Wersja z 11:07, 16 lis 2018 edytuj Mathiasrex (dyskusja \| edycje) 345 374 edycje szablon ← poprzednia edycja		Wersja z 22:27, 17 mar 2019 edytuj anuluj edycję AndrzeiBOT (dyskusja \| edycje) Boty 391 441 edycji m Bot poprawia linkowanie wewnętrzne oraz inne drobne sprawy następna edycja →
Linia 78: * [[Powiat żytomierski (województwo kijowskie)\|powiat żytomierski]]: główne miasta Żytomierz nad Kamionką, [[Pawołocz]], [[Słobodyszcze]] nad rzeką Gniłopiat, Cudnów nad Teterowem, [[Berdyczów]] nad rzeką Gniłopiat, Korosteczów, Radomyśl nad Tererowem, Miropol nad [[Słucz (dopływ Horynia)\|Słuczą]], Trojanów własność Woroniczów, Uszomierz, Januszpol, Machówka. * [[powiat kijowski]]: główne miasta [[Biała Cerkiew]] nad Rosią, Trylisy (Trylesy) nad Kamionką, Chwastów (Fastów) nad Unawą, Hostomla nad Irpeniem, [[Trechtymirów]] nad Dnieprem, [[Kaniów (Ukraina)\|Kaniów]] przy ujściu Kaniówki do Dniepru, Kumejki, [[Czerkasy]], [[Żabotyn]], [[Smiła]] nad Taśminem (własność książąt Lubomirskich), Borowica nad Dnieprem, [[Kryłów]] nad Dnieprem, [[Czehryń]] nad Taśminem, Zwinogródka (Zwinogród) nad Zgniłym Tykiczem, Lisianka przy ujściu Lisianki do Tykicza, Ochmatów nad Bachwą, Stawiszcze nad Tykiczem, [[Korsuń Szewczenkowski\|Korsuń]], Niechoroszcza nad Pustachą między Korsuniem a Bohusławiem, [[Bohusław (miasto)\|Bohusław]] przy ujściu Bohusławki do Rosi, Taraszcza, [[Skwyra]] nad Skwirą, Romanów (Romanówka) nad Unawą, Szawuliskie (Szuwalskie) nad Tykiczem, Kahorlickie (Kahorlik) nad Hniłuszą, Sinica (Sinickie) nad Rosią i Sinicą, Tabor (Taborowskie) nad Rastawicą, Stawiszcze nad Kamionką, Rożów nad Zdwirzem, Dymirskie, [[Wyszogród (Ukraina)\|Wyszogród]], [[Żółte Wody]], Hermanowskie, Tetjów nad Rosią, Biłółówka, Białopol, Chodorków nad Irpeniem, Brusiłów nad Zdwirzą, Jasnogródka nad Zdwirzem, Moszna nad Moszną, Aleksandrówka. [[Plik:Magni Ducatus Lithuaniae Part Ros-river.jpg\|thumb\|~~250px~~240px\|[[Biała Cerkiew]] i [[Czerkasy]], na mapie z roku [[1650]].]] [[Plik:Poloniae et Ungariae zMünstera.jpg\|thumb\|~~250px~~240px\|Żytomierz (''Szytomirs'') i Kijów (''Kyui'') na mapie ''Poloniae et Ungariae'', z Cosmographii Sebastiana Münstera, [[1554]]]] Z ziem oderwanych od Polski a wchodzących w skład województwa kijowskiego została utworzona w roku [[1708]] [[gubernia kijowska]]. Linia 90: === Stolica === Początkowo [[Stolica\|stolicą]] województwa był, zgodnie z jego nazwą, [[Kijów]]. W 1397 roku Kijów stał się siedzibą diecezji katolickiej. W 1494 roku król Polski [[Aleksander Jagiellończyk\|Aleksander I Jagiellończyk]] nadał miastu prawa magdeburskie. Miasto po [[Unia lubelska\|unii lubelskiej]] w (1569) roku zostało włączone do [[Korona Królestwa Polskiego\|Korony Polskiej]] i stało się stolicą województwa kijowskiego w prowincji [[Prowincja małopolska\|małopolskiej]]. W styczniu 1649 [[Bohdan Chmielnicki]] uroczyście wjechał do miasta, witany przez [[prawosławna metropolia kijowska\|prawosławnego metropolitę kijowskiego]] [[Sylwester Kossów\|Sylwestra Kossowa]], miasto odzyskał [[~~Janusz Radziwiłł (hetman wielki litewski)\|~~Janusz Radziwiłł]] w 1651 roku. Po [[Ugoda perejasławska\|ugodzie perejasławskiej]], w której [[Bohdan Chmielnicki]] poddał [[Hetmanat]] zwierzchnictwu [[Carstwo ~~Rosyjskie~~Moskiewskie\|cara Rosji]], Kijów był jednym z dwóch miast na terytorium [[Ukraina (Naddnieprze)\|Naddnieprza]] w którym po wyjeździe ostatniego polskiego wojewody Adam Kisiela został osadzony garnizon moskiewski. Wojsko rosyjskie wzniosło w Kijowie ufortyfikowaną cytadelę, z której kontrolowało miasto. Na mocy [[Rozejm andruszowski\|Rozejmu andruszowskiego]] w 1667 roku Rzeczpospolita przyznała na dwa lata prawa Carstwa Rosyjskiego do utrzymania garnizonu w stołecznym Kijowie, jednak garnizon ten pozostał w mieście także po tym okresie. W 1686 roku na mocy [[Traktat Grzymułtowskiego\|traktatu Grzymułtowskiego]] miasto oficjalnie zostało przyznane [[Rosja\|Rosji]] wraz ze znaczną część województwa. Nazwa województwa nie została jednak zmieniona, a jego faktyczną stolicą został [[Żytomierz]]. [[Żytomierz]] był broniony wałem i zamkiem o 3 bramach i 5 basztach. Odbywały się w nim popisy szlachty i sejmiki kijowskie. W roku 1640 ufundował tu [[Janusz Tyszkiewicz Łohojski\|Janusz Tyszkiewicz]] klasztor OO Bernardynów. Po [[Bitwa pod Batohem\|zwycięstwie pod Batohem]] w 1652 roku, Chmielnicki zamienił Żytomierz w miasto setnicze pod asawułą Kaliną Sokołowskim. Dopiero [[Unia hadziacka\|Unia Hadziacka]] w 1658 zwróciła go Rzeczypospolitej. Odtąd stał się on de facto stolicą województwa kijowskiego. Linia 112: [[Plik:Stanisław Szczęsny Potocki.jpg\|thumb\|110px\|[[Stanisław Szczęsny Potocki]] z synami]] Do [[Stanisław Koniecpolski ~~(hetman)~~\|hetmana Koniecpolskiego]], na obszarze tylko woj. bracławskiego i kijowskiego w 1640 mieszkało blisko 120 000 ludności, w dobrach [[Ksawery Lubomirski\|Franciszka Lubomirskiego]] znalazły się [[Smiła]], 9 miasteczek i 179 wsi<ref>„Franciszek Ksawery Lubomirski, niebawem generał-major wojsk rosyjskich, odziedziczył po ojcu Stanisławie 6 kluczów Śmilańszczyzny, a żona Teofila z Rzewuskich wniosła mu w posagu klucz międzyrzecki” [w:] Ateneum wileńskie. t. 13, wyd. 1-2.</ref>, zamieszkane przez 100 000 „dusz męskich”, [[Stanisław Lubomirski (wojewoda kijowski)\|Stanisław Lubomirski]] posiadał 31 miast i 738 wsi, [[Stanisław Szczęsny Potocki\|Szczęsny Potocki]] rozciągał swą władzę nad przestrzenią wynoszącą trzy miliony [[morga\|morgów]] (=17 000 km²), w tym połowa „pod pługiem”, na których pracowało 130 tysięcy chłopów<ref>Jan Stanisław Bystroń. Dzieje obyczajów w dawnej Polsce: wiek XVI-XVIII: t. 1, 1976.</ref>. W XVIII wieku w województwie kijowskim mieszkało m.in. 27 rodzin latyfundystów, którzy stanowili tylko 7% ogółu [[własność\|właścicieli]] ziemskich, ale w rękach swych skupili blisko 68% areału całej ziemi. Na początku XIX w. po likwidacji województwa kijowskiego 87 procent majątków w [[Gubernia kijowska\|guberni kijowskiej]] należało do szlachty polskiej, stanowiąc przede wszystkim własność magnackich rodów Branickich, Potockich i Poniatowskich. Linia 149: W końcu XVI i w XVII wieku [[Ukraina (Naddnieprze)\|Ukraina Naddnieprzańska]] była widownią częstych powstań kozackich ([[powstanie Nalewajki]]) sukcesywnie tłumionych przez Polaków do czasu [[powstanie Chmielnickiego\|powstania Chmielnickiego]] (bezpośrednim powodem jego wybuchu była niezgoda [[sejm walny\|sejmu]] na podwyższenie liczby [[Kozacy rejestrowi\|Kozaków rejestrowych]], co obiecał [[Kozacy\|Kozakom]] planujący wojnę z [[Turcja\|Turcją]] król [[Władysław IV Waza]]). Talent dowódczy i sojusz z [[Tatarzy\|Tatarami krymskimi]] pozwoliły [[Bohdan Chmielnicki\|Chmielnickiemu]] na zorganizowanie faktycznie niezależnego państwa. Był to jednak stan przejściowy niemający szans na utrwalenie. W wyniku [[Ugoda zborowska\|ugody zborowskiej]] pod kontrolą Kozaków znalazły się 3 województwa: Kijowskie, [[Województwo bracławskie\|Bracławskie]], [[Województwo czernihowskie\|Czernihowskie]]. Zgodnie z tym porozumieniem wszelkie urzędy na tych terenach otrzymywać miała szlachta prawosławna. Wojskom koronnym, [[Żydzi\|Żydom]] i [[jezuici\|jezuitom]] wstęp na ten obszar był zabroniony, a powracający na [[Chanat Krymski\|Krym]] Tatarzy otrzymali prawo do brania napotkanej ludności w [[jasyr]]. W okresie wojen kozackich narodziła się idea powstania trzeciego, ruskiego członu federacji polsko-litewskiej (promował ją wojewoda kijowski [[Adam Kisiel]] i król [[Jan II Kazimierz Waza]]). W 1654 [[Bohdan Chmielnicki\|Chmielnicki]] i starszyzna [[Hetmanat]]u zawarli [[Ugoda perejasławska\|ugodę]] z [[Carstwo ~~Rosyjskie~~Moskiewskie\|Rosją]], w której poddali Hetmanat władzy cara. Car Aleksy Michałowicz zerwał [[Pokój w Polanowie\|traktat pokojowy]] z [[Rzeczpospolita Obojga Narodów\|Rzecząpospolitą]] i dwoma armiami najechał [[Korona Królestwa Polskiego\|Koronę]] i [[Wielkie Księstwo Litewskie\|Litwę]], rozpoczynając tym długoletnią (~~1654-1667~~1654–1667) [[~~Wojna~~wojna polsko-rosyjska (1654–1667)\|wojnę polsko-rosyjską]]. W toku walk polsko-rosyjskich część [[Kozacy zaporoscy\|Kozaków]] opowiedziała się za związkiem z Rzecząpospolitą, część za [[Carstwo ~~Rosyjskie~~Moskiewskie\|Rosją]]. 21 października 1655 w czasie [[II wojna północna\|II wojny północnej]] w Krakowie województwo poddało się [[Karol X Gustaw\|Karolowi Gustawowi]] razem z pozostałymi województwami prowincji małopolskiej. Choć niektóre z województw były w rękach rosyjsko-kozackich, przysięgę na wierność królowi Szwecji składała zbiegła stamtąd szlachta. W 1658 [[Hetmanat]] zawarł z Rzecząpospolitą [[Unia hadziacka\|Unię Hadziacką]], na mocy której powstawało [[Księstwo Ruskie]], tworzące wraz z [[Korona Królestwa Polskiego\|Koroną]] i [[Wielkie Księstwo Litewskie\|Wielkim Księstwem Litewskim]] państwo trójczłonowe – [[Rzeczpospolita Trojga Narodów\|Rzeczpospolitą Trojga Narodów]]. W [[Bitwa pod Konotopem\|bitwie pod Konotopem]] hetman [[Iwan Wyhowski]] rozbił doszczętnie wojsko rosyjskie, które wkroczyło na Ukrainę. Linia 155: [[Plik:Cossack army in 1648.PNG\|thumb\|190px\|[[Kozacy\|Armia kozacka]] była główną siłą [[Powstania kozackie\|powstań na Naddnieprzu]] ([[1648]])]] Postanowienia unii hadziackiej nie weszły jednak ostatecznie w życie, wskutek interwencji rosyjskiej, buntu części Kozaków spowodowanego przez [[Carstwo ~~Rosyjskie~~Moskiewskie\|Moskwę]] i odsunięcia od władzy [[Iwan Wyhowski\|Iwana Wyhowskiego]]. Dnia 7 października 1660 miała miejsce [[Bitwa pod Słobodyszczami]] w czasie [[~~Wojna~~wojna polsko-rosyjska (1654–1667)\|wojny polsko-rosyjskiej ~~1654-1667~~1654–1667]] pomiędzy dywizją [[Jerzy Sebastian Lubomirski\|Jerzego Sebastiana Lubomirskiego]] a idącym na odsiecz pod [[bitwa pod Cudnowem\|Cudnów]] wojskiem [[Jerzy Chmielnicki\|Jerzego Chmielnickiego]]. Po bitwie zawarta została [[ugoda cudnowska]]. Ostatecznie po kilku lat wojny polsko-rosyjskiej, na mocy [[Rozejm andruszowski\|rozejmu w Andruszowie]] 30 stycznia 1667 [[Ukraina Lewobrzeżna]] (z Kijowem i częścią województwa kijowskiego zostało odstąpione) pozostała pod władzą [[Carstwo ~~Rosyjskie~~Moskiewskie\|Carstwa Rosyjskiego]], podczas gdy [[Ukraina Prawobrzeżna\|Prawobrzeżna]] pozostała przy Polsce (okresowo, po [[Pokój w Buczaczu\|traktacie w Buczaczu]] 1672 do [[traktat w Karłowicach\|pokoju w Karłowicach]] 1699, jej część znalazła się pod władzą [[Turcja\|Turcji]]). Zawarty w 1686 [[traktat Grzymułtowskiego\|traktat pokojowy]] pomiędzy [[Rzeczpospolita Obojga Narodów\|Rzecząpospolitą]] a Rosją ustalił granicę między obu państwami na terenie Naddnieprza do roku 1793 – [[Rozbiory Polski\|drugiego rozbioru Polski]]. W roku 1706 przez województwo przeszła armia rosyjska ([[III wojna północna]]), kierując się w stronę Kalisza. [[Karol XII]] zawiązał sojusz z [[Hetmanat\|hetmanem]] [[Ukraina Lewobrzeżna\|Ukrainy Lewobrzeżnej]] [[Iwan Mazepa\|Mazepą]]. Plan zakładał m.in. wspólny atak na [[Moskwa\|Moskwę]] oraz utworzenie zjednoczonej Ukrainy. Zawiązany pod [[Sejm skonfederowany\|węzłem konfederacji]] radomskiej tzw. [[~~Sejm~~sejm ~~Repninowski~~repninowski]] w [[Warszawa\|Warszawie]] zajął się rewizją reform przeprowadzonych przez [[sejm konwokacyjny (1764)\|sejm konwokacyjny]] w 1764. [[Ambasadorowie i posłowie rosyjscy w Rzeczypospolitej 1763–1794\|Poseł rosyjski]] [[Nikołaj Repnin]] postanowił [[terror\|sterroryzować]] posłów, porywając 14 października przywódców konfederacji radomskiej: [[Biskupi kijowscy\|biskupa kijowskiego]] [[Józef Andrzej Załuski\|Józefa Andrzeja Załuskiego]], [[Biskupi krakowscy\|biskupa krakowskiego]] [[Kajetan Sołtyk\|Kajetana Sołtyka]], [[hetman polny koronny\|hetmana polnego koronnego]] [[Wacław Piotr Rzewuski\|Wacława Rzewuskiego]] i jego syna [[Seweryn Rzewuski\|Seweryna]]. 24 lutego 1768 Rzeczpospolita podpisała z Rosją [[s:Traktat wieczystej przyjaźni pomiędzy Rosją a Rzecząpospolitą (1768)\|Traktat wieczystej przyjaźni]], mocą którego stawała się [[protektorat]]em rosyjskim. [[Katarzyna II Wielka\|Katarzyna II]] gwarantowała nienaruszalność granic i ustroju wewnętrznego tego państwa. Konfederacja generalna zawiązana została w Barze 29 lutego 1768. Skierowana była przeciw różnowiercom, uległemu królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, który z pomocą Repnina narzucił Rzeczypospolitej gwarancję rosyjską. Linia 167: Jedne z najkrwawszych wydarzeń rozegrały się w zdobytym 21 czerwca 1768 [[Humań\|Humaniu]]. Krwawy bunt chłopski został równie okrutnie stłumiony, a przywódcy kozaccy [[Iwan Gonta]] i [[Maksym Żeleźniak]] straceni. Wiosną 1792 w [[Targowica (obwód kirowohradzki)\|Targowicy]] niedaleko [[Humań\|Humania]] miasta na granicy z województwem kijowskim została zawiązana [[Konfederacja targowicka]] przez przywódców [[magnateria polska\|magnackiego]] obozu republikanów w celu przywrócenia starego ustroju [[I Rzeczpospolita\|Rzeczypospolitej]], pod hasłami ''obrony zagrożonej wolności'' przeciwko [[konstytucja 3 maja\|reformom konstytucji 3 maja]], wprowadzającym [[monarchia konstytucyjna\|monarchię konstytucyjną]]. Jej zawiązanie posłużyło [[Imperium Rosyjskie\|Rosji]] jako pretekst do [[~~Wojna~~wojna polsko-rosyjska (1792)\|interwencji zbrojnej w Rzeczypospolitej]]. [[Plik:Konstanty Wasyl Ostrogski.PNG\|110px\|thumb\|[[Konstanty Wasyl Ostrogski]] książę na [[Ostróg (miasto)\|Ostrogu]] litewski magnat, [[starosta]] [[Włodzimierz Wołyński\|włodzimierski]], [[wojewodowie kijowscy\|wojewoda kijowski]] od [[1559]]]] Linia 194: Województwo kijowskie miało wiele miejsc obronnych. Oprócz dawnych zamków w [[Żytomierz]]u, który w XIV wieku należy do litewskich książąt Olgierdowiczów, w [[Owrucz]]u, gdzie o grodzie wspominał już Nestor, zdobyty przez wojska Gedymina księcia litewskiego w 1320 roku, odbudowany w roku 1545. W późniejszym czasie obwarowane zastały; [[Fastów\|Chwastów]], [[Pawołocz]], Taborówka nad Rastawicą, [[Wołodarka]] nad Rosią, twierdza [[Kudak]] za porohami, zbudowana w 1635 z inicjatywy [[hetman wielki koronny\|hetmana wielkiego koronnego]] [[Stanisław Koniecpolski ~~(hetman)~~\|Stanisława Koniecpolskiego]]. W [[Stawyszcze\|Stawiszczach]] i w Międzyrzeczu były również twierdze, lewy brzeg rzeki Rosi został obwarowany. Zamki obwarowane były także w [[Łysianka\|Lisiance]] w [[Bohusław (miasto)\|Bohusławiu]] i [[Trypol]]u, umocniony był [[Kaniów (Ukraina)\|Kaniów]] nad [[Dniepr]]em i [[Trechtymirów\|Trechtemirów]]. * Twierdza-klasztor w [[Biała Cerkiew\|Białej Cerkwi]] została rozbudowana i umocniona przez [[wojewodowie ruscy\|wojewodę ruskiego]] [[hetman polny koronny\|hetmana polnego koronnego]] [[Stefan Czarniecki\|Stefana Czarnieckiego]], który zorganizował również obronę zamku. Twierdza kamienna znajdowała się na górze nad rzeką Roś, z charakterystyczną z białą baszta. Od 1552 istniał tu również klasztor, początkowo augustianów, następnie jezuitów. Była to wówczas niewielka świątynia murowana, a jezuici prowadzili przy niej ożywioną działalność misyjną. W roku 1671 oddziały [[Piotr Doroszenko\|Doroszenki]] zaatakowały Białą Cerkiew, która była wtedy jedynym polskim punktem oparcia na Ukrainie. Twierdza odbita została w tym samym roku przez wojska hetmana [[Jan III Sobieski\|Jana Sobieskiego]]. Do sierpnia 1702 [[Biała Cerkiew]], była najsilniejszą polską twierdzę na Ukrainie, w tym też roku została opanowana przez powstańców pod wodzą [[Semen Palej\|Paleja]]. Do wybitniejszych komendantów twierdzy należeli: generał major głównej komendy fortecy [[Jan Stachórski]] (1664–1668), podpułkownik [[Jan Zygmunt Löbel]] (1668–1671), [[Gerhard Fitinghof]] (1671–1672), pułkownik Ernest Otto Rappe (1678), Ludwik de Orgewalt kapitan, a następnie major i podpułkownik (1693) oraz pułkownik, miecznik podolski [[Jan Gałecki]] (1694). * Klasztor berdyczowski, położony jest 185 km od Kijowa. Był bastionem polskości „nie tylko-jak pisze o. Benignus Józef Wanat OCD – przez swą silną twierdzę, ale przez swą działalność duszpasterską przy wielkim sanktuarium. [[Janusz Tyszkiewicz Łohojski\|Tyszkiewicz]] wzniósł w Berdyczowie kościół z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz klasztor-twierdzę dla karmelitów bosych. Klasztor ten był jedną z czterech głównych twierdz [[Konfederacja barska\|konfederacji barskiej]]. Po szesnastu dniach oblężenia padł 13 czerwca 1768 broniony przez [[Kazimierz Pułaski\|Kazimierza Pułaskiego]]. Obrońcy przetrzymali tu ataki wojsk rosyjskich dowodzonych przez [[Michaił Kreczetnikow\|Kreczetnikowa]] i skapitulowali ostatecznie 19 czerwca 1768. Linia 222: == Bibliografia == * Spisy pod red. Antoniego Gąsiorowskiego, t. III: Ziemie Ruskie, z. 4: Urzędnicy województw kijowskiego i czernihowskiego XV-XVIII wieku, opracowali Eugeniusz Janas i Witold Kłaczewski, [[Kórnik]]: Biblioteka Kórnicka. 2002. 343, {{ISBN\|83-85213-37-6}}. * [[Witold Bobiński]]. ''Województwo kijowskie w czasach Zygmunta III Wazy: studium osadnictwa i stosunków własności ziemskiej''. Warszawa. 2000. * [[Henryk Litwin]]. ''Napływ szlachty polskiej na Ukrainę 1569-1648''. Semper. 2000. {{ISBN\|83-86951-67-2}} [tenże:] The Spatial Structure of the Kiev Voivodeship and its Impact on the Political and Social Life of the Gentry in 1569–1648. ''Struktura przestrzenna województwa kijowskiego i jej wpływ na życie polityczne i społeczne szlachty w latach 1569–1648''. * {{Cytuj\|autor = Michał Kulecki \|tytuł = Wygnańcy ze Wschodu. Egzulanci w Rzeczypospolitej w ostatnich latach panowania Jana Kazimierza i za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego \|data = 1997 \|isbn = 83-7181-001-6 \|miejsce = Warszawa \|wydawca = Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych \|oclc = 750813257 }} Linia 240: * Palatinatus Kioviensis Pars. Boristhenem albo [[Dzikie Pola]]. [http://www.ocrenica.com/340_Maps_of_Dnipro_River.htm]. Mapa Jana Janssona. Amsterdam. [[1663]]. * [http://www.oldworldauctions.com/img_detail.asp?lotno=533&title=Descriptio+Ukraniae+sive+Palatinatuum+Podoliae+Kioviensis+et+Braczlaviensis&filename=124-533&usepage=False&strPath=E:\web\oldworldau1\htdocs\lot_images\ Descriptio Ukraniae sive Palatinatuum Podoliae Kioviensis et Braczlaviensis.] Mapa Henri Du Sauzeta z [[1735]] * [http://dir.icm.edu.pl/pl/?find_in=fulltext&volume_id=1&find_text=wojew%C3%B3dztwo+kijowskie&search_volume=all&x=0&y=0 Województwo kijowskie] w [[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego\|Słownik ~~Geograficzny~~geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich]] * [[Eustachy Iwanowski]], ''Rozmowy o polskiéj koronie'', [http://archive.org/stream/rozmowyopolskij00iwangoog#page/n627/mode/2up na str. 617]

Województwo kijowskie: Różnice pomiędzy wersjami