Winston Churchill: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
poprawa linków, szablony |
AndrzeiBOT (dyskusja | edycje) m Bot poprawia linkowanie wewnętrzne oraz inne drobne sprawki |
||
Linia 1:
{{Polityk infobox
|polityk = Winston Churchill
|data urodzenia = [[30 listopada]] [[1874]]
|miejsce urodzenia = [[Blenheim Palace]]
|data śmierci = [[24 stycznia]] [[1965]]
|miejsce śmierci = [[Londyn]]
|grafika = Sir Winston Churchill - 19086236948.jpg
|funkcja = {{flaga|GBR}} [[Premierzy Wielkiej Brytanii|Premier Wielkiej Brytanii]]
|partia = [[Partia Konserwatywna (Wielka Brytania)|Partia Konserwatywna]]
|od = 10 maja 1940
|do = 27 lipca 1945
|poprzednik = [[Neville Chamberlain]]
|następca = [[Clement Richard Attlee]]
|2 funkcja = {{flaga|GBR}} [[Premierzy Wielkiej Brytanii|Premier Wielkiej Brytanii]]
|2 od = 26 października 1951
|2 do = 7 kwietnia 1955
|2 poprzednik = [[Clement Richard Attlee]]
|2 następca = [[Anthony Eden]]
|commons = Category:Winston Churchill
|quote = Winston Churchill
|odznaczenia = {{order|OP}} {{order|OOM}} {{order|OKH}} [[Plik:India Medal BAR.svg|40px|link=India Medal|India Medal]] [[Plik:Queens Sudan Medal BAR.svg|40px|link=Queen’s Sudan Medal|Queen’s Sudan Medal]] [[Plik:Queens South Africa Medal BAR.svg|40px|link=Queen’s South Africa Medal|Queen’s South Africa Medal]] {{order|1915STAR}} {{order|AVM}} {{order|BWM}} {{order|1939STAR|1}} {{order|AFRS|1}} {{order|IS}} {{order|FGS|1}} {{order|WM1939|1}} [[Plik:King George V Coronation Medal ribbon.png|40px|King George V Coronation Medal]] [[Plik:GeorgeVSilverJubileum-ribbon.png|40px|King George V Silver Jubilee Medal]] [[Plik:Medalla de la Coronació del Rei Jordi VI 1937.gif|40px|link=King George VI Coronation Medal|King George VI Coronation Medal]] {{order|UK-QEIICM}} [[Plik:Territorial Decoration (UK) ribbon.PNG|40px|Territorial Decoration]] [[Plik:Khedives Sudan Medal 1897.png|40px|Medal Kedywa Sudanu]] {{order|OL|WW}} {{order|KWB|IIBP}} {{order|OBL|1}} {{order|OS}} [[Plik:DNK Kong Christian den Tiendes frihedsmedaille ribbon bar.png|40px|link=Medal Wyzwolenia|Medal Wolności Króla Chrystiana X (Dania)]] {{order|KWE|KC}} [[Plik:Ruban de l'Ordre de la Libération (2).PNG|40px|Ordre de la Libération (Francja)]] {{order|MM(MW)}} {{order|KWF|IIBP}} {{order|ES-KZW|KWC}} {{order|OLN|KKW}} {{order|ODK|KW}} [[Plik:LUX Military Medal ribbon.PNG|40px|Médaille militaire (Luksemburg)]] {{order|OŚO|KW}} [[Plik:Most Refulgent Order of the Star of Nepal.PNG|40px|Order Gwiazdy Nepalu]] {{order|US-DSM|1}}
}}
'''Winston Leonard Spencer Churchill''' [[Order Podwiązki|KG]], [[Order Zasługi (Wspólnota Narodów)|OM]] (ur. [[30 listopada]] [[1874]] w [[Blenheim Palace]]{{odn|Olson|2008|s=17}}, zm. [[24 stycznia]] [[1965]] w [[Londyn]]ie) – brytyjski polityk, mąż stanu, mówca, strateg, pisarz i historyk, malarz, dwukrotny premier Zjednoczonego Królestwa, laureat [[Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie literatury|literackiej Nagrody Nobla]], [[Honorowy Obywatel Stanów Zjednoczonych|honorowy obywatel Stanów Zjednoczonych]]. W 2002 w plebiscycie organizowanym przez [[BBC]] został uznany najwybitniejszym Brytyjczykiem wszech czasów.
== Życiorys ==
=== Wczesne lata ===
[[Plik:Churchill 1881 ZZZ 7555D.jpg|thumb|left|Winston Churchill, 1881]]
Przyszły premier Wielkiej Brytanii wywodził się z bocznej linii arystokratycznej rodziny Spencer-Churchill, ale rodzina Winstona używała tylko nazwiska Churchill. Jego ojcem był wpływowy polityk [[Partia Konserwatywna (Wielka Brytania)|Partii Konserwatywnej]] [[Randolph Spencer Churchill|lord Randolph Churchill]], młodszy syn [[John Spencer-Churchill (7. książę Marlborough)|7. księcia Marlborough]]. Matka Winstona nazywała się [[Jeanette Jerome]], córka amerykańskiego finansisty [[Leonard Jerome|Leonarda Jerome’a]].
Podobnie jak większość dzieci z wyższych klas społecznych, Winston spędził większość dzieciństwa w szkołach z internatem. Naukę pobierał w Harrow School, gdzie doszła do głosu jego niezależna i buntownicza natura. Był on przez to często karany, pomimo dobrych wyników z języka angielskiego i historii. Był również mistrzem szkoły w [[szermierka|szermierce]]. Gdy miał 7 lat, jego pierwszy nauczyciel skutecznie zniechęcił go do łaciny, każąc nauczyć się I deklinacji na pamięć. Po dwóch latach pobytu w tej szkole, Winston był tak wykończony psychicznie, że musiał być przeniesiony do innej (po rehabilitacji). Przyszły premier Wielkiej Brytanii nie lubił gry w [[Piłka nożna|piłkę nożną]] i [[krykiet]]a.
Młody Churchill był rzadko odwiedzany przez matkę, którą bardzo kochał; często pisał do niej listy z prośbą, aby przyjechała lub skłoniła ojca do zezwolenia mu na powrót do domu. Z ojcem łączyły Churchilla raczej chłodne relacje. Jako dziecko nawiązał bliskie stosunki ze swoją nianią Elisabeth Anne Everest.
=== Kariera wojskowa ===
[[Plik:Churchhill 03.jpg|thumb|Winston Churchill, 1895]]
Po ukończeniu [[Harrow School]] Churchill próbował dostać się do Royal Military Academy w [[Sandhurst]], co udało mu się dopiero za trzecim podejściem. Szkołę ukończył w 1895 i został [[podporucznik]]iem w 4 regimencie huzarów Królowej (''4th Queen’s Own Hussars''). Jego regiment został następnie wysłany do [[Indie|Indii]]. Niedługo po przybyciu na miejsce Churchill dotkliwie zranił się w ramię. Ta rana dokuczała mu przez resztę życia. Głównym zajęciem regimentu Churchilla w Indiach było granie w [[polo (sport)|polo]]. Nie odpowiadało to młodzieńcowi, który wolałby uczestniczyć w walkach. Wolny czas Winston poświęcał na czytanie książek, które zabrał ze sobą.
W 1895 wybrał się na [[Kuba|Kubę]] obserwować działania wojsk hiszpańskich przeciwko kubańskiej partyzantce. Kuba odkryta przez [[Krzysztof Kolumb|Kolumba]] w roku 1492, pozostawała pod panowaniem Hiszpanii aż do 1762, kiedy to została opanowana przez Anglików. W rok później Kuba trafiła znowu w ręce hiszpańskie, w zamian za [[Floryda|Florydę]]. Od tego czasu na Kubie toczyły się partyzanckie walki o wyzwolenie. W 1895 walki te zamieniły się w nową rewolucję. Na jej czele stanęli: poeta [[José Martí|José Julián Martí]] oraz generał Maximo Gomez. Churchill podjął starania o urlop w służbie wojskowej w celu wyjazdu na Kubę, gdzie chciał zapoznać się z panującą tam sytuacją militarną, w tym z taktyką walk z powstańcami. Władze brytyjskie, dopiero po usilnych staraniach i protekcjach zgodziły się na wyjazd Churchilla. Jednak nie bezinteresownie. Dano Churchillowi do zrozumienia, że jest to jego prywatna eskapada, na którą przełożeni wojskowi z wyrozumiałością przymykają oczy. Owa „prywatność eskapady” wynikała z drażliwej sytuacji, ponieważ w brytyjskiej prasie i opinii publicznej przeważały sympatie dla powstańców kubańskich. Gdyby Churchillowi lub jego koledze (z którym jechał), przydarzyło się na Kubie coś przykrego, władze brytyjskie, z racji owej „prywatności” wyjazdu, z góry umywały ręce, uwalniając się od odpowiedzialności z tego tytułu.
Ale przed wyjazdem obu młodych oficerów zaproszono na poufną konferencję z przedstawicielami wywiadu, którzy zaopatrzyli „wycieczkowiczów” w mapy Kuby i tajne instrukcje. Zlecono im gromadzenie na miejscu określonych danych statystycznych i wiadomości dotyczących między innymi efektywności nowych pocisków karabinowych stosowanych przez wojska hiszpańskie. Churchill z zadań tych wywiązywał się solennie. Skorzystał też z doświadczenia swego ojca, który swego czasu pisywał z Afryki korespondencję dla „Daily Graphic” i właśnie z tymże dziennikiem sam zawarł umowę o nadsyłaniu z Kuby wiadomości zatytułowanych „listy z frontu” po pięć gwinei od listu. Tym samym zapewnił sobie co najmniej pokrycie kosztów swojej wyprawy na Kubę i jednocześnie rozpoczął pracę na polu dziennikarskim. W czasie pobytu na Kubie mniej interesowała go strona polityczna rewolucji kubańskiej, chociaż i w tym zakresie miał wyrobiony własny pogląd, który po wielu latach opisał we wspomnieniach „My Early Life”. Pogląd ten przedstawił dość szczerze, pisząc: „Stosunek uczuciowy Hiszpanów do Kuby był dokładnie taki sam, jak nasz do Irlandii. Pomyślałem sobie, że ci «foreigners», jacyś tam cudzoziemcy, są wręcz bezczelni posługując się wobec swoich kolonii tym samym językiem, jakim my szermujemy, gdy mowa o naszych posiadłościach kolonialnych. Stwierdziwszy to wszakże poprzestałem na zachowaniu odkrycia w swojej «przechowalni pamięciowej»”<ref name=Liebfeld1>[[Alfred Liebfeld]] ''Churchill'', [[Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”|Czytelnik]], Warszawa 1971, s. 46.</ref>.
[[Plik:Wc0042-3b13159r.jpg|thumb|Winston Churchill podczas cyklu wykładów w USA, 1900]]
Relacje z tych działań Churchill wysyłał do ''Daily Graphic''. Rok później, w dzień swoich 21 urodzin, Churchill znalazł się po raz pierwszy na pierwszej linii frontu. W 1897 pojechał na [[Bałkany]], by relacjonować wojnę grecko-turecką, która jednak zakończyła się przed jego przybyciem. Po krótkim pobycie w [[Anglia|Anglii]] wrócił do Indii, gdzie wraz ze swoim regimentem tłumił powstanie [[Pasztuni|Pasztunów]]. Relacje z tych walk wysyłał do „The Pioneer” i do „Daily Telegraph”. Po powrocie do Anglii Churchill wydał swoją pierwszą książkę – ''The Story of The Malakand Field Force''.
Podczas pobytu w Indiach Churchill na wszystkie możliwe sposoby starał się dostać do armii [[Horatio Kitchener|lorda Kitchenera]]. W 1898 r. w końcu mu się to udało i został wysłany do [[Sudan]]u, gdzie Kitchener kończył właśnie tłumić [[Powstanie Mahdiego|powstanie mahdystów]]. Zdążył być jeszcze świadkiem szarży brytyjskiej kawalerii w [[Bitwa pod Omdurmanem|bitwie pod Omdurmanem]]. Relacje z niej zdał w swej korespondencji do ''Morning Post''. W październiku 1898 r. wrócił do Anglii i rozpoczął pisanie dwutomowego dzieła ''The River War'', które zostało opublikowane w następnym roku.
W 1899 r. Churchill opuścił armię i zdecydował się spróbować swych sił w polityce. Z ramienia konserwatystów wystartował w wyborach uzupełniających w okręgu Oldham. Zajął tam trzecie miejsce i nie dostał się do Parlamentu.
12 października 1899 wybuchła w południowej Afryce wojna między Brytyjczykami a [[Afrykanerzy|Afrykanerami]], tzw. [[wojny burskie|II wojna burska]]. Churchill wybrał się więc do Afryki jako korespondent wojenny. Podczas podróży pociąg Churchilla wpadł w zasadzkę. Churchill pomógł odblokować tory i ponownie ruszyć pociąg. Został przy tym ranny. Wkrótce później dostał się do burskiej niewoli i został osadzony w obozie jenieckim w [[Pretoria|Pretorii]]. Wkrótce jednak uciekł z obozu i, wspólnie z angielskim zarządcą kopalnianym, przeszedł 480 km i trafił do [[Maputo|Lourenço Marques]] w [[Portugalia|portugalskim]] [[Mozambik]]u.
Ucieczka uczyniła z Churchilla bohatera wojennego. Po powrocie do kraju szybko przyłączył się do armii [[generał]]a [[Redvers Buller|Bullera]] i towarzyszył jej w walkach o Ladysmith i w zdobywaniu Pretorii. Churchill przyłączył się do południowoafrykańskiego lekkiego regimentu konnego i był jednym z pierwszych Brytyjczyków, którzy wkroczyli do Pretorii. Churchill napisał dwie książki o tej wojnie – ''London to Ladysmith via Pretoria'' i ''Ian Hamilton’s March''.
=== Początki działalności w Parlamencie ===
[[Plik:Churchillelectionposteroldham.jpg|thumb|Plakat wyborczy Churchilla przygotowany na wybory uzupełniające w okręgu Oldham, 1899]]
Po powrocie z południowej Afryki Churchill ponownie spróbował swych sił w polityce. Dwie opublikowane książki o wojnie burskiej miały służyć promocji autora. Zamiar się powiódł i Churchill (ponownie startując jako kandydat konserwatystów) wygrał wybory powszechne w okręgu [[Okręg wyborczy Oldham|Oldham]]. Był jednak nieobecny na inauguracyjnym posiedzeniu [[Izba Gmin|Izby Gmin]], gdyż zaangażował się w cykl wykładów w Wielkiej Brytanii i [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]], na których zarobił 10 000 funtów. Było to spowodowane tym, że Churchill był dość ubogi, a ówcześni parlamentarzyści nie pobierali żadnych uposażeń. Przed jednym z wykładów Churchilla prelekcję wygłosił [[Mark Twain]]. Churchill zjadł także obiad z [[Prezydenci Stanów Zjednoczonych|wiceprezydentem]] [[Theodore Roosevelt|Rooseveltem]], ale obydwaj panowie nie rozmawiali ze sobą.
Po powrocie do Wielkiej Brytanii w lutym 1901 Churchill związał się z wewnątrzpartyjną opozycją wśród konserwatystów kierowaną przez [[Hugh Cecil, 1. baron Quickswood|lorda Hugh Cecila]]. Grupa nazywała siebie „The Hughligans”, przez analogię do „The Hoolingans”. Podczas swojej pierwszej sesji Churchill ostro protestował przeciwko polityce rządu względem armii. Szybko pokłócił się z lordem Cecilem i w 1903 opuścił jego stronnictwo. Znalazł się też wśród przeciwników lidera liberalnych unionistów [[Joseph Chamberlain|Josepha Chamberlaina]], koalicjanta konserwatystów, który proponował reformy gospodarcze, mające umocnić brytyjską potęgę ekonomiczną. Te działania spowodowały, że Churchill utracił wielu stronników, a deputowani konserwatystów często opuszczali salę obrad podczas jego przemówień.
Rozczarowanie konserwatystami spowodowało, że w 1904 Churchill zmienił partię polityczną, zostając deputowanym [[Partia Liberalna (Wielka Brytania)|liberałów]]<ref name="ReferenceA">{{odn|Olson|2008|ref=nie|s=49}}</ref>. Tam kontynuował swoją kampanię na rzecz wolnego handlu. W wyborach powszechnych 1906 r. kandydował w okręgu [[Okręg wyborczy Manchester North West|Manchester North West]] i te wybory wygrał.
=== Pierwsze urzędy ===
Po wygranej liberałów w wyborach Churchill został podsekretarzem stanu w ministerstwie ds. kolonii. Na tym stanowisku zajmował się przygotowaniem konstytucji dla podbitych krajów burskich – [[Transwal]]u i [[Orania|Oranii]] – oraz sprawą chińskich niewolników pracujących w południowoafrykańskich kopalniach. Zyskał też sławę świetnego mówcy i był uznawany za najbardziej prominentnego polityka niewchodzącego w skład gabinetu. Kiedy więc w 1908 nowy premier [[Herbert Henry Asquith]] mianował Churchilla Przewodniczącym Zarządu Handlu, nie przyjęto tego ze zdziwieniem. Zgodnie z ówczesnymi zwyczajami każdy nowo powołany minister musiał zrezygnować ze swojego miejsca w okręgu wyborczym i zostać ponownie wybrany w innym okręgu. Churchill utracił więc swoje miejsce w okręgu Manchester North West na rzecz konserwatysty [[William Joynson-Hicks|Williama Joynson-Hicksa]], ale został niedługo później wybrany z okręgu [[Okręg wyborczy Dundee|Dundee]]. Jako minister wprowadził radykalne reformy socjalne wspólnie z Kanclerzem Skarbu, [[David Lloyd George|Davidem Lloydem George’em]].
[[Plik:Sidney street churchill.jpg|thumb|left|Churchill podczas strzelaniny na Sidney Street]]
W 1910 Churchill został mianowany ministrem spraw wewnętrznych. Na tym stanowisku został bohaterem skandalu. W 1911 doszło do strzelaniny na Sidney Street między Szkocką Gwardią a łotewskimi anarchistami. Churchill udał się na miejsce strzelaniny i zezwolił Gwardii na użycie broni. Nie dopuścił też na miejsce walk straży pożarnej. Został przy tej okazji sfotografowany, a zdjęcie wywołało sporą aferę. [[Arthur Balfour]] powiedział: ''On ''[Churchill]'' i fotograf razem ryzykowali swoje cenne życia. Ale o ile mogę zrozumieć co tam robił fotograf, to nie rozumiem co robił tam minister.''
Również w 1910 Churchill sprzeciwił się stłumieniu przez wojsko robotniczych protestów w kopalni w [[Tonypandy]]. Ostatecznie wojsko zostało użyte do pilnowania kopalń i niedopuszczania do zamieszek. Była to pierwsza interwencja wojska w sprawy cywilne i przysporzyła ona Churchillowi poparcia w [[Walia|Walii]].
Jako minister spraw wewnętrznych Churchill, który był zdecydowanym przeciwnikiem [[prawo wyborcze dla kobiet|praw wyborczych kobiet]], nakazał policji używanie brutalnych metod wobec [[Sufrażyzm|sufrażystek]]. W konsekwencji został wychłostany [[szpicruta|szpicrutą]] przez jedną z kobiet na dworcu w Bristolu<ref>{{cytuj książkę | autor = Sławomir Koper| tytuł = Wpływowe kobiety Drugiej Rzeczypospolitej| wydawca = Bellona| miejsce = Warszawa| rok = 2011| strony = 14| isbn = 978-831-112-1454}}</ref>.
W 1911 Churchill został [[Admiralicja brytyjska|Pierwszym Lordem Admiralicji]]. Urząd ten sprawował przez kolejne 4 lata. Zreformował [[Royal Navy]], wyposażając ją w najnowocześniejszy sprzęt, m.in. lotnictwo morskie oraz zastępując węgiel ropą naftową jako paliwem okrętowym. Opowiadał się też za wzmożoną ochroną brytyjskich interesów na polach naftowych [[Mezopotamia|Mezopotamii]], podległej wtedy jeszcze [[Turcja|Imperium Osmańskiemu]].
=== Upadek i powrót do wpływów ===
W sierpniu 1914, po ataku wojsk niemieckich na neutralną [[Belgia|Belgię]], w Wielkiej Brytanii rozgorzała dyskusja, czy przystępować do toczącej się wojny. Spory wpływ na ostateczną decyzję brytyjskiego rządu miał Churchill, który jako Pierwszy Lord Admiralicji postawił Royal Navy w stan gotowości bojowej, co zadecydowało o przystąpieniu Wielkiej Brytanii do [[I wojna światowa|I wojny światowej]]. Nastąpiło to 4 sierpnia 1914 r. Wkrótce też rozpoczęła się morska blokada [[Niemcy|Niemiec]].
Następny rok przyniósł załamanie się politycznej pozycji Churchilla. Negatywna sytuacja na froncie zachodnim i słaba sytuacja [[Rosja|Rosji]] spowodowały, że w [[Paryż]]u i Londynie zaczęto zastanawiać się nad otwarciem nowego frontu. W listopadzie 1914 Churchill zaproponował [[Bitwa o Gallipoli|atak na półwysep Gallipoli]], którego zdobycie otwierało dla aliantów cieśniny [[Bosfor]] i [[Dardanele]], umożliwiało zaopatrywanie Rosji przez [[Morze Czarne]], mogło wyeliminować Turcję z wojny jako sojusznika [[Państwa centralne|państw centralnych]] i skłonić [[Grecja|Grecję]] i [[Bułgaria|Bułgarię]] do opowiedzenia się po stronie [[Ententa|Ententy]]. W styczniu 1915 r. plan został zaaprobowany przez brytyjski rząd.
Inwazja na półwysep Gallipoli okazała się katastrofą. Dowództwo brytyjskie popełniało błąd za błędem, a Turcy stawili silniejszy opór niż spodziewał się Churchill. W ciągu rocznych walk straty po stronie aliantów wynosiły 44 000 zabitych i 97 000 rannych. Churchill i Pierwszy Lord Morski [[Jackie Fisher, 1. baron Fisher|lord Fisher]] podali się do dymisji, wzajemnie oskarżając się o niepowodzenia. Churchill przez pewien czas sprawował jeszcze urząd Kanclerza Księstwa Lancaster, ale wkrótce podał się do dymisji i opuścił rząd. Zaciągnął się ponownie do armii i przez kilka miesięcy dowodził batalionem na froncie zachodnim.
Sytuacja zmieniła się w grudniu 1916, kiedy to upadł rząd Asquita. Nowy premier, Lloyd George, nie odważył się początkowo przyjąć Churchilla do gabinetu. Wreszcie jednak, w lipcu 1917 Churchill został ministrem uzbrojenia, zaś po dwóch latach był już ministrem wojny. Na tym stanowisku podjął decyzję o interwencji Brytyjczyków w rosyjskiej wojnie domowej. Churchill był zadeklarowanym antybolszewikiem i twierdził, że „bolszewizm należy zdusić w zarodku”. Interwencja nie zyskała jednak poparcia polityków i społeczeństwa, którzy po zakończeniu wielkiej i krwawej wojny nie mieli ochoty brać udziału w odległym konflikcie. W 1920 ostatnie oddziały brytyjskie zostały ewakuowane z Rosji. 20 lutego 1920 roku opublikował w „Illustrated Sunday Herald” artykuł pod tytułem „Syjonizm kontra bolszewizm – walka o duszę narodu żydowskiego”, w którym stwierdzał, że komunizm jest tworem „machinacji międzynarodowego żydostwa”<ref>Ronald Modras „Kościół katolicki i antysemityzm w Polsce w latach 1933–1939” Homini Kraków 2014 str. 119.</ref>.
=== Dwudziestolecie międzywojenne ===
==== Tłuste lata dwudzieste ====
W tym samym 1920 Churchill rozkazał użyć gazów bojowych podczas powstania [[Kurdowie|Kurdów]] i Arabów w [[Irak]]u, świeżo wówczas poddanym pod władzę brytyjską. Tym samym jest on pierwszym człowiekiem, który wydał rozkaz użycia gazów bojowych przeciwko cywilom.
W 1921 Churchill został mianowany ministrem kolonii. Na tym stanowisku był jednym z sygnatariuszy [[Traktat angielsko-irlandzki|traktatu angielsko-irlandzkiego]], powołującego [[Wolne Państwo Irlandzkie]].
W październiku 1922 Churchill poddał się operacji usunięcia wyrostka robaczkowego. Kiedy wyszedł ze szpitala okazało się, że rząd upadł, a Partia Liberalna zaczęła się rozpadać. Wszystkie te okoliczności, wliczając w to osłabienie po operacji, sprawiły, że kampania wyborcza Churchilla była dość niemrawa i w wyborach 1922 Churchill zajął dopiero 4. miejsce. Swój okręg wyborczy w Dundee opuszczał, jak sam stwierdził, „bez urzędu, bez miejsca w Parlamencie, bez partii i bez wyrostka”. W 1923 spróbował szczęścia w okręgu Leicester, ale ponownie przegrał. Wtedy też zdecydował się opuścić Partię Liberalną i powrócić do konserwatystów, ale w kolejnych wyborach startował jako kandydat niezależny. Przegrał wprawdzie wybory uzupełniające w Londynie, ale wygrał wybory generalne w okręgu [[Okręg wyborczy Epping|Epping]] i po dwuletniej przerwie ponownie zasiadł w Izbie Gmin. Rok później oficjalnie powrócił do Partii Konserwatywnej<ref name="ReferenceA" />.
Jeszcze w 1924 premier [[Stanley Baldwin]] mianował Churchilla Kanclerzem Skarbu. Głównym zadaniem ministra było przywrócenie pełnej wymienialności funta na złoto, według standardów z 1914. Udało mu się to w 1925, ale zaowocowało to [[Deflacja (ekonomia)|deflacją]], bezrobociem i wielkimi strajkami górników w 1926. Działania kanclerza skarbu skrytykował ekonomista [[John Maynard Keynes]], który w artykule ''The Economic Consequences of Mr. Churchill'' dowodził, że przywrócenie standardów z 1914 doprowadzi do światowej zapaści. Sam Churchill przyznał, że była to jedna z najgorszych jego decyzji, ale główną odpowiedzialność przerzucał na dyrektora Banku Anglii, [[Montagu Norman|Montagua Normana]], który doradził ten krok niezbyt znającemu się na ekonomii Churchillowi.
Podczas strajków 1926 Churchill domagał się użycia broni przeciwko protestującym. Na łamach rządowego magazynu ''British Gazette'' stwierdził, że „jeśli państwo nie złamie strajku generalnego, to strajk generalny złamie państwo”.
==== Chude lata trzydzieste ====
Po klęsce konserwatystów w wyborach 1929 przyszły chude lata dla Churchilla jako polityka. W ciągu dwóch lat został odsunięty od ścisłego kierownictwa partii w związku z jego protestami przeciwko ograniczeniom w handlu i próbom przyznania Indiom szerszej autonomii. Przeciwko temu ostatniemu protestował przez całe lata trzydzieste. Nie darzył również sympatią czołowego indyjskiego działacza niepodległościowego, [[Mahatma Gandhi|Mahatmy Ghandiego]], którego zwykł nazywać „półnagim fakirem”.
Te działania spowodowały, że kiedy [[Ramsay MacDonald]] tworzył w 1931 rząd narodowy, nie zaprosił do niego Churchilla. Jego akcje na politycznej giełdzie spadły jeszcze bardziej w 1936, kiedy to udzielił poparcia królowi [[Edward VIII Windsor|Edwardowi VIII]] w jego sporze z premierem Baldwinem. Spekulowano wówczas, że w wypadku dymisji rządu Baldwina (miała ona nastąpić, gdyby król odmówił abdykacji, czego domagał się Baldwin) stanowisko premiera otrzyma właśnie Winston Churchill. Do niczego takiego jednak nie doszło – król abdykował, zaś Churchill znalazł się w politycznej izolacji.
Przez większość lat trzydziestych Churchill nie udzielał się w życiu politycznym, spędzając czas głównie na pisaniu książek, wśród których znalazły się m.in. ''Marlborough: His Life and Times'', biografia jego słynnego przodka [[John Churchill (1. książę Marlborough)|Johna Churchilla, 1. księcia Marlborough]], oraz ''Historia Anglików'', która została jednak wydana dopiero w latach pięćdziesiątych.
Churchill był pierwszym z brytyjskich polityków, którzy sprzeciwiali się polityce ustępstw wobec kanclerza [[III Rzesza|III Rzeszy]], [[Adolf Hitler|Adolfa Hitlera]], tzw. [[appeasement]]u, którą prowadził rząd [[Neville Chamberlain|Neville’a Chamberlaina]]. Po powrocie premiera z [[Monachium]] z tekstem porozumienia, które miało „zapewnić pokój naszym czasom”, Churchill stwierdził: „Nasz rząd miał do wyboru hańbę i wojnę. Wybrał hańbę, a wojnę będzie miał i tak”. Taka energiczna działalność zjednała Churchillowi wielu zwolenników w szeregach Partii Konserwatywnej i pozwoliła mu odbudować swoją pozycję.
=== II wojna światowa ===
==== Objęcie urzędu premiera ====
Po wybuchu [[II wojna światowa|II wojny światowej]] premier Chamberlain zaproponował Churchillowi stanowisko ministra bez teki. Ostatecznie jednak Churchill wszedł w skład gabinetu jako Pierwszy Lord Admiralicji. W Royal Navy przyjęto to stwierdzeniem „Winston wrócił!”. Wobec braku jakichkolwiek działań wojennych na froncie zachodnim (tzw. [[dziwna wojna]]), jedynymi działaniami wojennymi aliantów zachodnich były właśnie operacje morskie, w których Royal Navy odnosiła drobne sukcesy, ale i dotkliwe porażki. Na polecenie Churchilla przystąpiono do montowania na okrętach marynarki stacji radiolokacyjnych, rozpoczęto tworzenie konwojów i uzbrajanie statków handlowych. Churchill był również autorem planu prewencyjnego zajęcia norweskiego portu [[Narwik]], który dawałby aliantom kontrolę nad przewozem rudy żelaza ze [[Szwecja|Szwecji]]. Pozostali członkowie gabinetu zablokowali jednak ten pomysł. Innym jego pomysłem było m.in. zaminowanie [[Ren]]u (operacja „Royal Marine”).
Po ataku Niemiec na Belgię, Holandię, Luksemburg i Francję 10 maja 1940 i niepowodzeniach w [[Norwegia|Norwegii]] rząd Chamberlaina stracił zaufanie społeczeństwa. 10 maja Chamberlain podał swój gabinet do dymisji. Funkcję premiera zamierzano powierzyć [[Edward Wood (1. hrabia Halifaxu)|lordowi Halifaksowi]], ale ten odmówił, uważając że nie będzie mógł efektywnie rządzić, zasiadając w [[Izba Lordów|Izbie Lordów]]. Po naradzie z kierownictwem partii zasiadających w Izbie Gmin Chamberlain zdecydował się wskazać na swojego następcę Winstona Churchilla. Jeszcze tego samego dnia król [[Jerzy VI Windsor|Jerzy VI]] powierzył mu misję tworzenia rządu.
==== Bitwa o Anglię ====
Churchill był zdeterminowany prowadzić wojnę z Niemcami do samego końca. W tym celu usunął z gabinetu zwolenników pokoju z Niemcami. Najbardziej wpływowy z nich, lord Halifax, został wysłany jako ambasador do [[Waszyngton]]u. W swoim pierwszym przemówieniu do Brytyjczyków Churchill oznajmił, że „nie ma nic do zaoferowania, tylko krew, trud, łzy i pot” (''I have nothing to offer but blood, toil, tears and sweat''). Po kapitulacji [[Francja|Francji]] odrzucił pokojowe propozycje Hitlera. W przededniu [[Bitwa o Anglię|bitwy o Anglię]] zapowiedział: „Obronimy naszą Wyspę bez względu na cenę, będziemy walczyć na plażach, będziemy walczyć na lądowiskach, będziemy walczyć na polach i na ulicach, będziemy walczyć na wzgórzach, nigdy się nie poddamy” (''We shall defend our island, whatever the cost may be, we shall fight on the beaches, we shall fight on the landing grounds, we shall fight in the fields and in the streets, we shall fight in the hills; we shall never surrender'').
Odparcie powietrznej ofensywy [[Luftwaffe]] przysporzyło Churchillowi licznych zwolenników. Sam premier o uczestnikach bitwy o Anglię powiedział, że „nigdy w historii wojen tak wielu nie zawdzięczało tak wiele tak niewielu” (''Never in the field of human conflict was so much owed by so many to so few''). Dzięki dobrym stosunkom z prezydentem USA [[Franklin Delano Roosevelt|Franklinem Delano Rooseveltem]] udało się uzyskać pomoc gospodarczą Stanów Zjednoczonych na zasadach ustawy o pożyczce i dzierżawie ([[Lend-Lease Act]]). 14 sierpnia 1941 obaj politycy podpisali na pokładzie [[pancernik]]a [[HMS Prince of Wales (1939)|HMS „Prince of Wales”]] [[Karta Atlantycka|Kartę Atlantycką]], która była pierwszym krokiem na drodze do utworzenia [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|Organizacji Narodów Zjednoczonych]]. Churchill wspierał również ruch oporu w okupowanej Europie. Na jego polecenie utworzono [[Special Operations Executive|Zarząd Operacji Specjalnych]] (''Special Operations Executive'', SOE) z [[Frank Nelson (polityk)|Frankiem Nelsonem]] na czele.
Churchill wykorzystywał swój talent mówcy, aby zachęcić Brytyjczyków do dalszych poświęceń. Wiele z wypowiedzianych przez niego zdań przeszło do historii. Niektóre przykłady podane są wyżej. Inne słynne zdanie zostało wypowiedziane 10 listopada 1942 i dotyczyło zwycięskiej [[II bitwa pod El Alamein|II bitwy pod El Alamein]]: „To nie jest koniec. To nie jest nawet początek końca. Ale to jest, być może, koniec początku” (''This is not the end. It is not even the beginning of the end. But it is, perhaps, the end of the beginning'').
Podczas II wojny Churchill przeżył dwa ataki serca. Pierwszy w grudniu 1941 r., drugi w grudniu 1943. W czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] jego nazwisko naziści niemieccy umieścili na liście wrogów [[III Rzesza|III Rzeszy]] tzw. [[Sonderfahndungsliste G.B.|Czarnej Księdze]].
==== Wielka Koalicja ====
[[Plik:Cairo conference.jpg|thumb|left|[[Czang Kaj-szek]], [[Franklin Delano Roosevelt|Franklin D. Roosevelt]] i Churchill na [[Konferencja kairska|konferencji w Kairze]], 1943]]
Sytuacja polityczna i wojskowa Wielkiej Brytanii uległa radykalnej zmianie w 1941. Do tej pory walczyła ona z hitlerowskimi Niemcami praktycznie sama, dysponując jedynie dość ograniczonym wsparciem w postaci armii wystawianych przez brytyjskie dominia oraz rządy okupowanych przez hitlerowców państw, które rezydowały w Londynie. W 1941 do wojny przeciwko Niemcom włączyły się [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związek Radziecki]], ich dotychczasowy sojusznik, zaatakowany 22 czerwca 1941, oraz Stany Zjednoczone, po [[Atak na Pearl Harbor|ataku na Pearl Harbor]]. Owe trzy najpotężniejsze państwa, tzw. Wielka Trójka, zdobyły decydujący wpływ na ustalanie działań wojennych i powojennego porządku na świecie. Robiły to bez udziału mniejszych państw koalicji antyhitlerowskiej, a czasami wbrew ich woli.
Z tej trójki przywódców, Churchilla, Roosevelta i [[Józef Stalin|Stalina]], to właśnie premier Wielkiej Brytanii miał najsłabszą pozycję. Stalinowi nie ufał, ale sojusz z nim traktował jako zło konieczne do wygrania wojny (po ataku na Związek Radziecki Churchill powiedział w Parlamencie, że „gdyby Hitler najechał piekło, udzieliłbym w Izbie Gmin najlepszych rekomendacji Lucyferowi”). Roosevelt z kolei całkowicie ufał Stalinowi, zadowolony, że główny ciężar wojny w Europie ponosi Związek Radziecki. Jego główną obawą była możliwość zawarcia odrębnego pokoju niemiecko-radzieckiego, co Stalin umiejętnie wykorzystywał. Roosevelt zwykle popierał pomysły Stalina, na co Churchill musiał się zgodzić, gdyż Wielka Brytania była uzależniona od gospodarczej i militarnej pomocy USA. Churchill zdawał sobie z tego sprawę i już od początku swojej działalności jako premiera zabiegał o amerykańskie subsydia. Jeszcze w 1940 udało mu się wytargować dostawy amerykańskiego uzbrojenia do Wielkiej Brytanii, a w 1941 wynegocjował pomoc finansową w wysokości 1,082 mld dolarów (rok później pomoc ta wyniosła 4,757 mld dolarów).
Głównym celem polityki Churchilla było usunięcie oddziałów państw „Osi” z basenu Morza Śródziemnego. Jego pomysłami były [[operacja Torch|operacja „Torch”]] w 1942 r., [[operacja Husky|desant aliantów na Sycylię]], a w czasie [[Kampania włoska w czasie II wojny światowej|kampanii włoskiej]] [[operacja Shingle|desant pod Anzio]] (który nieomal nie zakończył się tak samo tragicznie dla strony atakującej jak [[Bitwa o Gallipoli|Gallipoli]]). Planował również przeprowadzenie inwazji kontynentu w 1944 r. poprzez zasadniczą operację desantową na Bałkanach, ale nie udało mu się tych planów zrealizować, gdyż natrafił tu na sprzeciw Stalina, który obawiał się brytyjskich wpływów w Europie centralnej i na Bałkanach. Na pierwszym spotkaniu Wielkiej Trójki w [[Konferencja teherańska|Teheranie]] (28 listopada – 1 grudnia 1943) Roosevelt poparł Stalina i Churchill musiał zgodzić się na [[operacja Overlord|operację inwazyjną we Francji]]. Bałkańskie plany Churchilla zostały zrealizowane w szczątkowej formie poprzez desant brytyjski w Grecji i portach Albanii w październiku 1944, a następnie zbrojne rozbicie ELAS<ref>Celem [[ELAS]] było wyzwolenie kraju spod okupacji oraz przywrócenie w nim demokracji i ogólnego poczucia sprawiedliwości społecznej. Partyzanci oczekiwali też surowego ukarania kolaborantów wraz z odsunięciem ich od dalszego życia państwowego oraz referendum ustrojowego o zniesieniu monarchii.</ref> (najsilniejszej organizacji greckiego podziemia kierowanej przez republikańską lewicę i komunistów) i uniemożliwienie w ten sposób przejęcia władzy w Grecji przez przeciwników monarchii. Brytyjczycy byli przeciwni zarówno surowemu karaniu [[kolaboracja|kolaborantów]], jak i zniesieniu monarchii, czy też przejęciu władzy przez grecką centro-lewicę. Toteż już w październiku 1944 r. Churchill zalecił swym dowódcom nierozwiązywanie i ochronę [[Państwo Greckie|greckich formacji kolaboracyjnych]]<ref>Mówią o tym m.in. telegramy Churchilla do gen. Scobiego, przechowywane w Winston Churchill College Cambridge.</ref>. Następnie, w początkach grudnia 1944, Churchill zalecił gen. Scobiemu „Niewahanie się w potraktowaniu Aten tak, jak traktuje się zbuntowane miasto wroga”<ref>Tamże (Winston Churchill College Cambridge – zbiór telegramów, wysłanych do Aten).</ref>. Partyzantów ELAS nie poparł też ZSRR, z którym Winston Churchill już uprzednio uzgodnił swe postępowanie wobec Grecji (i Polski), w dniach 9–10 października 1944 r. w trakcie swej konferencji ze Stalinem w Moskwie<ref>O dokonanej wtedy transakcji „wymiany” antymonarchistycznej i lewicowej Grecji, w zamian za zdecydowanie antyradziecką Polskę, co miało skutkować wywołaniem w obu tych krajach wojen domowych, wspomina m.in. jeden z głównych dowódców greckiego Ruchu Oporu, następnie naczelny dowódca [[Demokratyczna Armia Grecji|DSE]], komunista [[Markos Wafiadis]], w wywiadzie udzielonym w 1984, w Grecji [http://www.rwf.gr/interviews_senaria-new.php?id=187&interview=1&interview_id=646].</ref>.
W efekcie tych, a także [[wojna domowa w Grecji|dalszych działań]] Grecja pozostała w sferze wpływów brytyjskich, a kontrola nad nią zabezpieczyła interesy Imperium Brytyjskiego na Cyprze i części Bałkanów.
Wielka Trójka zbierała się jeszcze dwukrotnie – w dniach 4–11 lutego 1945 w [[Konferencja jałtańska|Jałcie]] (gdzie ustalono podział stref wpływów w Niemczech i Europie), oraz w dniach 17 lipca–2 sierpnia 1945 w [[Konferencja poczdamska|Poczdamie]], gdzie powtórzono ustalenia z Jałty. Konferencję poczdamską Churchill opuścił 26 lipca, by poznać wyniki odbywających się w Anglii wyborów parlamentarnych. Do Poczdamu już nie wrócił.
=== Po II wojnie ===
Churchill nie wyraził zgody na publikację wspomnień swojego osobistego ochroniarza z okresu wojny, Waltera H. Thompsona, spisanych jeszcze w 1945 roku, a nawet podjął starania, by uniemożliwić ją środkami prawnymi, administracyjnymi i finansowymi<ref>T. Hickman, ''Ochroniarz Churchilla. Biografia Waltera H. Thompsona oparta na jego pamiętnikach'', Replika, Zakrzewo 2011.</ref>.
Pomimo niezaprzeczalnych zasług Churchilla jako premiera podczas II wojny światowej, pierwsze powojenne wybory przyniosły ciężką klęskę konserwatystów i zwycięstwo [[Partia Pracy (Wielka Brytania)|Partii Pracy]]. Część historyków komentując wynik wyborów stwierdziła, że najprawdopodobniej Brytyjczycy uznali, że człowiek, który nadawał się na czas wojenny, nie nada się na czas pokoju. Inni dopatrywali się tu nie tylko stosunku do Churchilla, ile rozczarowania społeczeństwa konserwatywnymi rządami Baldwina i Chamberlaina z lat trzydziestych. W każdym razie następne 6 lat Churchill spędził jako lider partii opozycyjnej.
Winston Churchill był jednym z pierwszych polityków, który poparł ideę zjednoczenia Europy. To on był pomysłodawcą utworzenia „Stanów Zjednoczonych Europy”. Wspierał również sojusz z Francją. To dzięki niemu uzyskała ona stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ONZ, gdyż Churchill chciał zminimalizować wpływy [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]. Churchill jest również popularyzatorem terminu „[[żelazna kurtyna]]”, określającego linię podziału Europy na blok wschodni i zachodni. Termin ten został użyty przez niego po raz pierwszy w treści telegramu, który wysłał rankiem 12 maja 1945 do nowego prezydenta Stanów Zjednoczonych [[Harry Truman|Harry’ego Trumana]]<ref>Jonathan Walker, [http://www.znak.com.pl/kartoteka,ksiazka,4456,Trzecia-wojna-swiatowa ''Trzecia wojna światowa. Tajny plan wyrwania Polski z rąk Stalina''], Znak Horyzont, Kraków 2014, s. 14-15.</ref>. Następnie sformułowania tego użył już jako były premier w trakcie słynnego przemówienia w [[Fulton (Missouri)]] w dniu 5 marca 1946 r. Churchill nie był autorem tego określenia, mógł je zaczerpnąć z poematu [[Wasilij Rozanow|Wasilija Rozanowa]] z 1918 r. „''[[Apokalipsa naszych czasów]]''”<ref>{{Cytuj|tytuł=5 marca 1946 roku, w Westminster College w Fulton w stanie Missouri, Winston Churchill wygłosił słynne przemówienie „Ścięgna Pokoju” w którym użył sformułowania „żelazna kurtyna” odnoszącego się do porządku pojałtańskiego w Europie. » Historykon Historykon|czasopismo=Historykon|data=2016-03-05|data dostępu=2017-02-19|url=http://historykon.pl/5-marca-1946-roku-w-westminster-college-w-fulton-w-stanie-missouri-winston-churchill-wyglosil-slynne-przemowienie-sciegna-pokoju-w-ktorym-uzyl-sformulowania-zelazna-kurtyn/#|język=pl}}</ref>.
=== Drugi raz u władzy ===
Wybory 1951 r. przyniosły klęskę laburzystom i ponownie wyniosły do władzy konserwatystów. Winston Churchill (od 1945 startujący z okręgu [[Okręg wyborczy Woodford|Woodford]]) objął więc ponownie stanowisko premiera. Podczas swojej kadencji odnowił ścisłe związki Wielkiej Brytanii ze Stanami Zjednoczonymi, które sam nazwał „specjalnymi relacjami” (''special relations'') i aktywnie zaangażował się w ustalanie powojennego ładu światowego. Podczas sprawowania przez niego urzędu na dalszy plan zeszły sprawy wewnętrzne, zepchnięte tam przez ważne wydarzenia międzynarodowe, związane ze stopniowym upadkiem brytyjskiego imperium kolonialnego. Szczególnie pochłaniały one uwagę Churchilla, jako że był on gorącym zwolennikiem przywrócenia Wielkiej Brytanii statusu światowej potęgi.
==== Operacja „Ajax” ====
W 1951 premierem [[Iran]]u został liberał i demokrata<ref name=przypis1>{{Cytuj|autor = [[Ryszard Kapuściński]]; |tytuł = Szachinszach |data = 1996 |isbn = 83-07-02522-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = [[Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”|Czytelnik]] |s = 31 |oclc = 835288190}}</ref> [[Mohammad Mosaddegh]]. Rozpoczął nacjonalizację przemysłu naftowego, który wówczas praktycznie całkowicie znajdował się w rękach Wielkiej Brytanii posiadającej większościowe udziały w Anglo-Irańskiej Kompanii Naftowej (później przekształconej w koncern [[BP (koncern)|BP]]). Mossadegh był niesłusznie oskarżany o [[komunizm]] i współpracę ze [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związkiem Radzieckim]]<ref name=przypis2>{{Cytuj|autor = [[Ryszard Kapuściński]]; |tytuł = Szachinszach |data = 1996 |isbn = 83-07-02522-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = [[Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”|Czytelnik]] |s = 34 |oclc = 835288190}}</ref>. Churchill zdecydował się podjąć potajemną akcję przeciwko irańskiemu premierowi na rzecz szacha [[Mohammad Reza Pahlawi|Mohammada Rezy Pahlaviego]]. Do pomocy udało się nakłonić prezydenta USA [[Dwight Eisenhower|Dwighta Eisenhowera]] używając do tego zmasowanej propagandy i [[dezinformacja|fałszywych informacji wywiadowczych]]<ref name=przypis3>[http://www.bbc.co.uk/radio4/history/document/document_20050822.shtml A Very British Coup] – dokument radiowy programu [[BBC Radio 4]].</ref>. Zorganizowana przez [[Centralna Agencja Wywiadowcza|CIA]] i nieudolnie przeprowadzona akcja<ref name=przypis4>Stephen Kinzer ''All the Shah’s Men'', John Wiley & Sons, {{ISBN|0-471-26517-9}}.</ref> w końcu pozwoliła szachowi na usunięcie demokratycznie wybranego premiera w dn. 22 sierpnia 1953 r. i przejęcie pełnej kontroli nad Iranem. Szach przyjął politykę uległości wobec Zachodu, a Wielka Brytania odzyskała kontrolę nad Kompanią Naftową aż do [[Irańska rewolucja islamska|rewolucji islamskiej]] 1979.
==== Powstanie Mau Mau ====
W 1951 nieporozumienia na tle podziału ziemi w [[Kenia|Kenii]], doprowadziły do skarg rdzennej ludności na faworyzowanie białych osadników. Odrzucenie skarg przez władze kolonialne spowodowało przejęcie wpływów w kenijskim społeczeństwie przez ugrupowania radykalne i wybuch, wspieranego przez Związek Radziecki, powstania w 1952, zwanego powstaniem Mau Mau (ludności z plemienia Kikuju rugowanej ze swojej ziemi). 17 sierpnia wprowadzono stan wyjątkowy, a Churchill wysłał do Kenii brytyjskie wojska w celu stłumienia rebelii. Wojna była prowadzona z wielkim okrucieństwem z obydwu stron, doprowadziła też do podziału Kenijczyków na wspierających rebelię i wiernych Koronie Brytyjskiej.
Działania rządu brytyjskiego nie spotykały się początkowo z poparciem opinii publicznej. Zmieniło się to w 1953, kiedy rebelianci zmasakrowali członków plemienia [[Kikuju]], popierających Brytyjczyków. Przechyliło to szalę opinii publicznej na stronę Wielkiej Brytanii. Churchill prowadził walkę z powstaniem przy użyciu zarówno argumentów militarnych, jak i idąc na ustępstwa wobec ludności. Dowodzący w Kenii generał [[George Erskine]] odniósł spore sukcesy wypierając rebeliantów ze stolicy Kenii, [[Nairobi]] (operacja „Anvil”, 1954), oraz większości prowincji (operacja „Hammer”, 1954). Brytyjczycy zorganizowali obozy pracy dla podejrzanych o przynależność lub sympatię dla Mau Mau, w których stosowano nazistowskie metody zmuszania więźniów do pracy. Po kilku latach zdławiono opór. Churchill mógł więc zaproponować rozmowy pokojowe, ale zostały one zerwane niedługo po jego rezygnacji. Powstanie zostało ostatecznie stłumione w 1960, ale narastające nieporozumienia między Kenijczykami a rządem brytyjskim spowodowały ogłoszenie niepodległości Kenii w 1963.
==== Malezja ====
{{Osobny artykuł|powstanie malajskie}}
Kolejnym wydarzeniem zagrażającym pozycji i interesom Zjednoczonego Królestwa i pochłaniającym uwagę Churchilla była wojna niepodległościowa na [[Malaje|Malajach]], którą zorganizowała Malajska Armią Narodowo-Wyzwoleńczą (''Malayan Races Liberation Army'', MRLA)<ref>Andaya, Barbara Watson; Leonard Y. Andaya (2001). ''A History of Malaysia''. Palgrave. s. 271.</ref>. Churchill ponownie zastosował strategię łączenia działań militarnych z próbami budowania sojuszu z przeciwnikami MRLA. Była to tzw. kampania zdobywania „serc i umysłów”, jednocześnie stosowano brutalne metody walki z rebeliantami – wojska brytyjskie użyły broni chemicznej ([[kwas 2,4-dichlorofenoksyoctowy]] i [[kwas 2,4,5-trichlorofenoksyoctowy]])<ref>Bruce Cumings (1998). ''The Global Politics of Pesticides: Forging Consensus from Conflicting Interests''. Earthscan. s. 61.</ref> oraz jak wykazano dokonywało masakr cywilnych mieszkańców, egzekucji na jeńcach oraz stosowało tortury i okaleczanie partyzantów czy osób podejrzanych o sprzyjanie im<ref>Fujio Hara (grudzień 2002). ''Malaysian Chinese & China: Conversion in Identity Consciousness, 1945–1957''. University of Hawaii Press. s. 61–65.</ref><ref>[http://www.bbc.co.uk/news/world-19473258 „Malaysian lose fight for 1948 ‘massacre’ inquiry”. ''BBC News''.]</ref>. Dla Brytyjczyków Malaje były szczególnie ważne, gdyż po ogłoszeniu niepodległości przez Indie, Birmę i [[Singapur]], były one jedyną brytyjską kolonią w tym regionie. W okresie największego natężenia walk stacjonowało tam 35 000 brytyjskich żołnierzy. Polityka Churchilla zaczęła odnosić sukcesy i ruch oporu stopniowo tracił poparcie ludności. Ostatecznie walki wygasły w 1960. Jednak Brytyjczykom nie udało się utrzymać Malajów. Wybory 1955 przyniosły spory sukces zwolennikom niepodległości. W 1957 proklamowali oni niepodległość [[Malezja|Malezji]].
W kwietniu 1955 z powodu pogarszającego się stanu zdrowia Churchill zrezygnował z funkcji premiera i lidera Partii Konserwatywnej oraz wycofał się z czynnego życia politycznego. Oba stanowiska przejął dotychczasowy minister spraw zagranicznych, [[Anthony Eden]].
== Zainteresowania ==
Kiedy nie przebywał w Londynie i nie zajmował się działalnością polityczną, Churchill lubił spędzać czas w Chartwell House w [[Kent|Kencie]]. Razem z żoną kupił tę rezydencję w roku 1922. Podczas pobytów w niej Churchill lubił pisać, malować oraz podziwiać słynne czarne łabędzie.
Churchill [[Winston Churchill jako malarz|namalował ponad 500 obrazów]] i {{fakt|wykonał 2 rzeźby. Otrzymał również dyplom z Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Londynie. Po jego śmierci obrazy zostały skatalogowane przez [[David Coombs|Davida Coombsa]] przy wsparciu rodziny Churchillów. Coombs wydał na ten temat dwie książki. Obecnie obrazami Churchilla zajmuje się [[Tony Malone]]. Wiele z nich znajduje się jednak w rękach prywatnych, osiągając na aukcjach ceny do miliona dolarów}}.
Podobnie jak większość polityków w tym czasie Churchill należał do różnych klubów i stowarzyszeń. Jeszcze jako działacz Partii Liberalnej należał do Reform Club i National Liberal Club, zaś po przejściu do Partii Konserwatywnej był członkiem Athenaeum, Boodle’s, Bucks i Carlton Club. Churchill nie lubił jednak przebywać w klubach i spędzał w nich mało czasu, preferując spotkania i obiady w Ritzu lub Savoy Grill lub w stołówce Izby Gmin, razem z innymi deputowanymi.
=== Churchill jako pisarz ===
Churchill pisał wiele książek, które początkowo były sposobem na zarobienie pieniędzy, gdyż mimo swojego arystokratycznego pochodzenia odziedziczył niewiele pieniędzy (większość została wydana przez matkę). Nie był wykształconym historykiem, ale od młodości czytał książki historyczne. Wpływ wywarły na niego, m.in. historia angielskiej wojny domowej [[Edward Hyde, 1. hrabia Clarendon|Clarendona]], ''Upadek imperium rzymskiego'' [[Edward Gibbon|Gibbona]] i ''Historia Anglii'' [[Thomas Babington Macaulay|Macaulaya]]. Nie interesował się historią społeczną i ekonomiczną, poświęcał natomiast wiele uwagi sprawom politycznym i wojskowym.
Prace Churchilla można podzielić na trzy kategorie. Do pierwszej można zaliczyć prace dotyczące historii własnej rodziny, z których należy wymienić biografię ojca ''Life of Lord Randolph Churchill'' z 1906 r. oraz biografię [[John Churchill (1. książę Marlborough)|1. księcia Marlborough]] pt. ''Marlborough: His Life and Times'' z lat 1933–1938 w czterech tomach.
Druga kategoria obejmuje prace autobiograficzne oraz wczesne zapiski reporterskie. Należy tu wymienić ''The Story of the Malakand Field Force'' z 1898 r., ''The River War'' z 1899 r., ''London to Ladysmith via Pretoria'', ''Ian Hamilton’s March'' z 1900 r. oraz autobiografię ''My Early Life'' z 1930 r.. Jego książki z lat 1898–1900 zawierają wiele informacji o kolonialnych wojnach Wielkiej Brytanii, ale należy pamiętać, że były one rodzajem autopromocji Churchilla, który kandydował do Izby Gmin w 1900 r.
Najwięcej uznania przyniosły Churchillowi prace należące do trzeciej kategorii, mianowicie wielotomowe opracowania historyczne, takie jak „Światowy Kryzys” (''The World Crissis'', 1923–1931), sześciotomowa historia I wojny światowej, „II wojna światowa” (''The Second World War'', 1948–1953), sześciotomowa historia II wojny oraz „Historia Anglików” (''A History of the English–Speaking Peoples'', 1956–1958) w czterech tomach.
Właśnie te jego prace, zwłaszcza historia II wojny światowej, spowodowały, że w 1953 r. został laureatem [[Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie literatury|Literackiej Nagrody Nobla]] za ''mistrzostwo opisu historycznego i biograficznego, jak i doskonałe przemowy w obronie wysokich ludzkich wartości''.
=== Związki z nauką ===
W czasie służby w Indiach Churchill zaczął czytać książki naukowe i [[Popularyzacja nauki|popularnonaukowe]], w tym te przysyłane przez matkę. Oprócz korespondencji z frontów wojen kolonialnych zaczął też pisać artykuły i eseje popularnonaukowe, przy czym zakres tematyczny jego publikacji był szeroki, obejmując m.in. zagadnienie [[Życie pozaziemskie|życia we Wszechświecie]], perspektyw opanowania reakcji [[Reakcja termojądrowa|syntezy jądrowej]] czy zagadnienia eksploracji [[Układ Słoneczny|Układu Słonecznego]]<ref name=":0">{{Cytuj|autor=Piotr Cieśliński|tytuł=Był pewien istnienia kosmitów. Nieznany tekst Winstona Churchilla, napisany tuż po inwazji Niemiec na Polskę|data=2017-02-16|data dostępu=2017-02-20|opublikowany=wyborcza.pl|url=http://wyborcza.pl/7,75400,21379875,byl-pewien-istnienia-kosmitow-nieznany-tekst-winstona-churchilla.html}}</ref>.
Churchill był pierwszym przywódcą na świecie, który zatrudniał doradcę ds. nauki. Jako premier tworzył sprzyjający rozwojowi nauki, m.in. wspierał rozwój nowych technologii ([[radar]]ów i programu nuklearnego). Przyjaźnił się także z przedstawicielami świata nauki, m.in. [[Bernard Lovell|Bernardem Lovellem]], [[Frederick Lindemann|Frederickiem Lindemannem]] i [[Herbert George Wells|H.G. Wellsem]]<ref name=":0" />.
== Życie osobiste ==
=== Małżeństwo i dzieci ===
[[Plik:Winston Churchill (1874-1965) with fiancée Clementine Hozier (1885-1977) shortly before their marriage in 1908.jpg|thumb|Churchill ze swoją przyszłą żoną, Clementine Hozier, 1908]]
Churchill początkowo oświadczył się amerykańskiej aktorce [[Ethel Barrymore]] (późniejszej laureatce Oscara za najlepszą kobiecą rolę drugoplanową), ale został odrzucony. W marcu 1908 poznał na przyjęciu [[Clementine Hozier]], w której zakochał się. Jego oświadczyny zostały przyjęte i 12 września 1908 w St Margaret’s Church w [[City of Westminster|Westminsterze]] odbył się ich ślub. Winston i Clementine doczekali się razem jednego syna i czterech córek:
* Diana Churchill (11 lipca 1909 – 19 października 1963), żona Johna Milnera Bileya, 2. baroneta i [[Duncan Sandys|Duncana Sandysa]], miała dzieci z drugiego małżeństwa
* [[Randolph Frederick Churchill|Randolph Fredrick Edward Churchill]] (28 maja 1911 – 6 czerwca 1968)
* Sarah Millicent Hermione Spencer Churchill (7 października 1914 – 24 września 1982), trzykrotnie zamężna, nie doczekała się potomstwa, próbowała swych sił w filmie, zagrała m.in. z [[Fred Astaire|Fredem Astaire’em]] w ''Królewskim weselu''
* Marigold Frances Churchill (15 listopada 1918 – 23 sierpnia 1921)
* [[Mary Soames|Mary Spencer Churchill]] (15 września 1922 – 31 maja 2014), żona [[Christopher Soames|Christophera Soamesa]], miała dzieci
Tradycje polityczne rodziny Churchillów zostały zachowane w następnych pokoleniach. Zarówno syn Winstona, Randolph, jak i dwaj wnukowie [[Winston Churchill (1940–2010)|Winston Churchill]] i [[Nicholas Soames]], poszli w jego ślady i zasiadali w Izbie Gmin. Córki poślubiły polityków, co pomogło im w karierach.
Clementine była córką lady Blanche Ogilvy, drugiej żony Henry’ego Montague Hoziera, córki [[David Ogilvy, 7. hrabia Airlie|7. hrabiego Airly]]. Nazwisko jej ojca jest sprawą dyskusyjną. Sama Blanche twierdziła, że ojcem Clementine był słynny kawalerzysta [[Bay Middleton]], jednak biograf Clementine John Hardwick twierdził, że jej ojcem, podobnie jak i innych dzieci z małżeństwa Blanche z Hozierem, był szwagier Blanche [[Algernon Freeman-Mitford, 1. baron Redesdale]].
=== Zdrowie ===
Churchill był powszechnie znany z zamiłowania do cygar i alkoholu. To ostatnie rozpoczęło się podczas pobytu w Indiach i południowej Afryce, gdzie Churchill dodawał [[whisky]] do wody, by uniknąć zatrucia. Weszło mu to w nawyk i w późniejszych latach pił whisky zarówno przed, w trakcie, jak i po posiłkach. Historycy spierają się, czy można Churchilla nazywać alkoholikiem. Przeciwnicy argumentują, że spożywanie alkoholu nie wpłynęło negatywnie na jego życie osobiste i działalność polityczną. Churchill Center twierdzi, że w 1936 Churchill założył się z lordem Rothermere, że przez rok powstrzyma się od picia i ten zakład wygrał. Ulubionym alkoholem premiera był czerwony [[Johnnie Walker]], natomiast najchętniej palił cygara marki Romeo Y Julieta rozmiar Julieta No. 2. Ten rozmiar jest teraz nazywany churchill od nazwiska Winstona Churchilla. Był on także miłośnikiem tabaki. Jego ulubioną tabaką była tabaka Western Glory firmy Gawith & Hoggarth. Jest to delikatna tabaka o aromacie słodkawego tytoniu.
{{fakt|Przez większość swojego życia Churchill zmagał się z [[Zaburzenia depresyjne|depresją]], którą on sam określał mianem „czarnego psa”. Wspomnienia bliskich mu osób zaświadczają, że był człowiekiem bardzo emocjonalnym, podatnym na huśtawki nastrojów. Bardzo często płakał, również w sytuacjach publicznych.}} W prasie brytyjskiej po latach określano go mianem najbardziej płaczliwego polityka w historii<ref>Craig Brown, [http://www.dailymail.co.uk/debate/article-1251807/CRAIG-BROWN-Churchill-tearful-politician-all.html Churchill, the most tearful politician of all], „Daily Mail”, 18 lutego 2011.</ref>.
== Ostatnie dni ==
=== Śmierć ===
Churchill zasiadał w Izbie Gmin do 1964 roku, ale po 1955 wycofał się z czynnego życia politycznego i przeniósł się do Chartwell House. Pogłębiająca się depresja i niezdrowy tryb życia powodowały, że Churchill szybko podupadał na zdrowiu. Kiedy w 1963 przyznano mu [[Honorowy Obywatel Stanów Zjednoczonych|honorowe obywatelstwo USA]], nie mógł uczestniczyć w ceremonii. Zastąpił go tam jego syn.
Winston Churchill zmarł 24 stycznia 1965 w wieku 90 lat, równo 70 lat po śmierci ojca. Przyczyną śmierci był [[udar mózgu]].
=== Pogrzeb ===
Z polecenia [[Elżbieta II|królowej]] trumnę z ciałem byłego premiera wystawiono na widok publiczny w Westminster Hall, gdzie znajdowała się przez następne 3 dni. Po upływie tego czasu, 30 stycznia, rozpoczęły się uroczystości pogrzebowe, celebrowane w katedrze Świętego Pawła. Pogrzeb Churchilla miał charakter publiczny. Był to pierwszy publiczny pogrzeb osoby spoza rodziny królewskiej od 1914.
Kondukt pogrzebowy przeszedł następnie wzdłuż [[Tamiza|Tamizy]], przez londyńskie doki. Na cześć Churchilla oddano dziewiętnaście salw armatnich. Konduktowi towarzyszyło ponadto szesnaście myśliwców RAF-u. Na pogrzeb byłego premiera przybyło wielu przedstawicieli władz państwowych (m.in. [[Prezydenci Francji|prezydent Francji]] [[Charles de Gaulle]], [[premier Kanady]] [[Lester Pearson]] czy premier Rodezji [[Ian Smith]]) oraz członków rodów królewskich. Podobna liczba dygnitarzy uczestniczyła w pogrzebie przywódcy Jugosławii [[Josip Broz Tito|Josipa Broz Tity]] w 1980 roku, a następnie w pogrzebie [[papież]]a [[Jan Paweł II|Jana Pawła II]] w 2005 roku.
Na życzenie Churchilla pochowano go z resztą rodziny w St. Martin Church w Bladon, w okolicach Woodstock, w niewielkiej odległości od Blenheim Palace, gdzie Winston Churchill się urodził.
9 lutego 1965 majątek Churchilla wyceniono na 304 044 funtów szterlingów (w przeliczeniu około 3,8 miliona współczesnych funtów).
Jedną z czterech sztucznych szczęk, którą Churchill nosił przez całe życie, można obecnie oglądać w Henterian Museum.
== Odznaczenia ==
[[Plik:ChurchillsUSPassport.png|thumb|left|100px|Dokument Winstona Churchilla potwierdzający Honorowe Obywatelstwo Stanów Zjednoczonych]]
W 1925 został odznaczony estońskim [[Order Krzyża Wolności (Estonia)|Krzyżem Wolności]] I klasy. W 1941 otrzymał ceremonialny urząd Lorda Strażnika Pięciu Portów (''Lord Warden of the Cinque Ports'') oraz został zaprzysiężony jako członek Kanadyjskiej Prywatnej Rady. Od tej pory był tytułowany: ''Honorowy'' Winston Churchill. W 1953 został kawalerem [[Order Podwiązki|Orderu Podwiązki]] i otrzymał szlachecki tytuł „sir”. W tym samym roku został również uhonorowany literacką Nagrodą Nobla za: ''„za mistrzostwo opisu historycznego i biograficznego, jak i doskonałe przemowy w obronie wysokich ludzkich wartości”''<ref>{{cytuj pismo |autor= [[Piotr Szubarczyk]] |tytuł = 5 marca 1946 ogłoszono „żelazną kurtynę” Literat Winston Churchill |url=http://stary.naszdziennik.pl/index.php?dat=20100303&typ=my&id=my11.txt |czasopismo = [[Nasz Dziennik]] |wolumin = |wydanie = |strony = |data =3 marca 2010 |wydawca =SPES |miejsce = Warszawa |issn = 1429-4834}}</ref>. Po ustąpieniu ze stanowiska premiera w 1955 r. został Kanclerzem Uniwersytetu w [[Bristol]]u. W 1959, jako najdłużej zasiadający w Parlamencie deputowany, otrzymał tytuł „ojca Izby”.
W 1955 Churchill otrzymał propozycję otrzymania tytułu książęcego. Były premier propozycję przyjął i nawet wybrał dla siebie tytuł księcia Londynu (''Duke of London''). Ostatecznie jednak tytułu nie uzyskał. Do zmiany zdania przekonał go syn Randolph, który chciał związać swoją karierę polityczną z Izbą Gmin, co uniemożliwiłoby mu objęcie po śmierci ojca tytułu książęcego. Od tej pory tytuł książęcy jest przyznawany tylko członkom Rodziny Królewskiej.
W 1956 otrzymał [[Nagroda Karola Wielkiego|Nagrodę Karola Wielkiego]] za zasługi promowaniu pokoju i integracji w Europie. W 1960 otwarto [[Uniwersytet w Cambridge|Cambridge]] [[Churchill College]]. W 1963 Winston Churchill został pierwszą osobą, której przyznano honorowe obywatelstwo Stanów Zjednoczonych.
== Krytyka ==
Mimo że w publicznym dyskursie{{kto|data=2016-07}} dominuje jednowymiarowa wizja premiera okresu wojny jako wybitnego stratega i bohatera<ref>Por. np. Carlo D’Este, ''Warlord: A Life of Winston Churchill at War, 1874-1945'', HarperOne 2008.</ref>, działania Winstona Churchilla skrytykowało wielu historyków. Brytyjski wojskowy i historyk [[Gordon Corrigan]] w książce poświęconej demitologizacji wizerunku Churchilla podważył jego kompetencje w zakresie kierowania walką na morzu i lądzie, a także m.in. sposób prowadzenia polityki kadrowej<ref>Gordon Corrigan, ''Blood, Sweat and Arrogance (and the myths of Churchill’s War)'', Phoenix, London 2006.</ref>. {{fakt|Z kolei znany francuski badacz [[Pierre Milza]] zwrócił uwagę na utrzymującą się aż do początku II wojny światowej fascynację faszyzmem. Zasugerował dodatkowo, że Churchill mógł wydać rozkaz przeprowadzenia zamachu na włoskiego przywódcę, [[Benito Mussolini]]ego. Koncepcja ta już wcześniej pojawiła się we włoskim filmie dokumentalnym}}.
== Rząd Winstona Churchilla ==
=== Gabinet wojenny (koalicyjny) maj 1940 – maj 1945 ===
{{osobny artykuł|Pierwszy rząd Winstona Churchilla}}
* [[premierzy Wielkiej Brytanii|premier]], [[Ministrowie obrony Wielkiej Brytanii|minister obrony]], [[Przewodniczący Izby Gmin]]: Winston Churchill
* [[lord przewodniczący Rady]]: [[Neville Chamberlain]]
* [[lord tajnej pieczęci]]: [[Clement Richard Attlee]]
* [[ministrowie spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii|minister spraw zagranicznych]]: [[Edward Wood (1. hrabia Halifaxu)|Edward Wood, 3. wicehrabia Halifax]]
* [[ministrowie bez teki (Wielka Brytania)|minister bez teki]]: [[Arthur Greenwood]]
'''Zmiany'''
* sierpień 1940 – [[Max Aitken (1. baron Beaverbrook)|lord Beaverbrook]] wchodzi w skład gabinetu jako [[Ministrowie produkcji lotniczej Wielkiej Brytanii|minister produkcji lotniczej]]
* październik 1940 – [[John Anderson (1. wicehrabia Waverley)|John Anderson]] zastępuje Neville’a Chamberlaina na stanowisku Lorda Przewodniczącego Rady, [[Kingsley Wood]] wchodzi w skład gabinetu jako [[kanclerz skarbu]], [[Ernest Bevin]] wchodzi w skład gabinetu jako [[Ministrowie pracy Wielkiej Brytanii|minister pracy]], lord Halifax zostaje dodatkowo [[Przewodniczący Izby Lordów|Przewodniczącym Izby Lordów]]
* grudzień 1940 – [[Anthony Eden]] zastępuje lorda Halifaksa na stanowisku ministra spraw zagranicznych, następcy Halifaksa na stanowisku Przewodniczącego Izby Lordów nie wchodzą w skład gabinetu
* maj 1941 – lord Beaverbrook zostaje pozbawiony stanowiska ministra produkcji lotniczej, ale pozostaje w gabinecie jako minister stanu. Jego następcy na stanowisku ministra produkcji lotniczej nie wchodzą w skład gabinetu
* czerwiec 1941 – Beaverbrook zostaje [[Ministrowie zaopatrzenia Wielkiej Brytanii|ministrem zaopatrzenia]] i pozostaje w gabinecie
* 1941 – [[Oliver Lyttelton]] wchodzi w skład gabinetu jako minister rezydent na Środkowym Wschodzie
* 4 lutego 1942 – Beaverbrook zostaje [[Ministrowie produkcji Wielkiej Brytanii|ministrem produkcji wojennej]], jego następcy na stanowisku ministra zaopatrzenia nie wchodzą w skład gabinetu
* 19 lutego 1942 – Beaverbrook rezygnuje ze stanowiska ministra produkcji wojennej, stanowisko to pozostaje nieobsadzone, Clement Attlee obejmuje stanowisko [[Ministrowie ds. dominiów|ministra ds. dominiów]], [[Stafford Cripps]] zastępuje Attleego na stanowisku Lorda Tajnej Pieczęci i przejmuje od Churchilla stanowisko Przewodniczącego Izby Gmin, Kingsley Wood opuszcza gabinet pozostając Kanclerzem Skarbu
* 22 lutego 1942 – Arthur Greenwood opuszcza gabinet
* marzec 1942 – Oliver Lyttelton obejmuje stanowisko ministra produkcji (dawnego ministra produkcji wojennej), [[Richard Casey]] zastępuje go na stanowisku ministra rezydenta
* październik 1942 – Stafford Cripps rezygnuje ze swoich funkcji i opuszcza gabinet, jego następcy na stanowisku Lorda Tajnej Pieczęci nie wchodzą w skład gabinetu, Anthony Eden zostaje nowym Przewodniczącym Izby Gmin, [[Herbert Morrison]] wchodzi w skład gabinetu jako [[Ministrowie spraw wewnętrznych Wielkiej Brytanii|minister spraw wewnętrznych]]
* wrzesień 1943 – John Anderson zostaje nowym Kanclerzem Skarbu i pozostaje w gabinecie, Clement Attlee zastępuje go na stanowisku Lorda Przewodniczącego Rady, jego następcy na stanowisku ministra ds. dominiów nie wchodzą w skład gabinetu
* listopad 1943 – [[Frederick Marquis|lord Woolton]] wchodzi w skład gabinetu jako minister odbudowy (Woolton był jedyną osobą piastującą to stanowisko)
* styczeń 1944 – [[Walter Guinness|lord Moyne]] zastępuje Richarda Caseya jako minister-rezydent.
=== Gabinet dozorujący (''The Caretaker Cabinet''), maj – lipiec 1945 ===
{{osobny artykuł|Drugi rząd Winstona Churchilla}}
* [[premierzy Wielkiej Brytanii|premier]], [[ministrowie obrony Wielkiej Brytanii|minister obrony]]: Winston Churchill
* [[lord przewodniczący Rady]]: [[Frederick Marquis|Frederick Marquis, 1. baron Woolton]]
* [[lord tajnej pieczęci]]: [[Max Aitken (1. baron Beaverbrook)|Max Aitken, 1. baron Beaverbrook]]
* [[kanclerz skarbu]]: [[John Anderson (1. wicehrabia Waverley)|John Anderson]]
* [[ministrowie spraw wewnętrznych Wielkiej Brytanii|minister spraw wewnętrznych]]: [[Donald Somervell]]
* [[ministrowie spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii|minister spraw zagranicznych]], [[Przewodniczący Izby Gmin]]: [[Anthony Eden]]
* [[Sekretarze stanu do spraw kolonii|minister kolonii]]: [[Oliver Stanley]]
* [[Ministrowie ds. dominiów|minister ds. dominiów]], [[Przewodniczący Izby Lordów]]: [[Robert Gascoyne-Cecil (5. markiz Salisbury)|Robert Gascoyne-Cecil, wicehrabia Cranborne]]
* [[Ministrowie wojny (Wielka Brytania)|minister wojny]]: [[P.J. Grigg]]
* [[Ministrowie ds. Indii|minister ds. Indii i Birmy]]: [[Leo Amery]]
* [[Ministrowie ds. Szkocji|minister ds. Szkocji]]: [[Harry Primrose|Harry Primrose, 6. hrabia Rosebery]]
* [[Ministrowie lotnictwa (Wielka Brytania)|minister lotnictwa]]: [[Harold Macmillan]]
* [[Admiralicja|pierwszy lord Admiralicji]]: [[Brendan Bracken]]
* [[Ministrowie handlu i przemysłu (Wielka Brytania)|Przewodniczący Zarządu Handlu]], [[Ministrowie produkcji Wielkiej Brytanii|minister produkcji]]: [[Oliver Lyttelton]]
* [[ministrowie rolnictwa Wielkiej Brytanii|minister rolnictwa]]: [[Robert Hudson]]
* [[ministrowie pracy Wielkiej Brytanii|minister pracy]]: [[Rab Butler]]
=== Trzeci gabinet Churchilla październik 1951 – kwiecień 1955 ===
{{osobny artykuł|Trzeci rząd Winstona Churchilla}}
* [[Premierzy Wielkiej Brytanii|premier Wielkiej Brytanii]], [[Ministrowie obrony Wielkiej Brytanii|minister obrony]]: Winston Churchill
* [[lord kanclerz]]: [[Gavin Simonds|Gavin Simonds, 1. baron Simonds]]
* [[lord przewodniczący Rady]]: [[Frederick Marquis|Frederick Marquis, 1. wicehrabia Woolton]]
* [[lord tajnej pieczęci]], [[Przewodniczący Izby Lordów]]: [[Robert Gascoyne-Cecil (5. markiz Salisbury)|Robert Gascoyne-Cecil, 5. markiz Salisbury]]
* [[kanclerz skarbu]]: [[Rab Butler]]
* [[Ministrowie spraw wewnętrznych Wielkiej Brytanii|minister spraw wewnętrznych]]: [[David Maxwell Fyfe]]
* [[Ministrowie spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii|minister spraw zagranicznych]]: [[Anthony Eden]]
* [[Sekretarze stanu do spraw kolonii|minister kolonii]]: [[Oliver Lyttelton]]
* [[Ministrowie ds. Wspólnoty Narodów|minister ds. Wspólnoty Narodów]]: [[Hastings Lionel Ismay|Hastings Ismay, 1. baron Ismay]]
* [[Ministrowie ds. Szkocji|minister ds. Szkocji]]: [[James Stuart (1. wicehrabia Stuart of Findhorn)|James Stuart]]
* [[Ministrowie handlu i przemysłu (Wielka Brytania)|Przewodniczący Zarządu Handlu]]: [[Peter Thorneycroft]]
* [[Paymaster-General]]: [[Frederick Lindemann|Frederick Lindemann, 1. baron Cherwell]]
* [[Ministrowie pracy Wielkiej Brytanii|minister pracy]]: [[Walter Monckton]]
* [[Ministrowie zdrowia Wielkiej Brytanii|minister zdrowia]], [[Przewodniczący Izby Gmin]]: [[Harry Crookshank]]
* [[Ministrowie budownictwa i samorządu lokalnego Wielkiej Brytanii|minister ds. samorządu]]: [[Harold Macmillan]]
* [[Ministrowie ds. koordynacji transportu, paliwa i energii|minister ds. koordynacji transportu, paliwa i energii]]: [[Frederick Leathers (1. wicehrabia Leathers)|Frederick Leathers, 1. baron Leathers]]
'''Zmiany'''
* marzec 1952 – lord Salisbury zastąpił lorda Ismaya na stanowisku ministra ds. Wspólnoty Narodów, pozostając jednocześnie na poprzednio zajmowanych stanowiskach, [[Harold Alexander|lord Alexander of Tunis]] zastąpił Winstona Churchilla na stanowisku ministra obrony
* maj 1952 – Harry Crookshank zastąpił lorda Salisbury’ego na stanowisku Lorda Tajnej Pieczęci, pozostając przewodniczącym Izby Gmin, jego następcy na stanowisku ministra zdrowia nie weszli w skład gabinetu
* listopad 1952 – lord Woolton został [[Kanclerz Księstwa Lancaster|Kanclerzem Księstwa Lancaster]], lord Salisbury zastąpił lorda Wooltona na stanowisku Lorda Przewodniczącego Rady, [[Philip Cunliffe-Lister|lord Swinton]] zastąpił lorda Salisbury’ego na stanowisku ministra ds. Wspólnoty Narodów
* wrzesień 1953 – [[Florence Horsbrugh]] wchodzi w skład gabinetu jako [[Ministrowie edukacji Wielkiej Brytanii|minister edukacji]], [[Thomas Dugdale]] wchodzi w skład gabinetu jako [[Ministrowie rolnictwa Wielkiej Brytanii|minister rolnictwa]], [[Gwilym Lloyd George]] wchodzi w skład gabinetu jako [[Ministrowie żywności Wielkiej Brytanii|minister żywności]], stanowisko ministra ds. koordynacji transportu, paliwa i energii zostaje zniesione, a lord Leathers opuszcza gabinet
* październik 1953 – lord Cherwell rezygnuje ze stanowiska Paymaster-General, jego następcy na tym stanowisku nie wchodzili w skład gabinetu
* lipiec 1954 – [[Alan Lennox-Boyd]] zastępuje Olivera Lytteltona na stanowisku ministra kolonii, [[Derick Heathcoat-Amory]] zastępuje Thomasa Dugdale’a na stanowisku ministra rolnictwa
* październik 1954 – lord Kilmuir zastępuje lorda Simondsa jako lord kanclerz, Gwilym Llyod George zastępuje lorda Kilmouira na stanowisku ministra spraw wewnętrznych, ministerstwo żywności zostaje włączone w skład ministerstwa rolnictwa, [[David Eccles]] zastępuje Florence Horsbrugh na stanowisku ministra edukacji, Harold Macmillan zastępuje lorda Alexandra of Tunis na stanowisku ministra obrony, [[Duncan Sandys]] zastępuje Macmillana na stanowisku ministra ds. samorządu, [[Osbert Peake]] wchodzi w skład gabinetu jako [[Ministrowie zabezpieczenia socjalnego Wielkiej Brytanii|minister emerytur i ubezpieczeń społecznych]].
== Zobacz też ==
* [[Portret Winstona Churchilla]]
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę |nazwisko=Olson |imię=Lynne |tytuł=Buntownicy |miejsce=Warszawa |data=2008 |strony=17 |isbn=83-60532-12-5 |odn=tak}}
* R. Blake, ''Winston Churchill''
* Martin Gilbert, ''Churchill''
* Sebastian Haffner, ''Churchill''
* Andrzej Kastory, ''Winston Spencer Churchill''
* Norman Rose, ''Winston Churchill: życie pod prąd''
* [[Bogusław Wołoszański]], ''Tajna wojna Churchilla''
== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.winstonchurchill.org/ Strona poświęcona Winstonowi Churchillowi] {{lang|en}}
{{Przewodniczący Zarządu Handlu}}
{{Ministrowie spraw wewnętrznych Wielkiej Brytanii}}
{{Pierwsi lordowie Admiralicji}}
{{Kanclerze Księstwa Lancaster}}
{{Ministrowie uzbrojenia Wielkiej Brytanii}}
{{Ministrowie wojny Wielkiej Brytanii}}
{{Ministrowie lotnictwa Wielkiej Brytanii}}
{{Ministrowie kolonii Wielkiej Brytanii}}
{{Kanclerze skarbu}}
{{Premierzy Wielkiej Brytanii}}
{{Przewodniczący Izby Gmin}}
{{Lordowie Strażnicy Pięciu Portów}}
{{Ministrowie obrony Wielkiej Brytanii}}
{{Liderzy Opozycji (Wielka Brytania)}}
{{Ojcowie Izby (Wielka Brytania)}}
{{Liderzy brytyjskiej Partii Konserwatywnej}}
{{Pierwszy gabinet Herberta Henry’ego Asquitha}}
{{Drugi gabinet Herberta Henry’ego Asquitha}}
{{Drugi gabinet Davida Lloyda George’a}}
{{Drugi gabinet Stanleya Baldwina}}
{{Drugi gabinet Neville’a Chamberlaina}}
{{Pierwszy gabinet Winstona Churchilla}}
{{Drugi gabinet Winstona Churchilla}}
{{Trzeci gabinet Winstona Churchilla}}
{{Nobel Literatura}}
{{Ojcowie integracji europejskiej}}
{{Człowiek roku tygodnika Time}}
{{Nagroda Karola Wielkiego}}
{{Kontrola autorytatywna}}
[[Kategoria:Winston Churchill| ]]
[[Kategoria:Angielscy pisarze]]
[[Kategoria:Brytyjscy autorzy pamiętników i dzienników]]
[[Kategoria:Brytyjscy dziennikarze prasowi]]
[[Kategoria:Brytyjscy korespondenci wojenni]]
[[Kategoria:Brytyjscy parlamentarzyści 1900–1906]]
[[Kategoria:Brytyjscy parlamentarzyści 1906–1910]]
[[Kategoria:Brytyjscy parlamentarzyści 1910–1910]]
[[Kategoria:Brytyjscy parlamentarzyści 1910–1918]]
[[Kategoria:Brytyjscy parlamentarzyści 1918–1922]]
[[Kategoria:Brytyjscy parlamentarzyści 1924–1929]]
[[Kategoria:Brytyjscy parlamentarzyści 1929–1931]]
[[Kategoria:Brytyjscy parlamentarzyści 1931–1935]]
[[Kategoria:Brytyjscy parlamentarzyści 1935–1945]]
[[Kategoria:Brytyjscy parlamentarzyści 1945–1950]]
[[Kategoria:Brytyjscy parlamentarzyści 1950–1951]]
[[Kategoria:Brytyjscy parlamentarzyści 1951–1955]]
[[Kategoria:Brytyjscy parlamentarzyści 1955–1959]]
[[Kategoria:Brytyjscy parlamentarzyści 1959–1964]]
[[Kategoria:Brytyjscy wolnomularze]]
[[Kategoria:Doktorzy honoris causa Harvard University]]
[[Kategoria:Honorowi obywatele Stanów Zjednoczonych]]
[[Kategoria:Kanclerze skarbu]]
[[Kategoria:Laureaci Międzynarodowej Nagrody Karola Wielkiego]]
[[Kategoria:Ludzie roku tygodnika Time]]
[[Kategoria:Ludzie zimnej wojny]]
[[Kategoria:Brytyjscy ministrowie obrony]]
[[Kategoria:Brytyjscy ministrowie spraw wewnętrznych]]
[[Kategoria:Brytyjscy ministrowie wojny]]
[[Kategoria:Nobliści – literatura]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem Zwycięstwa]]
[[Kategoria:Odznaczeni Distinguished Service Medal]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Wojennym (Belgia)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Krzyża Wolności (Estonia)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem Wojskowym (Francja)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem Wyzwolenia (Dania)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Korony Dębowej]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Leopolda (Belgia)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Lwa Białego]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Lwa Niderlandzkiego]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Towarzyszów Honoru]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Podwiązki]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Słonia]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Świętego Olafa]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Zasługi (Wielka Brytania)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Wyzwolenia]]
[[Kategoria:Premierzy Wielkiej Brytanii]]
[[Kategoria:Rodzina Churchillów|Winston Leonard Spencer]]
[[Kategoria:Spencerowie|Winston]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1874]]
[[Kategoria:Zmarli w 1965]]
[[Kategoria:Odznaczeni War Medal 1939–1945]]
[[Kategoria:Odznaczeni 1939-45 Star]]
[[Kategoria:Odznaczeni Africa Star]]
[[Kategoria:Odznaczeni Italy Star]]
| |||