Konfederacja targowicka: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Mathiasrex (dyskusja | edycje)
AndrzeiBOT (dyskusja | edycje)
m Bot poprawia linkowanie wewnętrzne oraz inne drobne sprawy
Linia 9:
[[Plik:Norblin - wieszanie zdrajcow.jpg|thumb|266px|Wieszanie targowiczan w Warszawie [[9 maja]] [[1794]]]]
[[Plik:Norblin Hanging of traitors in effigie.png|thumb|266px|''Wieszanie zdrajców'' (''[[in effigie]]'')<br />[[Jan Piotr Norblin]]]]
'''Konfederacja targowicka''' – spisek [[Magnat|magnacki]] zawiązany w nocy z 18 na 19 maja 1792 w [[Targowica (obwód kirowohradzki)|Targowicy]] (w rzeczywistości 27 kwietnia 1792 w [[Petersburg]]u), w porozumieniu z cesarzową [[Imperium Rosyjskie|Rosji]] [[Katarzyna II Wielka|Katarzyną II]], pod hasłami ''obrony zagrożonej wolności'' przeciwko reformom [[Sejm Czteroletni|Sejmu Czteroletniego]] i [[Konstytucja 3 maja|Konstytucji 3 maja]], uznany za symbol zdrady narodowej<ref>Sławomir Koper, ''Wielcy zdrajcy od Piastów do PRL'', Warszawa 2012, s.151,</ref>.
 
'''Konfederacja targowicka''' – spisek [[Magnat|magnacki]] zawiązany w nocy z 18 na 19 maja 1792 w [[Targowica (obwód kirowohradzki)|Targowicy]] (w rzeczywistości 27 kwietnia 1792 w [[Petersburg]]u), w porozumieniu z cesarzową [[Imperium Rosyjskie|Rosji]] [[Katarzyna II Wielka|Katarzyną II]], pod hasłami ''obrony zagrożonej wolności'' przeciwko reformom [[Sejm Czteroletni|Sejmu Czteroletniego]] i [[Konstytucja 3 maja|Konstytucji 3 maja]], uznany za symbol zdrady narodowej<ref>Sławomir Koper, ''Wielcy zdrajcy od Piastów do PRL'', Warszawa 2012, s.151,</ref>.
 
== Geneza ==
Po uchwaleniu przez [[Sejm Czteroletni]] 3 maja 1791 pierwszej [[Konstytucja 3 maja|konstytucji ustrojowej]], część wpływowej magnaterii nie zamierzała poddać się prawom ustanowionym przez tę konstytucję i 14 maja 1792 zawiązała w niewielkim miasteczku [[Targowica (Ukrainaobwód kirowohradzki)|Targowicy]] na [[Kresy Wschodnie|kresach]] [[Konfederacja#Konfederacje w Polsce przedrozbiorowej|konfederację]], w celu jej obalenia. W rzeczywistości spisek został zawiązany 27 kwietnia 1792 w [[Petersburg]]u pod patronatem [[Władcy Rosji|cesarzowej]] [[Katarzyna II Wielka|Katarzyny II]], która od 1768 r. występowała jako gwarantka ustroju [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej]]. Sam tekst aktu konfederacji zredagował generał [[Armia Imperium Rosyjskiego|rosyjski]] [[Wasilij Popow (rosyjski polityk)|Wasilij Popow]], szef kancelarii księcia [[Grigorij Potiomkin|Grigorija Potiomkina]]. Wzięli w niej udział [[magnateria polska|magnaci]]: [[generał artylerii|generał artylerii koronnej]] [[Stanisław Szczęsny Potocki]] jako marszałek konfederacji [[Korona Królestwa Polskiego|koronnej]], [[hetman wielki koronny]] [[Franciszek Ksawery Branicki]], [[hetman polny koronny]] [[Seweryn Rzewuski]], generał [[Szymon Kossakowski]] i inni. Sekretarzem konfederacji został publicysta [[Dyzma Bończa-Tomaszewski]]. Dążyli oni do podziału państwa na samodzielne prowincje. Zwrócili się w tym celu o pomoc wojskową do cesarzowej Rosji, uzyskali ją i 18 maja 1792 na Rzeczpospolitą uderzyła 100-tysięczna armia rosyjska – rozpoczęła się wojna polsko-rosyjska.
 
Według niektórych ocen (np. Wojciech Stanek) była reakcją opozycji na konstytucyjny ''[[zamach stanu]]'' i ''reformy sejmu rewolucyjnego warszawskiego''<ref>Wojciech Stanek, ''Konfederacje generalne koronne w XVIII wieku'', Toruń 1991, s. 225.</ref>. Sygnatariusze aktu konfederacji targowickiej mieli oskarżać twórców Konstytucji 3 maja: ''nigdy jeszcze sztuka zwodzenia w tym u nas nie była widoczna stopniu, w którym się okazała w ostatnich czasach. [...] tego szlachetny naród polski doświadczył, sztuką i zwodzeniem wolność mu wydarto. Częściowo tylko, gdzie się udać mogło podkopywano gmach Rzeczypospolitej, gotowano rzeczy, aby go raptem wywrócić''<ref>Anna Grześkowiak-Krwawicz, ''Zdrada 3 maja? Malkontenci wobec Ustawy Rządowej'', w: ''Bo insza jest rzecz zdradzić, insza dać się złudzić. Problem zdrady w Polsce przełomu XVIII i XIX w.'', Warszawa 1995, s. 60, 63.</ref>.
 
== Wojna polsko-rosyjska 1792 roku ==
Do wojny zwanej także '''wojną w obronie Konstytucji 3 maja''' doszło po wkroczeniu wojsk rosyjskich do Polski, po zwróceniu się konfederatów targowickich o pomoc do Rosji. Pomimo zwycięstw odniesionych pod [[Bitwa pod Zieleńcami| Zieleńcami]] i [[ Bitwa pod Dubienką (1792)|Dubienką]], Rosjanie doszli do Wisły co skłoniło króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do przystąpienia do konfederacji targowickiej i wydania rozkazu do zaprzestania dalszych walk<ref>Sławomir Koper, ''Wielcy zdrajcy od Piastów do PRL'', Warszawa 2012, s.165,</ref>.
 
Na rozkaz króla wydany 25 lipca wojska Rzeczypospolitej przerwały działania wojenne, a dowódcy, m.in. ks. [[Józef Poniatowski]] i gen. [[Tadeusz Kościuszko]], na znak protestu podali się do dymisji. Wielu oficerów i cywilnych opozycjonistów udało się na emigrację, głównie do [[Saksonia|Saksonii]]. W ten sposób postąpili m.in. zadeklarowani przeciwnicy konfederacji targowickiej, marszałek Sejmu [[Stanisław Małachowski]] i [[Ignacy Potocki]].