Województwo kijowskie: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Mathiasrex (dyskusja | edycje) szablon |
AndrzeiBOT (dyskusja | edycje) m Bot poprawia linkowanie wewnętrzne oraz inne drobne sprawy |
||
Linia 78:
* [[Powiat żytomierski (województwo kijowskie)|powiat żytomierski]]: główne miasta Żytomierz nad Kamionką, [[Pawołocz]], [[Słobodyszcze]] nad rzeką Gniłopiat, Cudnów nad Teterowem, [[Berdyczów]] nad rzeką Gniłopiat, Korosteczów, Radomyśl nad Tererowem, Miropol nad [[Słucz (dopływ Horynia)|Słuczą]], Trojanów własność Woroniczów, Uszomierz, Januszpol, Machówka.
* [[powiat kijowski]]: główne miasta [[Biała Cerkiew]] nad Rosią, Trylisy (Trylesy) nad Kamionką, Chwastów (Fastów) nad Unawą, Hostomla nad Irpeniem, [[Trechtymirów]] nad Dnieprem, [[Kaniów (Ukraina)|Kaniów]] przy ujściu Kaniówki do Dniepru, Kumejki, [[Czerkasy]], [[Żabotyn]], [[Smiła]] nad Taśminem (własność książąt Lubomirskich), Borowica nad Dnieprem, [[Kryłów]] nad Dnieprem, [[Czehryń]] nad Taśminem, Zwinogródka (Zwinogród) nad Zgniłym Tykiczem, Lisianka przy ujściu Lisianki do Tykicza, Ochmatów nad Bachwą, Stawiszcze nad Tykiczem, [[Korsuń Szewczenkowski|Korsuń]], Niechoroszcza nad Pustachą między Korsuniem a Bohusławiem, [[Bohusław (miasto)|Bohusław]] przy ujściu Bohusławki do Rosi, Taraszcza, [[Skwyra]] nad Skwirą, Romanów (Romanówka) nad Unawą, Szawuliskie (Szuwalskie) nad Tykiczem, Kahorlickie (Kahorlik) nad Hniłuszą, Sinica (Sinickie) nad Rosią i Sinicą, Tabor (Taborowskie) nad Rastawicą, Stawiszcze nad Kamionką, Rożów nad Zdwirzem, Dymirskie, [[Wyszogród (Ukraina)|Wyszogród]], [[Żółte Wody]], Hermanowskie, Tetjów nad Rosią, Biłółówka, Białopol, Chodorków nad Irpeniem, Brusiłów nad Zdwirzą, Jasnogródka nad Zdwirzem, Moszna nad Moszną, Aleksandrówka.
[[Plik:Magni Ducatus Lithuaniae Part Ros-river.jpg|thumb|
[[Plik:Poloniae et Ungariae zMünstera.jpg|thumb|
Z ziem oderwanych od Polski a wchodzących w skład województwa kijowskiego została utworzona w roku [[1708]] [[gubernia kijowska]].
Linia 90:
=== Stolica ===
Początkowo [[Stolica|stolicą]] województwa był, zgodnie z jego nazwą, [[Kijów]].
W 1397 roku Kijów stał się siedzibą diecezji katolickiej. W 1494 roku król Polski [[Aleksander Jagiellończyk|Aleksander I Jagiellończyk]] nadał miastu prawa magdeburskie. Miasto po [[Unia lubelska|unii lubelskiej]] w (1569) roku zostało włączone do [[Korona Królestwa Polskiego|Korony Polskiej]] i stało się stolicą województwa kijowskiego w prowincji [[Prowincja małopolska|małopolskiej]]. W styczniu 1649 [[Bohdan Chmielnicki]] uroczyście wjechał do miasta, witany przez [[prawosławna metropolia kijowska|prawosławnego metropolitę kijowskiego]] [[Sylwester Kossów|Sylwestra Kossowa]], miasto odzyskał [[
[[Żytomierz]] był broniony wałem i zamkiem o 3 bramach i 5 basztach. Odbywały się w nim popisy szlachty i sejmiki kijowskie. W roku 1640 ufundował tu [[Janusz Tyszkiewicz Łohojski|Janusz Tyszkiewicz]] klasztor OO Bernardynów. Po [[Bitwa pod Batohem|zwycięstwie pod Batohem]] w 1652 roku, Chmielnicki zamienił Żytomierz w miasto setnicze pod asawułą Kaliną Sokołowskim. Dopiero [[Unia hadziacka|Unia Hadziacka]] w 1658 zwróciła go Rzeczypospolitej. Odtąd stał się on de facto stolicą województwa kijowskiego.
Linia 112:
[[Plik:Stanisław Szczęsny Potocki.jpg|thumb|110px|[[Stanisław Szczęsny Potocki]] z synami]]
Do [[Stanisław Koniecpolski
W XVIII wieku w województwie kijowskim mieszkało m.in. 27 rodzin latyfundystów, którzy stanowili tylko 7% ogółu [[własność|właścicieli]] ziemskich, ale w rękach swych skupili blisko 68% areału całej ziemi. Na początku XIX w. po likwidacji województwa kijowskiego 87 procent majątków w [[Gubernia kijowska|guberni kijowskiej]] należało do szlachty polskiej, stanowiąc przede wszystkim własność magnackich rodów Branickich, Potockich i Poniatowskich.
Linia 149:
W końcu XVI i w XVII wieku [[Ukraina (Naddnieprze)|Ukraina Naddnieprzańska]] była widownią częstych powstań kozackich ([[powstanie Nalewajki]]) sukcesywnie tłumionych przez Polaków do czasu [[powstanie Chmielnickiego|powstania Chmielnickiego]] (bezpośrednim powodem jego wybuchu była niezgoda [[sejm walny|sejmu]] na podwyższenie liczby [[Kozacy rejestrowi|Kozaków rejestrowych]], co obiecał [[Kozacy|Kozakom]] planujący wojnę z [[Turcja|Turcją]] król [[Władysław IV Waza]]). Talent dowódczy i sojusz z [[Tatarzy|Tatarami krymskimi]] pozwoliły [[Bohdan Chmielnicki|Chmielnickiemu]] na zorganizowanie faktycznie niezależnego państwa. Był to jednak stan przejściowy niemający szans na utrwalenie. W wyniku [[Ugoda zborowska|ugody zborowskiej]] pod kontrolą Kozaków znalazły się 3 województwa: Kijowskie, [[Województwo bracławskie|Bracławskie]], [[Województwo czernihowskie|Czernihowskie]]. Zgodnie z tym porozumieniem wszelkie urzędy na tych terenach otrzymywać miała szlachta prawosławna. Wojskom koronnym, [[Żydzi|Żydom]] i [[jezuici|jezuitom]] wstęp na ten obszar był zabroniony, a powracający na [[Chanat Krymski|Krym]] Tatarzy otrzymali prawo do brania napotkanej ludności w [[jasyr]].
W okresie wojen kozackich narodziła się idea powstania trzeciego, ruskiego członu federacji polsko-litewskiej (promował ją wojewoda kijowski [[Adam Kisiel]] i król [[Jan II Kazimierz Waza]]). W 1654 [[Bohdan Chmielnicki|Chmielnicki]] i starszyzna [[Hetmanat]]u zawarli [[Ugoda perejasławska|ugodę]] z [[Carstwo
W 1658 [[Hetmanat]] zawarł z Rzecząpospolitą [[Unia hadziacka|Unię Hadziacką]], na mocy której powstawało [[Księstwo Ruskie]], tworzące wraz z [[Korona Królestwa Polskiego|Koroną]] i [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkim Księstwem Litewskim]] państwo trójczłonowe – [[Rzeczpospolita Trojga Narodów|Rzeczpospolitą Trojga Narodów]]. W [[Bitwa pod Konotopem|bitwie pod Konotopem]] hetman [[Iwan Wyhowski]] rozbił doszczętnie wojsko rosyjskie, które wkroczyło na Ukrainę.
Linia 155:
[[Plik:Cossack army in 1648.PNG|thumb|190px|[[Kozacy|Armia kozacka]] była główną siłą [[Powstania kozackie|powstań na Naddnieprzu]] ([[1648]])]]
Postanowienia unii hadziackiej nie weszły jednak ostatecznie w życie, wskutek interwencji rosyjskiej, buntu części Kozaków spowodowanego przez [[Carstwo
Zawarty w 1686 [[traktat Grzymułtowskiego|traktat pokojowy]] pomiędzy [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzecząpospolitą]] a Rosją ustalił granicę między obu państwami na terenie Naddnieprza do roku 1793 – [[Rozbiory Polski|drugiego rozbioru Polski]].
W roku 1706 przez województwo przeszła armia rosyjska ([[III wojna północna]]), kierując się w stronę Kalisza. [[Karol XII]] zawiązał sojusz z [[Hetmanat|hetmanem]] [[Ukraina Lewobrzeżna|Ukrainy Lewobrzeżnej]] [[Iwan Mazepa|Mazepą]]. Plan zakładał m.in. wspólny atak na [[Moskwa|Moskwę]] oraz utworzenie zjednoczonej Ukrainy.
Zawiązany pod [[Sejm skonfederowany|węzłem konfederacji]] radomskiej tzw. [[
24 lutego 1768 Rzeczpospolita podpisała z Rosją [[s:Traktat wieczystej przyjaźni pomiędzy Rosją a Rzecząpospolitą (1768)|Traktat wieczystej przyjaźni]], mocą którego stawała się [[protektorat]]em rosyjskim. [[Katarzyna II Wielka|Katarzyna II]] gwarantowała nienaruszalność granic i ustroju wewnętrznego tego państwa. Konfederacja generalna zawiązana została w Barze 29 lutego 1768. Skierowana była przeciw różnowiercom, uległemu królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, który z pomocą Repnina narzucił Rzeczypospolitej gwarancję rosyjską.
Linia 167:
Jedne z najkrwawszych wydarzeń rozegrały się w zdobytym 21 czerwca 1768 [[Humań|Humaniu]]. Krwawy bunt chłopski został równie okrutnie stłumiony, a przywódcy kozaccy [[Iwan Gonta]] i [[Maksym Żeleźniak]] straceni.
Wiosną 1792 w [[Targowica (obwód kirowohradzki)|Targowicy]] niedaleko [[Humań|Humania]] miasta na granicy z województwem kijowskim została zawiązana [[Konfederacja targowicka]] przez przywódców [[magnateria polska|magnackiego]] obozu republikanów w celu przywrócenia starego ustroju [[I Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]], pod hasłami ''obrony zagrożonej wolności'' przeciwko [[konstytucja 3 maja|reformom konstytucji 3 maja]], wprowadzającym [[monarchia konstytucyjna|monarchię konstytucyjną]]. Jej zawiązanie posłużyło [[Imperium Rosyjskie|Rosji]] jako pretekst do [[
[[Plik:Konstanty Wasyl Ostrogski.PNG|110px|thumb|[[Konstanty Wasyl Ostrogski]] książę na [[Ostróg (miasto)|Ostrogu]] litewski magnat, [[starosta]] [[Włodzimierz Wołyński|włodzimierski]], [[wojewodowie kijowscy|wojewoda kijowski]] od [[1559]]]]
Linia 194:
Województwo kijowskie miało wiele miejsc obronnych. Oprócz dawnych zamków w [[Żytomierz]]u, który w XIV wieku należy do litewskich książąt Olgierdowiczów, w [[Owrucz]]u, gdzie o grodzie wspominał już Nestor, zdobyty przez wojska Gedymina księcia litewskiego w 1320 roku, odbudowany w roku 1545.
W późniejszym czasie obwarowane zastały; [[Fastów|Chwastów]], [[Pawołocz]], Taborówka nad Rastawicą, [[Wołodarka]] nad Rosią, twierdza [[Kudak]] za porohami, zbudowana w 1635 z inicjatywy [[hetman wielki koronny|hetmana wielkiego koronnego]] [[Stanisław Koniecpolski
* Twierdza-klasztor w [[Biała Cerkiew|Białej Cerkwi]] została rozbudowana i umocniona przez [[wojewodowie ruscy|wojewodę ruskiego]] [[hetman polny koronny|hetmana polnego koronnego]] [[Stefan Czarniecki|Stefana Czarnieckiego]], który zorganizował również obronę zamku. Twierdza kamienna znajdowała się na górze nad rzeką Roś, z charakterystyczną z białą baszta. Od 1552 istniał tu również klasztor, początkowo augustianów, następnie jezuitów. Była to wówczas niewielka świątynia murowana, a jezuici prowadzili przy niej ożywioną działalność misyjną. W roku 1671 oddziały [[Piotr Doroszenko|Doroszenki]] zaatakowały Białą Cerkiew, która była wtedy jedynym polskim punktem oparcia na Ukrainie. Twierdza odbita została w tym samym roku przez wojska hetmana [[Jan III Sobieski|Jana Sobieskiego]]. Do sierpnia 1702 [[Biała Cerkiew]], była najsilniejszą polską twierdzę na Ukrainie, w tym też roku została opanowana przez powstańców pod wodzą [[Semen Palej|Paleja]]. Do wybitniejszych komendantów twierdzy należeli: generał major głównej komendy fortecy [[Jan Stachórski]] (1664–1668), podpułkownik [[Jan Zygmunt Löbel]] (1668–1671), [[Gerhard Fitinghof]] (1671–1672), pułkownik Ernest Otto Rappe (1678), Ludwik de Orgewalt kapitan, a następnie major i podpułkownik (1693) oraz pułkownik, miecznik podolski [[Jan Gałecki]] (1694).
* Klasztor berdyczowski, położony jest 185 km od Kijowa. Był bastionem polskości „nie tylko-jak pisze o. Benignus Józef Wanat OCD – przez swą silną twierdzę, ale przez swą działalność duszpasterską przy wielkim sanktuarium. [[Janusz Tyszkiewicz Łohojski|Tyszkiewicz]] wzniósł w Berdyczowie kościół z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz klasztor-twierdzę dla karmelitów bosych. Klasztor ten był jedną z czterech głównych twierdz [[Konfederacja barska|konfederacji barskiej]]. Po szesnastu dniach oblężenia padł 13 czerwca 1768 broniony przez [[Kazimierz Pułaski|Kazimierza Pułaskiego]]. Obrońcy przetrzymali tu ataki wojsk rosyjskich dowodzonych przez [[Michaił Kreczetnikow|Kreczetnikowa]] i skapitulowali ostatecznie 19 czerwca 1768.
Linia 222:
== Bibliografia ==
* Spisy pod red. Antoniego Gąsiorowskiego, t. III: Ziemie Ruskie, z. 4: Urzędnicy województw kijowskiego i czernihowskiego XV-XVIII wieku, opracowali Eugeniusz Janas i Witold Kłaczewski, [[Kórnik]]: Biblioteka Kórnicka. 2002. 343, {{ISBN|83-85213-37-6}}.
* [[Witold Bobiński]]. ''Województwo kijowskie w czasach Zygmunta III Wazy: studium osadnictwa i stosunków własności ziemskiej''. Warszawa. 2000.
* [[Henryk Litwin]]. ''Napływ szlachty polskiej na Ukrainę 1569-1648''. Semper. 2000. {{ISBN|83-86951-67-2}} [tenże:] The Spatial Structure of the Kiev Voivodeship and its Impact on the Political and Social Life of the Gentry in 1569–1648. ''Struktura przestrzenna województwa kijowskiego i jej wpływ na życie polityczne i społeczne szlachty w latach 1569–1648''.
* {{Cytuj|autor = Michał Kulecki |tytuł = Wygnańcy ze Wschodu. Egzulanci w Rzeczypospolitej w ostatnich latach panowania Jana Kazimierza i za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego |data = 1997 |isbn = 83-7181-001-6 |miejsce = Warszawa |wydawca = Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych |oclc = 750813257 }}
Linia 240:
* Palatinatus Kioviensis Pars. Boristhenem albo [[Dzikie Pola]]. [http://www.ocrenica.com/340_Maps_of_Dnipro_River.htm]. Mapa Jana Janssona. Amsterdam. [[1663]].
* [http://www.oldworldauctions.com/img_detail.asp?lotno=533&title=Descriptio+Ukraniae+sive+Palatinatuum+Podoliae+Kioviensis+et+Braczlaviensis&filename=124-533&usepage=False&strPath=E:\web\oldworldau1\htdocs\lot_images\ Descriptio Ukraniae sive Palatinatuum Podoliae Kioviensis et Braczlaviensis.] Mapa Henri Du Sauzeta z [[1735]]
* [http://dir.icm.edu.pl/pl/?find_in=fulltext&volume_id=1&find_text=wojew%C3%B3dztwo+kijowskie&search_volume=all&x=0&y=0 Województwo kijowskie] w [[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego|Słownik
* [[Eustachy Iwanowski]], ''Rozmowy o polskiéj koronie'', [http://archive.org/stream/rozmowyopolskij00iwangoog#page/n627/mode/2up na str. 617]
|