Instytut Zachodni im. Zygmunta Wojciechowskiego: Różnice pomiędzy wersjami

Koncepcja utworzenia specjalistycznej placówki badawczej, zajmującej się problematyką niemiecką i dziejami trudnego sąsiedztwa polsko-niemieckiego, pojawiła się podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]], w drugiej połowie 1943, w środowisku podziemnej organizacji „[[Ojczyzna (organizacja)|Ojczyzna]]”, powiązanej ze strukturami [[Polskie Państwo Podziemne|Polskiego Państwa Podziemnego]]. „Ojczyzna” kierowała pracami m.in. Sekcji Zachodniej Departamentu Informacji i Prasy [[Delegatura Rządu na Kraj|Delegatury Rządu na Kraj]]. Już wówczas działacze „Ojczyzny”, wśród których byli [[Zygmunt Wojciechowski]], [[Edmund Męclewski]], [[Jan Jacek Nikisch]], [[Edward Serwański]], [[Andrzej Grodek]] i [[Jan Zdzitowiecki]], jako jeden z głównych elementów powojennego porządku w Europie uznali powrót Polski do piastowskich [[Granica na Odrze i Nysie|granic nad Odrą i Nysą Łużycką]]<ref>Zbigniew Mazur, ''Antenaci. O politycznym rodowodzie Instytutu Zachodniego'', Instytut Zachodni, Poznań 2002. </ref>. Wtedy też padła po raz pierwszy nazwa placówki – Instytut Zachodni, a także tytuł czasopisma – „[[Przegląd Zachodni]]”. Pierwszy dokument, &nbsp;w którym zarysowano profil badawczy i strukturę organizacyjną Instytutu Zachodniego, przygotowano w grudniu 1944 w formie notatki dla Delegatury Rządu na Kraj<ref>Zasady organizacyjne Instytutu Zachodniego, w: ''Instytut Zachodni w dokumentach'', red. A. Choniawko, Z. Mazur, Instytut Zachodni, Poznań 2006, s. 39. &nbsp;</ref>. Ten właśnie moment uważa się za datę powstania Instytutu Zachodniego.

Pomysł utworzenia Instytutu Zachodniego zrodził się w [[Milanówek|Milanówku]] pod [[Warszawa|Warszawą]], gdzie wówczas przebywał prof. Z. Wojciechowski i gdzie konspiracyjnie spotykali się inni inicjatorzy pomysłu z organizacji „Ojczyzna”: A. Grodek, E. Męclewski i J. Zdzitowiecki. Wybór [[Poznań|Poznania]] jako siedziby Instytutu Zachodniego od początku nie budził żadnych wątpliwości. Miało to być m.in. nawiązanie do tradycji myśli zachodniej i badań niemcoznawczych, prowadzonych na [[Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu|Uniwersytecie Poznańskim]].

Oficjalne powołanie do życia Instytutu Zachodniego nastąpiło 27 lutego 1945, krótko po Memoriale w sprawie Instytutu Zachodniego, skierowanym przez prof. Wojciechowskiego do premiera [[Edward Osóbka-Morawski|Edwarda Osóbki-Morawskiego]]<ref>Memoriał w sprawie Instytutu Zachodniego, w: ''Instytut Zachodni w dokumentach'', red. A. Choniawko, Z. Mazur, Instytut Zachodni, Poznań 2006, s. 40. &nbsp;</ref>. Statut Instytutu zatwierdzono 6 sierpnia 1945. Pierwszym dyrektorem Instytutu Zachodniego został jego inicjator prof. Z. Wojciechowski, [[Historia prawa|historyk prawa]] i znawca problematyki niemieckiej. Ówczesne zadania naukowe placówki to opisywanie [[Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)|okupacji niemieckiej]], analiza procesu włączania [[Ziemie Odzyskane|Ziem Zachodnich]], badanie dziejów [[Stosunki polsko-niemieckie|relacji polsko-niemieckich]]. Profil ten następnie wzbogacono o zagadnienia [[Integracja europejska|integracji europejskiej]] (pionierskie badania w Polsce), współczesność obu państw niemieckich, przemiany w Europie Środkowo-Wschodniej, stosunki Wschód-Zachód.

Przełom lat 1989/1990 stworzył nowe możliwości badawcze dla Instytutu, poszerzając i pogłębiając zakres tematyczny zainteresowań; podjęto w szerokim wymiarze m.in. kwestie procesów integracyjnych i dezintegracyjnych w Europie, w tym [[Zjednoczenie Niemiec|zjednoczenia Niemiec]], zagadnienia roli Niemiec w środowisku międzynarodowym, problematykę dziedzictwa niemieckiego na Ziemiach Zachodnich, a także kwestię bezpieczeństwa w wymiarze regionalnym i globalnym oraz relacji transatlantyckich. &nbsp; &nbsp;

Instytut do 1991 funkcjonował jako placówka naukowo-badawcza, z którą współpracowało i pełniło funkcję nadzorującą Towarzystwo Instytut Zachodni jako jej organ założycielski. Takie rozwiązanie zapewniało materialne podstawy do pracy badawczej, a zarazem spajało etatową kadrę placówki ze środowiskiem naukowym Poznania i kraju. W 1991 Instytut Zachodni przekształcono w jednostkę badawczo-rozwojową nadzorowaną najpierw przez [[Ministerstwo Spraw Zagranicznych (Polska)|Ministra Spraw Zagranicznych]], a od 2013 – [[Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego|Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego]]. Obecny status prawny jako państwowej jednostki organizacyjnej podległej [[Kancelaria Prezesa Rady Ministrów|Kancelarii Prezesa Rady Ministrów]] poznańska placówka uzyskała 17 grudnia 2015 na mocy ustawy<ref name=":0" />.

* 1945–1955 – prof. [[Zygmunt Wojciechowski]]

Zbiory [https://www.iz.poznan.pl/biblioteka/ Biblioteki IZ], liczące ogółem ponad 120 tys. różnego rodzaju prac, stanowią największy w Polsce zasób specjalistyczny z zakresu [[Niemcoznawstwo|niemcoznawstwa]] (w tym prasy niemieckiej); ponadto Biblioteka IZ posiada bogate i cenne zbiory z zakresu [[Historia Polski|historii Polski]] i [[Historia świata|powszechnej]], problematyki europejskiej i [[Stosunki międzynarodowe|stosunków międzynarodowych]], zagadnień [[Socjologia|socjologicznych]], [[Prawo|prawnych]] i [[Ekonomia|ekonomicznych.]]

W zasobach Instytutu Zachodniego znajdują się unikatowe zespoły archiwalne (zdigitalizowane): [http://www.iz.poznan.pl/archiwum/ Archiwum II Wojny Światowej] i [http://www.iz.poznan.pl/azzip/ Archiwum Ziem Zachodnich]. Gromadzone przez lata dokumenty, wspomnienia i różne zapiski osobiste, materiały archiwalne, fotografie, publikacje z czasów okupacji tworzą Archiwum II Wojny Światowej. Materiały pochodzące z tych zbiorów zamieszczane są w monografiach i albumach, eksponowane na wystawach oraz wykorzystywane w filmach dokumentalnych i reportażach. Z kolei w Archiwum Ziem Zachodnich znalazły się m.in. efekty pionierskich prac badawczych Instytutu Zachodniego, prowadzonych po wojnie na [[Ziemie Odzyskane|Ziemiach Odzyskanych,]] oraz&nbsp; pamiętniki mieszkańców tych ziem, nadesłane na konkursy ogłaszane przez Instytut Zachodni w latach 1956, 1966 i 1970.&nbsp; &nbsp;

Powołana na mocy ustawy pełni rolę opiniującą.

Skład (2016-2020):

* prof. dr hab. [[Zdzisław Krasnodębski (socjolog)|Zdzisław Krasnodębski]] (przewodniczący)

* prof. dr hab. [[Bogdan Musiał]]

* [[Wojciech Jerzy Poczachowski]]

* [[Przemysław Sypniewski]]

* dr hab. [[Zygmunt Woźniczka]]

* dr [[Marcin Zarzecki]]

* [[Niemcy]]: zagadnienia wewnętrzne (polityczne, [[Gospodarka Niemiec|gospodarcze]], społeczne, prawne);

* Niemcy na arenie międzynarodowej (m.in. w ramach [[Unia Europejska|UE]], układu transatlantyckiego, globalne zaangażowanie, polityka bezpieczeństwa);

* Historyczne, polityczne i prawne aspekty relacji polsko-niemieckich, w tym kształtowanie [[Pamięć zbiorowa|pamięci zbiorowej]] i polityki historycznej; [[historia Niemiec]];

* Globalne wyzwania i problemy w zakresie bezpieczeństwa (w tym [[terroryzm]], [[migracje]], [[Pomoc humanitarna|zagadnienia pomocy humanitarnej]]);

Wyniki prac badawczych i analitycznych, prowadzonych w IZ, są prezentowane w formie: publikacji; opracowań dla organów administracji publicznej; on-line.

* Czasopismo naukowe [http://www.archiwumpz.iz.poznan.pl/dlibra „Przegląd Zachodni” (wydawane od 1945; zdigitalizowane)]

* Notatki IZ

* Monitor Bezpieczeństwa oraz materiały niecykliczne.

* [https://iz.poznan.pl/publikacje/z-archiwum-instytutu-zachodniego Z Archiwum IZ]