaczynają czerwienieć (od końców począwszy) i do grudnia opadają. Kwitnienie zaczyna się w marcu wydłużeniem kłosków, a kwiaty rozwijają się w kwietniu i maju, czasem jeszcze w czerwcu. Kwiaty są [[Anemogamia|wiatropylne]] i [[Dichogamia|dichogamiczne]] – najpierw dojrzewają organy żeńskie, następnie [[pręcik (botanika)|pręciki]]. W środku lata dojrzewają owoce i rozsiewane są do września. W obrębie kłosków różna, nierzadko duża część owoców jest płonna (wyróżniają się one jaśniejszym kolorem). Owoce rozsiewane są przez wiatr podczas suchej pogody, a ich unoszenie przez prądy powietrza ułatwiają włosowato wydłużone listki okwiatu<ref name=philips/>. Aparat lotny powoduje, że owoce wełnianki wąskolistnej mają niewielkie szybkość opadania wynoszącą 0,22 m/s<ref>{{Cytuj książkę | autor = Zbigniew Podbielkowski, Maria Podbielkowska | tytuł = Przystosowania roślin do środowiska | wydawca = Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne | miejsce = Warszawa | data = 1992 | strony = 491 | isbn = 83-02-04299-4}}</ref>. Podczas mgły i deszczu włoski te sklejają się utrudniając rozsiewanie. [[Kiełkowanie]] w warunkach kontrolowanych następuje na wilgotnym podłożu w pierwszym roku, rzadziej w drugim. Występują duże różnice w żywotności i zdolności do kiełkowania nasion z różnych populacji. Siewki eksponowane przez kilka dni na temperaturę niższą niż 4°C – obumierają. Dla skutecznego procesu kiełkowania konieczne jest osłonięte miejsce, ale bez konkurencji innych roślin, duża wilgotność, ale bez stagnującej wody na powierzchni, neutralne pH lub duża zawartość węglanu wapnia w podłożu, brak ochłodzeń<ref name=philips/>.
Linia 69 ⟶ 67:
== Znaczenie użytkowe ==
Czyniono próby wykorzystania puchu lotnego, ale ze względu na kruchość okazało się, że nie nadaje się do wyrobu nici<ref name="raine">{{Cytuj książkę | autor = Mike Raine | tytuł = Nature of Snowdonia | wydawca = Pesda Press | data = 2009 | strony = 77 | isbn = 978-1-906095-10-9}}</ref><ref name="mabey">{{Cytuj książkę | autor = Richard Mabey | tytuł = Flora Britannica | wydawca = Chatto & Windus | data = 1996 | strony = 389 | isbn = 978-1-85619-377-1}}</ref>. Z powodzeniem wyrabiano z niego jednak [[papier]], knoty do świec i stosowano jako wypełnienie do [[poduszka|poduszek]]<ref name=graves/><ref name="devon">{{Cytuj stronę |url=http://www.devonwildlifetrust.org/species/Cottongrass%272C+common/ | tytuł = Cottongrass, common (Eriophorum angustifolium) | opublikowany = Devon Wildlife Trust Reg. Charity | data dostępu = 2019-02-28 | archiwum = https://web.archive.org/web/20150626194134/http://www.devonwildlifetrust.org/species/Cottongrass%272C+common/}}</ref>. W czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] puch ten w Szkocji wykorzystywany był także do wykonywania opatrunków na rany<ref name="beard">{{Cytuj książkę | autor = Chris Beardshaw | tytuł = The Natural Gardener: Lessons from the Landscape | wydawca = Trafalgar Square | data = 2003 | strony = 85 | isbn = 978-0-563-48804-0}}</ref>.
Nasiona, nasady łodyg i korzenie wełnianki wąskolistnej są jadalne i spożywane były przez mieszkańców północnej części Ameryki Północnej ([[Inuici|Inuitów]])<ref name="luczaj">{{Cytuj książkę | autor = Łukasz Łuczaj | tytuł = Dzikie rośliny jadalne Polski | wydawca = Chemigrafia | miejsce = Krosno | data = 2004 | strony = 236 | isbn = 83-904633-6-9}}</ref><ref>{{Cytuj książkę | autor = Daniel E. Moerman | tytuł = Native American Food Plants: An Ethnobotanical Dictionary | wydawca = Timber Press | data = 2010 | strony = 296, 309–310 | isbn = 978-1-60469-189-4}}</ref>. Spożywano je surowe lub po ugotowaniu, przed spożyciem korzeni należy usunąć czarną skórkę<ref name="luczaj"/>.
[[Napar]]y z korzeni wełnianki wąskolistnej, mające działanie ściągające, stosowane były przez Inuitów na Alasce w leczeniu dolegliwości [[Przewód pokarmowy|przewodu pokarmowego]]<ref>{{Cytuj książkę | autor = H. Selin (red.) | tytuł = Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures | wydawca = Springer | strony = 820 | isbn = 978-1-4020-4559-2}}</ref>, w Europie stosowane były w leczeniu [[biegunka|biegunki]]<ref name="raine"/>.
Na [[pastwisko|pastwiskach]] gatunek uznawany jest za raczej niepożądany – jak inne [[ciborowate]] rośliny te zawierają dużo kryształków [[Ditlenek krzemu|krzemionki]] podrażniających błony śluzowe przewodu pokarmowego zwierząt. Puch na owocach tworzyć ma niemożliwe do strawienia kłębki w jelitach zwierząt<ref>{{Cytuj książkę | autor = Maria Grynia | tytuł = Trujące i szkodliwe rośliny łąk i pastwisk | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne | miejsce = Poznań | data = 1974 | strony = 37}}</ref>. Z drugiej jednak strony zwierzęta, głównie owce i bydło<ref name=graves>{{Cytuj książkę | autor = George Graves | tytuł = A Monograph on the British Grasses | miejsce = London | data = 1822 | strony = 4-5 | url = https://books.google.pl/books?id=wUcAAAAAQAAJ}}</ref> oraz [[gęsi]]<ref>{{Cytuj pismo | autor = A. D. Fox, D. A. Stroud, I. S. Francis | tytuł = Up-rooted common cotton-grass Eriophorum angustifolium as evidence of goose feeding in Britain and Ireland | czasopismo = Bird Study | wolumin = 37 |numer=3 | strony = 210–212 | data = 1990 | doi = 10.1080/00063659009477059}}</ref>, zgryzają te rośliny, zwykle gdy te są młode<ref name=philips/>.
| |||